Αγωγός TAP: Το ‘κλειδί’ για να γίνει η Ελλάδα από πελάτης, κόμβος παροχής αερίου

Ποια θα είναι τα οφέλη για την ελληνική οικονομία και τις περιοχές από όπου θα περάσει ο αγωγός. Πόσο σημαντική είναι ενεργειακά η Ελλάδα, όταν θα “δίνει” στην Ευρώπη 10 δισ. κ.μ. τη στιγμή που η ζήτηση είναι 500 κ.μ.; Πώς μπορεί, να γίνουμε κόμβος παροχής αερίου σε χώρες, με μεγάλες απαιτήσεις; Και τελικά, πόσο πιο κοντά μας φέρνει ο αγωγός στην “ανάπτυξη”, όταν ακόμη ζούμε σε καθεστώς πολιτικής, οικονομικής και φορολογικής αστάθειας;

Ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, αναλύει στο NEWS 247 τη σημασία του TAP και το πώς ο TAP είναι το πρώτο βήμα, ώστε η Ελλάδα να φέρνει φυσικό αέριο από Ιράν, Ανατολική Μεσόγειο και ΗΠΑ και να το διοχετεύει σε αγορές όπως η Ουκρανία. Η διπλωματική, οικονομική και γεωπολιτική διάσταση της κατασκευής του αγωγού TAP.

O αγωγός που ανοίγει τον νότιο διάδρομο φυσικού αερίου, τη μεγάλη προτεραιότητα της Ευρώπης

Ποια είναι η “αξία” της κατασκευής του αγωγού από διπλωματικής και γεωπολιτικής πλευράς; Ο κ. Φίλης σημειώνει πως πρόκειται για ένα σχέδιο σημαντικό, που δεν μετατρέπει την Ελλάδα ωστόσο αυτόματα σε καταλύτη των ενεργειακών διεργασιών.

“Μιλάμε για ένα σχέδιο το οποίο συμβάλλει μεν στην ασφάλεια τροφοδοσίας της ΕΕ από τη στιγμή που ανοίγει νέες πηγές ενέργειας και θα φέρνει αέριο από την Κασπία παρακάμπτοντας τη Ρωσία, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι καταλύτης των ενεργειακών διεργασιών, καθότι θα μεταφέρει ποσότητες αρχικά 10 δισ. κ.μ. και μετέπειτα έως και 20 δισ. κ.μ. σε ετήσια βάση, ενώ η Ευρώπη εκείνη την περίοδο υπολογίζεται ότι θα καταναλώνει περίπου 500 ίσως και περισσότερα δισ. κυβικά μέτρα, άρα δεν έχει κάποια καθοριστική συμβολή. Ωστόσο, το γεγονός ότι είναι το πρώτο project που ανοίγει τον νότιο διάδρομο του φυσικού αερίου, που αποτελεί μεγάλη προτεραιότητα για την Ευρώπη, από μόνο του σηματοδοτεί τη σημασία και την αξία που έχει το συγκεκριμένο σχέδιο.

Πώς έγινε η επιλογή της διαδρομής και ποιος θα διαχειρίζεται τη χρήση του αγωγού; Πότε προβλέπεται, δεδομένων των καθυστερήσεων που ήδη παρατηρούνται, να τεθεί σε λειτουργία;

“Η επιλογή της διαδρομής έγινε από την κοινοπραξία που διαχειρίζεται το πεδίο φυσικού αερίου Σαχ Ντενίζ ΙΙ, που βρίσκεται στο Αζερμπαϊτζάν. Υπάρχει μία κοινοπραξία εταιρειών στο Αζερμπαϊτζάν, η οποία διαχειρίζεται το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ ΙΙ και η οποία πριν από τρία χρόνια έκανε την επιλογή μεταξύ των δύο project  που είχαν περάσει στον “τελικό”, του TAP που περνάει από τη χώρα μας και του Nabucco West που ήταν μία μικρότερη εκδοχή του Nabucco ο οποίος δεν περιελάμβανε τη χώρα μας, γιατί από την Τουρκία πήγαινε στη Βουλγαρία και από τη Βουλγαρία απευθείας στην Κεντρική Ευρώπη”.

