Athens Pride: Ο Ηλίας Παπαηλιάκης δηλώνει “παρούσα”

Ήταν λίγο μετά τις 3 το μεσημέρι της Παρασκευής, όταν χτυπούσα το θυροτηλέφωνο με το όνομα: Ηλίας Παπαηλιάκης. Ο γνωστός ζωγράφος άμεσα, αν και κρούση έγινε την τελευταία στιγμή, δέχτηκε να μου μιλήσει με αφορμή το σημερινό Athens Pride και βρέθηκα, έτσι, να ανεβαίνω στον τέταρτο όροφο κάποιας πολυκατοικίας στο Μεταξουργείο.

Έμεινα λίγα δευτερόλεπτα να μετεωρίζομαι από τη στιγμή που έκλεισε πίσω μου η πόρτα του ανελκυστήρα, μέχρι τη στιγμή που άκουσα το άνοιγμα μιας ξύλινης πόρτας στο βάθος του διαδρόμου και είδα την συμπαθητική και ταυτόχρονα επιβλητική μορφή του διεθνούς φήμης καλλιτέχνη να με υποδέχεται στο ατελιέ του. Δίπλα του, ο Βασίλης, ένας μεγαλόσωμος και ιδιαίτερα δραστήριος και προσηνής για την ηλικία του γάτος, ο οποίος, όπως θα μάθαινα αργότερα, έχει περάσει και τα δεκαεφτά χρόνια της ζωής του στο πλευρό του Ηλία Παπαηλιάκη.

Κάποια σχέδιά του για το μέλλον, η ακαδημαϊκή του πορεία, η επιθυμία του να κάνει οικογένεια, η ζωή στην Αθήνα, απασχόλησαν μεταξύ άλλων την κουβέντα μας πριν πατήσω το Rec στο μαγνητόφωνο και αρχίσει “επίσημα” η συζήτησή μας. Μία συζήτηση που ξεκίνησε από το Athens Pride και την θέση του για αυτό:

“Είναι η ίδια και είναι πάγια”, μου είπε.  “Ακόμη και ένας άνθρωπος να βοηθηθεί από το Pride, θα πρέπει να συνεχίσει να γίνεται. Ακόμη και ένας νόμος να αλλάξει που θα διευκολύνει τους ανθρώπους να μη φοβούνται τον εαυτό τους και να μην φοβούνται και όλους αυτούς που φοβούνται τον εαυτό τους, θα πρέπει να συνεχιστεί”.  Ο θεσμός του Pride, σύμφωνα με τον Παπαηλιάκη, διαδραμάτισε μείζονα ρόλο τόσο στην ψήφιση του νόμου για την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, όσο και σε εκείνου για την αναδοχή παιδιών από αυτά. Και είναι οι νομοθετικές αυτές πρωτοβουλίες που του επέτρεψαν να σκέφτεται να κάνει οικογένεια, κάτι που, όπως λέει, θα φάνταζε πολύ δύσκολο στην Ελλάδα πριν από δέκα ή ακόμη και πέντε χρόνια.

Αποφάσισα να πάω τη συζήτηση κι άλλο πίσω χρονικά, στο πώς είναι να μεγαλώνει κάποιος έχοντας διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από αυτόν που η κοινωνία μας είχε (ή έχει;) συνηθίσει να θεωρεί τον μόνο “φυσιολογικό”.  Ο ίδιος, όπως λέει, δεν αισθάνθηκε να του λείπει η ελευθερία. Όπως εξηγεί, αυτό αφορά στην συγκρότηση του χαρακτήρα του καθενός και στο πώς αυτή επιτυγχάνεται μέσα στα συλλογικά πλαίσια. “Είναι θέμα συγκρότησης. Αφορά, όμως και στη συλλογικότητα και για αυτό είναι πολιτική θέση. Ένας άνθρωπος, να βρει τον λόγο και τον εαυτό του μπορεί μόνο σε μία ελεύθερη κοινωνία, η οποία του επιτρέπει να ψάξει όσο θέλει μέσα του, να κατανοήσει, στο μέτρο και στο βαθμό που μπορεί κάθε φορά, αυτό που του συμβαίνει και να συμφιλιωθεί με αυτό το πράγμα. Να μην είναι εχθρός του εαυτού του, εχθρός του λόγου του και αυτό μια κοινωνία πρέπει να το προσφέρει. Απλόχερα. Αυτό σημαίνει κοινωνία, διαφορετικά μιλάμε για άλλα πράγματα”.

