ΥΠΑΡΧΕΙ ΧΑΠΙ ΠΟΥ ΝΑ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΠΙΟ ΕΞΥΠΝΟΥΣ;

Ο εγκέφαλος ελέγχει τη σκέψη, τη μνήμη, το συναίσθημα, την αφή, τις κινητικές δεξιότητες, την όραση, την αναπνοή, τη θερμοκρασία, την πείνα και εν πάση περιπτώσει ό,τι άλλο αφορά το σώμα μας.

Έχουμε αναλύσει ενδελεχώς την αλήθεια του “όλα είναι στο μυαλό”. Οπότε σήμερα θα ασχοληθούμε με πιο πρακτικά θέματα, πριν ασχοληθούμε με το χάπι που μας κάνει πιο έξυπνους.

Θα ξεκινήσουμε από 7 εγκεφαλικούς μύθους -ή αλήθειες.

Αρχικά, ο εγκέφαλος δεν είναι μυς. Περιέχει αιμοφόρρα αγγεία και νεύρα, που χρησιμοποιεί όπως στέλνει και λαμβάνει χημικά και ηλεκτρικά σήματα προς και από όλο το σώμα. Είναι και το ‘όργανο’ που τα ερμηνεύει, ώστε να νιώσουμε πόνο, κούραση, πείνα κλπ.

Ιnception τέλος. Πάμε στο θέμα μας.

Χρησιμοποιούμε το 10% της δυναμικής του εγκεφάλου μας

Ο τρόπος που λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι τόσο περίπλοκος (έχει 100 δισεκατομμύρια νευρώνες -αυτοί ‘πιάνουν’ το 10%- και 100 τρισεκατομμύρια συνδέσεις) και μυστηριώδης, που ακόμα δεν υπάρχει ξεκάθαρη και ολοκληρωμένη ‘χαρτογράφηση’.

Αυτό που υπάρχει είναι το τέλος του μύθου που ‘κυκλοφορεί’ από το 1907 και θέλει τον μέσο άνθρωπο να χρησιμοποιεί το 10% του μυαλού του.

Λειτουργικές απεικονίσεις μαγνητικού συντονισμού (εκ των πιο γνωστών μεθόδων εγκεφαλικής απεικόνισης -δες το βίντεο από πάνω) ‘διευκρίνισαν’ πως ακόμα και οι πιο απλές δραστηριότητες μας απαιτούν την πλήρη λειτουργία του εγκεφάλου μας.

Το ποσοστό που λειτουργεί ανά πάσα στιγμή διαφέρει, ανάλογα με το τι κάνουμε ή τι σκεφτόμαστε.

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι αλήθεια ότι χρησιμοποιούμε μόνο ένα μικρό μέρος της δυναμικής του εγκεφάλου μας.

Το μέγεθος του εγκεφάλου μας ‘αποφασίζει’ για την ευφυΐα μας

Η νοημοσύνη είναι κάτι που καθορίζεται από τον αριθμό των συνδέσεων μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων (βλ. συνάψεις). Όχι από το μέγεθος του ίδιου του εγκεφάλου.

Μια έκρηξη σχηματισμού συνάψεων συμβαίνει περίπου τη 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, κατά την πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Το βάρος του πιο προηγμένου ‘εργαλείου’ που έχουμε πάνω μας, είναι το 2% του συνολικού μας βάρους. ‘Καταναλώνει’ το 20% του οξυγόνου και των θερμίδων μας.

Άρα, το μέγεθος του εξαρτάται από το ύψος μας. Και το μέγεθος του δεν ‘κρίνει’ το πόσο έξυπνοι είμαστε. Όλα έχουν να κάνουν με τα κυκλώματα και τις συνάψεις και το πώς συνδέονται μεταξύ τους.

Ο καθένας έχει κυρίαρχο ημισφαίριο -έτσι είμαστε μεθοδικοί ή δημιουργικοί

Ο εγκέφαλος χωρίζεται σε δυο ημισφαίρια: το αριστερό και το δεξί. Κάθε ένα ‘ασχολείται’ με διαφορετικές λειτουργίες -μέσω διαφορετικής επεξεργασίας των πληροφοριών. Έχουν δηλαδή, διαφορετικές δεξιότητες.