Καμία ελληνική εταιρεία στην κοινοπραξία του TAP. Πώς να διασφαλίσουμε ποσοστό, χωρίς δυνατότητα διάθεσης κεφαλαίων;

“Η επιλογή έγινε περίπου πριν από τρία χρόνια, προκρίθηκε η επιλογή του TAP και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία περίπου το 2020 με 2021. Υπάρχουν κάποιες σχετικές καθυστερήσεις με βάση τα αρχικά σχεδιαγράμματα, που έλεγαν για το 2019, αλλά αν όλα κυλήσουν ομαλά, θα λειτουργήσει τότε. Η κοινοπραξία των εταιρειών του Σαχ Ντενίζ, που θα βγάζουν το αέριο από το κοίτασμα, είναι διαφορετική από την κοινοπραξία των εταιρειών του TAP, που θα διαχειρίζεται τη χρήση του αγωγού. Απλά “έτυχε” κάποιες από τις εταιρείες που έχουν μετοχές στο πεδίο του Σαχ Ντενίζ, να έχουν μετοχές και στον TAP”, διευκρινίζει ο κ. Φίλης, προσθέτοντας:

“Να παρατηρήσουμε ότι δεν μετέχει καμία ελληνική εταιρεία, στην κοινοπραξία του ΤΑΡ. Είχαν υπάρξει απόπειρες να υπάρξουν στο παρελθόν είτε το ελληνικό Δημόσιο είτε η ΔΕΠΑ, αλλά από τη στιγμή που δεν υπήρχε η δυνατότητα διάθεσης κεφαλαίων, δεν θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε ένα τέτοιο ποσοστό”.

Η Ελλάδα για πρώτη φορά στον ενεργειακό χάρτη, όχι ως πελάτης

“Ως προς το γεωπολιτικό, ναι μεν δεν συμβάλλει καταλυτικά στην τροφοδοσία, σε επίπεδο ποσοτήτων, αλλά ανοίγει τον νότιο διάδρομο, που είναι και μεγάλη προτεραιότητα της Ευρώπης. Επίσης, φιλοδοξία είναι πως μπορεί στο μέλλον να προστεθούν ποσότητες και από άλλες χώρες, πέραν του Αζερμπαϊτζάν, πάντα στα 20 δισ. κ.μ. γιατί αυτή είναι η μέγιστη χωρητικότητα. Μιλάμε είτε για χώρες της Κασπίας είτε της Μέσης Ανατολής. Η εκτίμησή μου είναι, ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, γιατί βάσει μίας ευρωπαϊκής νομοθεσίας του τρίτου ενεργειακού πακέτου, θα πρέπει να ανοίξει αγωγός και να δώσει τη δυνατότητα πρόσβασης και σε άλλες περιοχές πλην του Αζερμπαϊτζάν, αλλά λογικά, την πρωτοκαθεδρία θα συνεχίσει να έχει το κοίτασμα του Σαχ Ντενίζ ΙΙ. Από εκεί θα αντλούμε το περισσότερο αέριο, που θα φέρνουμε στην Ευρώπη”, υπογραμμίζει ο καθηγητής.

Διαμετακομιστικός κόμβος με λίγες ποσότητες δεν γίνεσαι

“Η χώρα μας είναι η πρώτη φορά, μετά από προσπάθειες πολλών ετών, που μπαίνει στον ενεργειακό χάρτη, όχι πλέον ως πελάτης, γιατί αυτό ήμασταν μέχρι σήμερα, αλλά ως μία χώρα στην αλυσίδα τροφοδοσίας. Θα είμαστε μία χώρα κρίκος της αλυσίδας τροφοδοσίας. Δεν θα είμαστε διαμετακομιστικός κόμβος, διότι διαμετακομιστικός κόμβος όταν από το έδαφός σου μετέρχονται λίγες ποσότητες ενός σχεδίου, δεν μπορείς να νοείσαι, αλλά θα είμαστε ένας κρίκος τροφοδοσίας”, προσθέτει.

Ποια είναι η αξία του αγωγού σε οικονομικό επίπεδο και πόσο θα συμβάλει στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, στις περιοχές από όπου θα διέρχεται;

“Η αξία του TAP πολλαπλασιάζεται, αν τον συνδέσουμε και με άλλα σχέδια, στα οποία συμμετέχει η χώρα μας. Από μόνος του δηλαδή ο TAP προσφέρει μία μικρή αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της χώρας, γιατί όταν είσαι απλά και μόνο διαμετακομιστής ενός σχεδίου και σχετικά μικρού, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μία προσωρινότητα. Αυτό δεν σημαίνει, ότι το αέριο περνάει από τη χώρα σου και φεύγει, δεν το κρατάς εσύ το αέριο. Εμείς βέβαια έχουμε δεσμεύσει το 1 δισ. από τα 10 για την εγχώρια αγορά κι έχουμε δεσμεύσει κι άλλο 1 δισ. κ.μ. για να το βάλουμε στον αγωγό τον ελληνοβουλγαρικό, τον IGB”.