Μου είναι αδύνατο να μην ρωτήσω αν είναι τέτοια κοινωνία η ελληνική και όταν παίρνω την ευθεία απάντηση ότι είναι, δεν μπορώ παρά να δηλώσω εντυπωσιασμένος.  “Το πιστεύω”, απαντά. “Με δεδομένο ότι εγώ δεν αντέχω να ζήσω πουθενά αλλού. Θα ήτανε παράλογο ένας άνθρωπος που δεν αντέχει να ζήσει πουθενά αλλού, ούτε στη Γερμανία, ούτε στην Αγγλία, ούτε στην Αμερική, να σου λέει ότι η ελληνική κοινωνία δεν το επιτρέπει. Αντίθετα, εγώ νιώθω ότι η αμερικανική κοινωνία δεν το επιτρέπει. Δεν είναι τόσο ‘φωτισμένη’ η Δύση. Μπορεί να είναι πιο συντεταγμένες οι κοινωνίες, ή πιο στοχοπροσηλωμένες, αλλά στο επίπεδο της ελευθερίας, που συζητάμε και της δημοκρατίας τα πράγματα δεν είναι ρόδινα”.

Σε αυτό το σημείο, σχεδόν μοιραία, υπεισέρχεται στην κουβέντα η ελληνική εκκλησία, ο ρόλος της στην κοινωνική ζωή και η πάγια άρνησή της σχεδόν σε κάθε προοδευτική νομοθετική πρωτοβουλία, των δύο προαναφερθέντων νομοθετημάτων περιλαμβανομένων. “Αυτό που κάνει η εκκλησία είναι λάθος και είναι καταφανώς λάθος. Και το ξέρει και η εκκλησία ότι είναι λάθος”, υπογραμμίζει ο ζωγράφος, προσθέτοντας πως η στάση της αυτή απέναντι στην γκέι κοινότητα δεν αφορά τόσο πολύ την εκκλησία αλλά “μια καθημερινότητα και ένα αρρύθμιστο εγώ, το οποίο θα πρέπει να φροντίσει”.  Χαρακτηρίζει, όμως, “απείρως ηπιότερο” τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, σε σύγκριση, ειδικά με το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό: “Αγαπάτε αλλήλους λέει, όχι οφθαλμόν αντί οφθαλμού”.  “Και τι εννοούμε, όταν λέμε εκκλησία· το δόγμα, την καθημερινότητα, αυτή τη γελοία, ας πούμε, πελατειακή σχέση ανάμεσα στην ελπίδα και το παγκάρι;”

Για τον Ηλία Παπαπηλιάκη, οι έλληνες παπάδες είναι μειλίχιοι και έχουν κατανόηση. “Εξομολογείσαι και δεν σε δίνουν μετά στην κόλαση. Αυτή η διάσταση της εκκλησίας που ακούει την αμαρτία σου με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Με την υποκρισία της εκκλησίας, όμως, δεν μπορώ να κουβεντιάσω”, αναφέρει και στο ζήτημα της υποκρισίας περιλαμβάνει την στάση της εκκλησίας στο ζήτημα της αναδοχής, χαρακτηρίζοντας την παράλογη, αφού, όπως λέει, έχει παίξει τεράστιο βοηθητικό ρόλο σε ό,τι αφορά στα ορφανά παιδιά.  “Να τα βρούνε με τον εαυτό τους, να ταυτιστούν με τον λόγο τους, γιατί το ευαγγέλιο δεν λέει πουθενά αυτά τα πράγματα”.

Είναι εφικτό, όμως, αυτό;

“Αυτό πρέπει να προσπαθούν να κάνουν καθημερινά. Δεν ξέρω αν γίνεται ή δεν γίνεται. Όπως εγώ προσπαθώ να ξεκαθαρίσω τη ζωγραφική μου-ένας άνθρωπος μόνος του παλεύει με τα θέματά του- δεν καταλαβαίνω γιατί να μην κάνει το ίδιο η εκκλησία”.