Το σύστημα που ακολουθούν και τα δυο ημισφαίρια είναι το adapt or die. Προσαρμόζονται διαρκώς σε όσα μαθαίνουμε ή ζούμε.

Θα έχεις ακούσει πως όσοι είναι μεθοδικοί και αναλυτικοί χρησιμοποιούν πιο έντονα το αριστερό ημισφαίριο, ενώ οι καλλιτέχνες και όσοι λατρεύουν να δημιουργούν έχουν ‘δεξιόστροφο’ εγκέφαλο.

Αυτή η θεωρία προέκυψε το ’60 και στηρίχτηκε στη διαφορετική μορφολογία των ημισφαιρίων. Το 2013 νευροεπιστήμονες του University of Utah δοκίμασαν αυτήν την υπόθεση και κατέληξαν στο ότι δεν είχε βάση.

Δηλαδή, ο εγκέφαλος δεν ευνοεί μια πλευρά έναντι της άλλης -ούτε τα ‘δίκτυα’ της μιας πλευράς είναι πιο ισχυρά από αυτά της άλλης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα δυο μισά συνεργάζονται και συμπληρώνει το ένα το άλλο. Άρα σε κάθε στιγμή λαμβάνουμε ‘πληροφορίες’ και από τις δυο πλευρές.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το Healthline “αν υποθέσουμε πως η γλώσσα ‘πιστώνεται’ στο αριστερό ημισφαίριο, η κατανόηση του πλαισίου έχει να κάνει με το δεξί”.

Η λειτουργία του εγκεφάλου φθίνει, όπως μεγαλώνουμε

Τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, ο εγκέφαλος σχηματίζει περισσότερες από 1.000.000 νέες νευρικές συνδέσεις κάθε δευτερόλεπτο. Έως τα 6 μας χρόνια, το μέγεθος του αυξάνεται στο 90% του τελικού μεγέθους. Στα 30 και τα 40, αρχίζει να συρρικνώνεται (έτσι βλέπουμε ρυτίδες, γκρίζα μαλλιά κλπ) -με το ποσοστό συρρίκνωσης να αυξάνεται μετά τα 60.

Μοιραία αλλοιώνονται ορισμένες από τις γνωστικές μας λειτουργίες. Όπως;

Μειώνεται

• Ο όγκος της εγκεφαλικής μάζας (οι μεγαλύτεροι λοβοί του εγκεφάλου πιστεύεται πως είναι τα κέντρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του συναισθηματικού ελέγχου).
• η πυκνότητα του φλοιού (κάτι που οδηγεί σε λιγότερες συνδέσεις),
• η λευκή ουσία (έτσι επιβραδύνεται η επεξεργασία πληροφοριών και συναισθημάτων) και
• το σύστημα των νευροδιαβιβαστών (παράγονται χαμηλά επίπεδα χημικών ουσιών που επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές και την παραγωγή πρωτεϊνης και μειώνεται η γνωστική λειτουργία).

Εν τούτοις πολλές νοητικές δεξιότητες βελτιώνονται όσο μεγαλώνουμε. Τι εννοώ; Το λεξιλόγιο, η κατανόηση, η επίλυση συγκρούσεων, η συναισθηματική ρύθμιση κ.α.

Το μυαλό μας δουλεύει καλύτερα όταν είμαστε υπό πίεση

Η πίεση του deadline λειτουργεί ως κίνητρο για να δουλέψουμε πιο σκληρά. Δεν οδηγεί ωστόσο, στην καλύτερη εγκεφαλική επίδοση. Στην πραγματικότητα, το περισσότερο άγχος είναι πιο πιθανό να ‘ρίξει’ την εγκεφαλική λειτουργία. Ειρήσθω εν παρόδω, μια μικρή δόση άγχους ενδέχεται να βελτιώσει την επίδοση του μυαλού μας -με την ενίσχυση της σύνδεσης μεταξύ νευρώνων και εγκεφάλου.

Μελέτη του 2018 ενημέρωσε πως όταν είμαστε υπό πίεση, όντως ο εγκέφαλος μας ενδέχεται να επεξεργάζεται πολύ πιο γρήγορα τις πληροφορίες.