Υγροποιημένο αέριο σε Αλεξανδρούπολη και Ρεβυθούσα ή αλλιώς… το κλειδί για να παίξει η Ελλάδα άλλον ρόλο

“Εδώ είναι το κλειδί, του πώς ο ΤΑΡ μπορεί να αποτελέσει τη βάση, για να παίξει η χώρα έναν άλλον ρόλο, σε σχέση με αυτόν που είχε μέχρι σήμερα. Δηλαδή, έχοντας τον ΤΑΡ να διέρχεται από την Επικράτειά μας, συνδέοντας το σχέδιο αυτό με τον IGB, που είναι ένας κάθετος άξονας που ενώνει τη χώρα μας με τη Βουλγαρία, αλλά η προοπτική είναι να επεκταθεί μέχρι και την Ανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας μία πλωτή πλατφόρμα υγροποιημένου αερίου, το LNG, στην Αλεξανδρούπολη, αναβαθμίζοντας την υφιστάμενη υποδομή LNG που έχουμε στη Ρεβυθούσα”, σημειώνει ο κ. Φίλης.

Ιράν, Ανατολική Μεσόγειος και ΗΠΑ οι τρεις δυνητικές πηγές τροφοδοσίας

“Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να αποτελέσουμε μία χώρα, που θα υποδέχεται μεγάλες ποσότητες, όχι μόνο τα 10 ή τα 20 δισ. κ.μ. του ΤΑΡ, που θα πάνε στην Ιταλία και εκεί στην Ευρώπη, μία χώρα υποδοχής αρκετά σημαντικών ποσοτήτων, που μπορεί να δημιουργήσει ένα πλεόνασμα ποσοτήτων. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί σε ένα επίκεντρο διάθεσης πλέον αερίου. Δεν θα είναι το αέριο πια που θα περνάει, για να πηγαίνει στην Ιταλία, θα είναι το αέριο που θα συγκεντρώνεις στην πλατφόρμα υγροποιημένου στην Αλεξανδρούπολη και τη Ρεβυθούσα και το οποίο μπορεί να σου έρθει από το Ιράν, από την Ανατολική Μεσόγειο και πιθανότατα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που είναι οι τρεις δυνητικές πηγές τροφοδοσίας σου. Αν καταφέρεις να συμβολαιοποιήσεις αυτές τις ποσότητες και από τον πάροχο και προς το ποιους θα τις κατευθύνεις, μπορείς να καταστείς για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μία χώρα – κόμβος διάθεσης αερίου. Άρα λοιπόν, ξεκινάμε από τον ΤΑΡ, που έχει τη σημασία του και φέρνει και θέσεις εργασίας, φέρνει μία κινητικότητα στις τοπικές οικονομίες της Β. Ελλάδας, που είναι ως επί το πλείστον υποβαθμισμένες οι περιοχές από όπου θα περάσει το σχέδιο και μπορεί να υπάρξει και μία μόχλευση κεφαλαίων. Τα αντισταθμιστικά οφέλη από τον ΤΑΡ θα είναι 35 εκατ. ευρώ, που σημαίνει ότι είναι χρήματα, που θα δώσει η κοινοπραξία για την ανέγερση σχολίων, γηπέδων και γενικότερα για την ανάπτυξη της περιοχής”, εξηγεί ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.

Αν δεν αποκατασταθεί η τάξη στο εσωτερικό, ο TAP δεν θα αλλάξει το κλίμα από μόνος του

“Την ίδια στιγμή”, όπως συμπληρώνει ο κ. Φίλης, “δείχνουν την εμπιστοσύνη τους στη χώρα, αν και το σχέδιο έχει ξεκινήσει εδώ και τρία χρόνια, πολύ μεγάλες εταιρείες του ενεργειακού χώρου κι αυτό έχει πολύ μεγάλη αξία ως προς το μήνυμα που στέλνεις προς τα έξω. Ασφαλώς βέβαια, αν δεν αποκατασταθεί η τάξη στο εσωτερικό κι αν δεν υπάρξει μία βιώσιμη λύση γύρω από τα οικονομικά μας και δεν εννοώ μόνο το χρέος, αλλά την οικονομική κατάσταση γενικότερα, δεν θα αλλάξει το κλίμα με τον TAP από μόνο του. Μόνο όμως αν αποτελέσει τη βάση για αυτά που είπαμε, θα μπορούσε ο ΤΑΡ να αποκτήσει προστιθέμενη αξία για τη χώρα και να σε βάλει στον ενεργειακό χάρτη. Η Ελλάδα δεν μπαίνει στον ενεργειακό χάρτη μέσω του ΤΑΡ, αλλά θα μπορούσε να μπει, αν συγκεντρώνει ποσότητες πλεονάζουσες στο εσωτερικό υγροποιημένου αερίου, οι οποίες θα είναι συμβολαιοποιημένες από τον πάροχο και αυτούς που θα μπορεί να διαθέτει”.