Στην μειλιχιότητα των ελλήνων ιερέων, στην οποία στάθηκε νωρίτερα, φέρνει ως αντιπαράδειγμα τον αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Όταν τον ρωτάω αν συσχετίζει το ακροατήριο του Χριστόδουλου με τους νυν ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής, αποφεύγει να γίνει απόλυτος. “Εναντίον της χώρας μου και της γλώσσας μου δεν μπορώ να στραφώ γιατί ζω εδώ, είμαι κι εγώ μέρος του προβλήματος, ακόμη κι αν αυτή την ώρα σου κάνω τον άγγελο. Δεν μπορεί, κάτι θα έχω κάνει κι εγώ”, λέει χαμογελώντας. “Αυτές τις απαντήσεις, με τέτοια βεβαιότητα θα σου τις δώσουν οι πολιτικοί και όχι ο καλλιτέχνης. Και ένας άνθρωπος να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του μέσα στη Χρυσή Αυγή και να βγει, είναι κέρδος για μένα. Και δεν το χαρίζω σε κανέναν αυτό το κέρδος. Γιατί μπορεί βγαίνοντας από το σπίτι μου να τον συναντήσω, να του πω γεια, να τον ξέρω ήδη. Μην ξεχνάς ότι μένω στο κέντρο της πόλης. Και επίσης ζω σε μια χώρα και έναν πολιτισμό που μου έχει δώσει το δικαίωμα να υπογράφω τα έργα μου. Σήμερα είμαι γνωστός με το επίθετο μου.  Αυτό μου το έχει δώσει η Ελλάδα”.

Επανέρχομαι στο ζήτημα που στάθηκε η αφορμή της συνάντησής μας, το Athens Pride, και το σύνθημα της φετινής διοργάνωσης “Παρούσα”, για να τον ρωτήσω πώς βλέπει την θέση των γυναικών και του θηλυκού, στην κοινωνία στο πέρασμα των χρόνων. “Νομίζω ότι δεν είμαι ο κατάλληλος να σου απαντήσει σε αυτή την ερώτηση. Θα έπρεπε να ρωτήσουμε τις γυναίκες να μας πούνε, η καθεμιά πως καταφέρνει να είναι η μάνα μας, πως καταφέρνει να είναι φίλη μας, αδερφή μας, παρέα μας, γκόμενά μας, μητέρα του παιδιού μας”.

“Πάντως, αν αυτή την ώρα χρειάζεται κάτι η προσπάθεια του Pride, είναι η συμπάθεια και η φροντίδα όλων μας για να γίνει καλύτερη. Και μέσα από αυτά θα προκύψει και η κριτική. Θα βγει και η ξινίλα και η άποψη του καθενός που δεν θα συμφωνεί και πάει λέγοντας. Αλλά αν δεν υπήρχε το Pride, τα πράγματα θα ήταν πολύ δυσκολότερα.  Θα έπρεπε να το φτιάξουμε”, τονίζει και προσθέτει “Γι’ αυτό και μου αρέσει το “Παρούσα”. Δηλώνω κι εγώ “παρούσα” και σου λέω προκαταβολικά πως θα μου αρέσει και του χρόνου, όποιο και να είναι.

Λίγο πριν το τέλος της πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησής μας, του εξέφρασα την θλίψη μου για το γεγονός, ότι πολλά από τα ζητήματα που ανοίξαμε δεν θα μπορέσω να τα χωρέσω στην γραπτή παρουσίαση της συζήτησης αυτής. Χαμογέλασε.

“Τίποτα να μη βάλεις”, είπε. “Να πεις μόνο ότι γουστάρω πολύ το Pride. Tο Pride ξέρει ότι το γουστάρω. Aπό την αρχή βοήθησα, για αυτόν ακριβώς τον λόγο, γιατί κάποιος έπρεπε κάτι να ξεκινήσει. Kαι αφού η φίλη μου η Άντρεα (σ.σ. Άντρεα Γκίλμπερτ) γούσταρε τότε, μπράβο της. Αυτό να γράψεις. Και να ‘μαστε εκεί να το συζητάμε, να παίξουμε και τα μπουνίδια μας, να το κάνουμε καλύτερο. Όποιος γουστάρει να μπει στη φάση ας μπει να το κάνει καλύτερο”.

Έχοντας κλείσει το μαγνητόφωνο και όντας έτοιμος να επιστρέψω στο σπίτι όπου με περίμενε η συγγραφή του μικρού ετούτου πονήματος, ο Ηλίας Παπαηλιάκης είχε κάτι τελευταίο να μου εκμυστηρευτεί. Αρχική του πρόθεση, όπως μου είπε, ήταν να σταθεί πιο κριτικά απέναντι στο Pride κατά την συζήτησή μας. Αυτό, όμως, που τον έκανε να αλλάξει γνώμη ήταν μία φράση που του είπε ένας φίλος του, γιατρός, το προηγούμενο βράδυ: “Ηλία, έχεις υπόψη σου ότι σε δημόσια νοσοκομεία, τον καιρό που δεν μιλούσε κανείς, αν δύο γυναίκες πήγαιναν το παιδί τους, τις έδιωχναν;”.  Και αυτή η ορατότητα που έχει καταφέρει να επιτύχει το Pride για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, είναι, μία μόνο από τις νίκες του.