Αλλά μόνο σε συγκεκριμένες συνθήκες: όταν είμαστε σε κατάσταση επιβίωσης -ερχόμαστε αντιμέτωποι με απειλή. Τότε αυξάνεται η έκκριση αδρεναλίνης, ουσία που βοηθά στη λειτουργία του μυαλού μας. Βέβαια, υπάρχουν και άνθρωποι που ‘παγώνουν’ όταν απειλούνται. Άρα το αξίωμα κρίνεται κατά περίσταση.

Γενικά, η ικανότητα γρήγορης σκέψης και ανάκλησης πληροφοριών κορυφώνεται στην ηλικία των 18 ετών. Κατόπιν μειώνεται όσο μεγαλώνουμε.

Αντιθέτως, η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να συνεχίσει να βελτιώνεται μέχρι την ηλικία των 30 ετών.

Η κλασική μουσική κάνει τα μωρά πιο έξυπνα

Το 1993 είχε αναφερθεί για πρώτη φορά το Mozart Effect, από επιστήμονες του University of California, Irvine που ζήτησαν από μια ομάδα ανθρώπων να ακούσει για 10 λεπτά σονάτα του, μια δεύτερη να μείνει στην απόλυτη σιωπή για το ίδιο διάστημα και μια τρίτη να ακούει ήχους χαλάρωσης.

Η μελέτη έδειξε ότι όσοι άκουσαν Mozart, παρουσίασαν αύξηση στις δεξιότητες χωροταξικής συλλογιστικής για τουλάχιστον 10 με 15 λεπτά. Η επόμενη έρευνα έγινε σε μωρά που άκουγαν κλασική μουσική.

Για να κάνω μια πολύ μεγάλη ιστορία, μικρή έπειτα από πολλές μελέτες φάνηκε ότι η ακρόαση μουσικής ήταν που ενεργοποιούσε τις περιοχές του εγκεφάλου που ασχολούνται με το χωροταξικό συλλογισμό. Ως εκ τούτου η έκθεση νεαρών εγκεφάλων (που έχουν μεγαλύτερη πλαστικότητα) στη μουσική βελτιώνει τη συγκεκριμένη λειτουργία.

Μπορούμε να μάθουμε πράγματα στον ύπνο μας

Έρευνα έχει προτείνει ότι τα υποσυνείδητα μηνύματα μπορούν να προκαλέσουν συναισθηματική απόκριση, σε άτομα που δεν γνωρίζουν ότι είχαν λάβει συναισθηματικό ερέθισμα. Μπορούν ωστόσο, να βοηθήσουν να μάθουμε νέα πράγματα;

Μπορούν όμως τα υποσυνείδητα μηνύματα να βοηθήσουν ένα άτομο να μάθει νέα πράγματα;

Σχετική μελέτη που έγινε βρήκε πως ότι το να ακούμε ηχογραφήσεις λεξιλογίου όταν κοιμόμαστε, θα μπορούσε να βελτιώσει την ικανότητα μας να θυμόμαστε τις λέξεις αυτές.

Αυτό όμως, ισχύει μόνο όταν έχουμε ήδη μελετήσει το λεξιλόγιο.

Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι το να ακούμε πληροφορίες ενώ κοιμόμαστε, βοηθά να μάθουμε νέα πράγματα -μόνο να βελτιώσουμε την ανάκληση πληροφοριών που έχουμε ήδη μάθει, όταν είμαστε ξύπνιοι.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τον εγκέφαλο να μας βοηθήσει

Οι προτάσεις της επιστήμης (που αναφέρονται στο Medical News Today) για την καλύτερη λειτουργία του εγκεφάλου μας περιλαμβάνουν από φάρμακα έως πράγματα στα οποία οι περισσότεροι στον πλανήτη, έχουμε καθημερινή πρόσβαση.

Για παράδειγμα, το νερό

Το 1945 επιστήμονες εκτίμησαν πως το 73% του εγκεφάλου μας είναι νερό. Aργότερα διαπιστώθηκε πως το 60% είναι λίπος και το 40% συνδυασμός νερού, πρωτεΐνης, υδατανθράκων και αλάτων. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να τον ενυδατώνουμε.

Κατόπιν μελέτης διαπιστώθηκε πως ποσοστό αφυδάτωσης μόλις 2% μπορεί να βλάψει την ικανότητα ενός ατόμου να εκτελέσει εργασίες, οι οποίες περιλαμβάνουν προσοχή, μνήμη και κινητικές δεξιότητες.