Προς αναζήτηση κεφαλαίων, εν μέσω οικονομικής και φορολογικής αστάθειας

Πώς μπορεί να γίνει πράξη όμως αυτό το μεγαλεπίβολο σχέδιο;

“Αυτό προϋποθέτει να δημιουργηθούν κάποιοι μικροί διασυνδετήριοι, γιατί η χώρα μας είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη. Εμείς έχουμε έναν αγωγό, που έρχεται από τη Βουλγαρία και φέρνει ρωσικό αέριο, έχουμε έναν αγωγό από την Τουρκία που φέρνει αζέρικο αέριο και οι Τούρκοι έχουν βαφτίσει τούρκικο και το αγοράζουμε ως τούρκικο και έχουμε και το LNG που μας έρχεται από την Αλγερία. Δεν έχουμε άλλες πηγές τροφοδοσίας και δεν είμαστε και συνδεδεμένοι, όπως και το σύνολο της ΝΑ Ευρώπης, που είναι οι πιο ώριμες αγορές. Ο IGB έχει χωρητικότητα έως 5 δισ. κ.μ. Εμείς έχουμε δεσμεύσει 1 δισ. άρα μένουν άλλα 4 δισ. κ.μ. που θα βάλουμε στον αγωγό, αν θέλουμε να διευρύνουμε τη σημασία του και να τον ενισχύσουμε. Η αγορά της Βουλγαρίας δεν είναι σημαντική, γιατί πρώτον έχει εξάρτηση σχεδόν της τάξεως του 100% από τη Ρωσία και δεύτερον, είναι σχετικά μικρή αγορά. Άρα, ο στόχος της Ελλάδας είναι, να μπορεί, οι ποσότητες που θα φέρνουμε από αλλού, να φτάνουν μέχρι και την Ουκρανία. Εκεί είναι που μπορεί να γίνει ο μεγάλος στόχος, το μεγαλεπίβολο σχέδιο, να τις παίρνεις αυτές τις ποσότητες και να την φτάνεις σε αγορές που έχουν υψηλές απαιτήσεις ως προς την ποσότητα”, εξηγεί ο κ. Φίλης, διευκρινίζοντας:

“Βέβαια, πρέπει να πούμε το εξής, επειδή όλα αυτά ακούγονται όμορφα. Πρώτον, απαιτείται πάρα πολύς χρόνος για να συμβούν. Δεύτερον, απαιτούνται κεφάλαια πάρα πολύ σημαντικά, που ασφαλώς η χώρα δεν μπορεί να διαθέσει ούτε ελληνικές εταιρείες μπορούν να το κάνουν. Η κατασκευή της πλωτής πλατφόρμας στην Αλεξανδρούπολη θα πρέπει να γίνει με κεφάλαια ιδιωτικά και από αυτούς που θα θέλουν να επενδύσουν. Επανερχόμαστε σε αυτό που λέγαμε πριν, ότι πρέπει να υπάρχει μία σταθερότητα και πολιτική και οικονομική και φορολογική, ένα περιβάλλον δηλαδή ασφάλειας. Και σου παρέχει μία πολύ καλή δυνατότητα η γεωγραφική σου θέση”.

Αν δεν το κάνουμε εμείς, θα το κάνει η Τουρκία. Ήδη συζητά με το Κατάρ

“Όμως, πρέπει να κινηθούμε γρήγορα, γιατί διαφορετικά, θα υπάρξει ανταγωνισμός. Δεν κινούμαστε μόνοι μας στον χώρο και δεν είναι στατικά τα πράγματα. Αν δεν το κάνουμε εμείς, μπορεί να το κάνει η Τουρκία, η οποία συζητά με το Κατάρ ήδη για δύο τερματικούς LNG στην τουρκική επικράτεια. Υπάρχει η Κροατία, που κάνει μία παρόμοια συζήτηση. Ο ανταγωνισμός υπάρχει και είναι προφανές ότι θα επιταθεί. Πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και με σχέδιο και πρέπει να λαμβάνουμε αποφάσεις, σε ό,τι αφορά τα ενεργειακά projects, που θα έχουν μία λογική πλουραλισμού, όσο περισσότερες πηγές διάθεσης έχουμε, τόσο το καλύτερο, από την άλλη όμως να μην είναι επιλογές που θα φαλκιδεύσουν ή θα θέσουν σε κίνδυνο τα ευρύτερα στρατηγικά μας σχέδια. Αυτό σε σχέση με τη Ρωσία και άλλα projects”.

Ελλάδα – Τουρκία “συμμαχία”: Ο TAP δεν μας διασφαλίζει από τυχόν εθνικούς κινδύνους

Πώς μπορεί ο αγωγός να επηρεάσει τις σχέσεις μας με την Τουρκία, εφόσον ο αγωγός “ενώνει” τις δύο χώρες και κατά με τη Ρωσία, που παρακάμφθηκε με την επιλογή του TAP;

“Σίγουρα όταν μετέχεις σε ένα σχέδιο και “δένονται” τα συμφέροντά σου με μία χώρα, όπως με την Τουρκία επί παραδείγματι, μέσω του ΤΑΡ, αυτό δημιουργεί τρόπον τινά καλύτερες συνθήκες κατανόησης και ανοίγει κάποιους διαύλους επικοινωνίας. Υπάρχουν κοινά επιχειρηματικά συμφέροντα και μία διάδραση μεγαλύτερη μεταξύ των οικονομιών. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν μας διασφαλίζει σε καμία περίπτωση, για να μην γελιόμαστε, από τυχόν εθνικούς κινδύνους. Είναι δύο ανεξάρτητα πράγματα, είναι σε καλή κατεύθυνση, μπορούμε να επενδύσουμε σε αυτό, αλλά σε τίποτα δεν μας διασφαλίζει ως προς εθνικούς κινδύνους. Ούτε μας λέει κανείς, ότι η Τουρκία θα πάψει να έχεις τις δικές της αξιώσεις ή τις δικές της βλέψεις. Αν βέβαια, διευρυνθεί αυτό το πνεύμα συνεργασίας στην ευρύτερη περιφέρεια, τότε μπορεί να έχει λιγότερους λόγους για να τις προβάλλει αυτές τις βλέψεις. Αλλά αυτό είναι ένα σενάριο, που δεν σχετίζεται μόνο με την ενέργεια, αλλά με ένα νέο δόγμα ασφαλείας, που φαίνεται ότι προωθείται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου”.

Η Ελλάδα χρειάζεται ένα καλό επιχειρηματικό lobbying, για να μην μπλοκάρουν οι Βρυξέλλες σχέδια που δεν υποστηρίζουν

“Ως προς τη Ρωσία, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί απέναντι σε σχέδια που είναι οικονομικά βιώσιμα και μπορούν να υποστηριχθούν και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχοντας πάντα κατά νου ότι η έγκριση των Βρυξελλών είναι sine qua non συνθήκη για να μπορέσουν αυτά τα σχέδια να περπατήσουν. Αν δηλαδή, δεν έχουμε λάβει την έγκριση ή τη συναίνεση των Βρυξελλών, είναι γνωστό ότι μπορούν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και μηχανισμοί, να βρουν τον τρόπο να μπλοκάρουν σχέδια, που δεν υποστηρίζονται από τις Βρυξέλλες. Εκεί, θέλεις ένα πολύ καλό επιχειρηματικό lobbying”.

Όσον αφορά στη στάση της κυβέρνησης από το διάστημα, οπότε συμφωνήθηκε η κατασκευή του αγωγού, ο κ. Φίλης σημειώνει:

“Το 2013 επελέγη ο TAP έναντι του Nabucco West και από εκεί ξεκίνησε μία διαδικασία περαίωσης του σχεδίου στην Ελλάδα. Η αλήθεια είναι, ότι η τωρινή κυβέρνηση είχε αρκετές ενστάσεις, σχετικά και με την ίδια την αναγκαιότητα του έργου. Μετέπειτα όμως και προϊόντος του χρόνου και πριν αναλάβει την κυβέρνηση, άρχισε να μετατοπίζεται και να υποστηρίζει το σχέδιο με κάποιες προϋποθέσεις, ότι θα υπάρχει σεβασμός στο περιβάλλον ή τις τοπικές κοινωνίες. Άρχισε δηλαδή, να γίνεται πιο φιλικός προς τον ΤΑΡ και να μην λέει ότι δεν υπάρχει αναγκαιότητα, αλλά να βάζει κάποιες προϋποθέσεις”.