Η χοληστερόλη δεν θέλει μόνο το κακό μας

Στις γενικές εξετάσεις που κάνεις, μια ματιά τη ρίχνεις στη χοληστερόλη να δεις αν είναι ‘τσιμπημένη’ η τιμή της -αφού ξέρεις πως αυξημένα ποσοστά ταλαιπωρούν την καρδιά σου.

Θα ήθελα στο εξής να θυμάσαι πως χωρίς χοληστερόλη δεν θα επιβίωναν τα κύτταρα του εγκεφάλου. Εκεί βρίσκεται το 25% εξ όσης έχουμε στο σώμα μας. Η μεγαλύτερη παραγωγή γίνεται στο ήπαρ.

Για να κυκλοφορήσει στο αίμα, ενώνεται με πρωτεΐνες που την κάνουν διαλυτή. Έτσι δημιουργούνται οι λιποπρωτεΐνες.

Η κοινώς λεγόμενη καλή χοληστερόλη είναι η HDL (λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας) και η κακή η LDL (λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας).

Τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό. Αυτός γίνεται μεγαλύτερος όταν έχουμε μειωμένα επίπεδα HDL και αυξημένα LDL. Οπότε χρειάζεται μια προσοχή.

Η ισορροπημένη διατροφή

Όταν τρώμε σωστά (παίρνουμε ό,τι χρειάζεται ο οργανισμός μας), μειώνουμε τις πιθανότητες να αναπτύξουμε προβλήματα υγείας που μπορούν να οδηγήσουν στην άνοια, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, την παχυσαρκία μέσης ηλικίας και του διαβήτη τύπου 2.

Οι τροφές που είναι φίλες μας, είναι α) τα φρούτα και τα σκουρόχρωμα λαχανικά (πχ σπανάκι, μπρόκολο, blueberries, κόκκινες πιπεριές, γλυκοπατάτες) που έχουν ουσίες που ενισχύουν την εγκεφαλική λειτουργία, β) τα λιπαρά ψάρια (σολομός, σκουμπρί, τόνος -τα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα υποστηρίζουν τη γνωστική λειτουργία) και γ) τα καρύδια και τα πεκάν (είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά).

Η άσκηση, ο ύπνος και το πάθος είναι τα καλύτερα φάρμακα

Η τακτική εξάσκηση μειώνει επίσης, το ρίσκο να αποκτήσουμε προβλήματα υγείας που οδηγούν στην άνοια. Οι καρδιαγγειακές δραστηριότητες (πχ γρήγορο περπάτημα για 30 λεπτά την ημέρα) είναι αρκετές για να μειώσουμε αυτόν τον κίνδυνο. Βοηθούν επίσης, το ποδήλατο, το τζόκινγκ και η κολύμβηση.

Ο ύπνος έχει κερδίσει τη δική του θέση στον επιστημονικό χώρο, όπως οι ερευνητές προσπαθούν να καταλήξουν στο μοτίβο που έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για εμάς. Δεδομένα συμμετέχει στην ενίσχυση της μακροπρόθεσμης μνήμης και στη δημιουργικότητα.

Κατά τη διάρκεια του ύπνου ενοποιούνται οι μνήμες (διαδικασία που ‘διορθώνει’ τις νεοσχηματισμένες μνήμες και καθορίζει τον τρόπο διαμόρφωσης τους).

Στα του πάθους, πρόσφατη μελέτη το προσδιόρισε ως “ένα ισχυρό συναίσθημα προς μια προσωπικά σημαντική αξία/προτίμηση που παρακινεί τις προθέσεις και τις συμπεριφορές να εκφράσουν αυτήν την αξία/προτίμηση” πριν διαπιστώσει ότι “μπορεί να είναι σημαντικό για τη διατήρηση της νευρικής πλαστικότητας”.

“Το πάθος δίνει οδηγίες στην περιοχή του ενδιαφέροντος, που μπορεί να συνδέεται με το σύστημα ντοπαμίνης. Αυτό είναι κεντρικό στην προσοχή, τη μάθηση, τις στοχευμένες συμπεριφορές και τις ανταμοιβές. Το πάθος μπορεί να παρέχει την απαραίτητη εστίαση για την επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων”.

Προφανώς βοηθά να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας

Υπάρχουν ουκ ολίγοι τρόποι για να κρατάμε ενεργούς τους εγκεφάλους μας -και να βελτιώνουμε τις νοητικές λειτουργίες. Στο διαδίκτυο μπορείτε να βρείτε σχετικές ασκήσεις. Μελέτη που διενεργήθηκε για διάστημα μεγαλύτερο των 10 χρόνων, διαπίστωσε πως τα άτομα που χρησιμοποιούσαν ασκήσεις εγκεφάλου, μείωσαν τον κίνδυνο άνοιας κατά 29%.

Η πιο αποτελεσματική εκπαίδευση επικεντρώθηκε στην αύξηση της ταχύτητας και της ικανότητας του εγκεφάλου να επεξεργάζεται σύνθετες πληροφορίες, πιο γρήγορα.

Το χάπι που μας κάνει πιο έξυπνους

H ταινία Limitless κατέστρεψε… οικογένειες το 2011, όταν ο Bradley Cooper πήρε το ‘ιδιαίτερο χάπι’ και έγινε ο πιο έξυπνος και ικανός άνθρωπος της Γης. Την ίδια χρονιά, μια νέα φαρμακευτική εταιρία (Cephalon) εξαγόρασε τον ισραηλινό κολοσσό Teva Pharmaceutical Industries, για 6.000.000.000 δολάρια.

Η Cephalon είχε μόλις δυο προϊόντα που τα έλεγες και ενδιαφέροντα: το ένα ήταν η μοδαφινίλη (πωλείτο με το όνομα Provigil), που είχε κυκλοφορήσει ως θεραπεία για τη ναρκοληψία και άλλες διαταραχές ύπνου. Διαπιστώθηκε πως προκαλούσε διέγερση του εγκεφάλου.

Η χορήγηση σε 650.000 Αμερικανούς το 2011 έγιναν 1.900.000 το 2012.

Το άλλο προϊόν της Cephalon ήταν η αρμοδαφινίλη, που είχε περίπου την ίδια δράση (στην Ινδία το πουλούσαν με το όνομα Waklert). Είχαν διαπιστωθεί ωστόσο σοβαρές παρενέργειες. Όπως η ψύχωση και η καρδιακή ανεπάρκεια.

Εν πάση περιπτώσει, έπειτα από χρόνια ερευνών διαφόρων ουσιών, φαίνεται πως δεν υπάρχει χάπι που να μας κάνει πιο έξυπνους και δυστυχώς δεν υπάρχει φάρμακο που να θεραπεύει την άνοια και το Αλτσχάιμερ. Βέβαια, πάρα πολλοί δουλεύουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Τα φάρμακα όσο και οι “φυσικοί” ενισχυτές που υπάρχουν πια, στην αγορά προκαλούν παρόμοιες φυσιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης ροής αίματος και της νευρωνικής ανάπτυξης, σε δομές όπως ο ιππόκαμπος.

Ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Τροφών των ΗΠΑ, έχει εγκρίνει την δονεπεζίλη (Aricept®), την τρυγική ριβαστιγμίνη (Exelon®), την γκαλανταμίνη HBr (Reminyl®), τη μεμαντίνη (Namenda®) και τη ψυχοδιεγερτικη μοδαφινίλη (Provigil®).

Ευρήματα κάποιων εργαστηρίων υποστηρίζουν πως η μοδαφινίλη, η μεθυλφαινιδάτη και η αμφεταμίνη βελτιώνουν εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως αυτή της εκμάθησης, της προσοχής, της συγκέντρωσης και της εργασιακής μνήμης, για σύντομο χρονικό διάστημα. Για αυτό και ξεπουλούν τις ημέρες των εξετάσεων που δίνουν οι μαθητές και οι φοιτητές.

Εξυπακούεται πως τίποτα δεν είναι αθώο. Επισημαίνονται κίνδυνοι για σοβαρές επιβλαβείς παρενέργειες -συμπεριλαμβανομένης της τοξικότητας και της σωματικής ή ψυχολογικής εξάρτησης.

Οπότε θα ήταν χρήσιμο να χρησιμοποιούμε -όσο μπορούμε- τους φυσικούς τρόπους.