Είναι ο Γιώργος Τσολάκης ο πιο επίκαιρος νέος αρχιτέκτονας το 2022;

Ο ιδρυτής του, Γιώργος Τσολάκης, έχει εργαστεί επί 12 χρόνια μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ολοκληρώνοντας μεγάλα έργα και χαλκεύοντας έναν ευγενή, κοινωνικά προσανατολισμένο και πραγματιστικό χαρακτήρα.

Είναι ένας από τους πιο παραγωγικούς και ανερχόμενους αρχιτέκτονες που το όνομά του έχει μείνει ως τώρα μυστικό. Ο λόγος για τον Γιώργο Τσολάκη, τον οποίο συναντώ για μία από τις σπάνιες ως τώρα συνεντεύξεις του, στο πιο κεντρικό σημείο της Αθήνας, το γραφείο του, στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 4. Μόλις η βαριά ξύλινη πόρτα του νεοκλασικού του Ερνέστου Τσίλλερ ανοίγει, σταδιακά αποκαλύπτονται στον επισκέπτη τα γλυπτά και τα εκμαγεία της εικαστικού Ναταλίας Μελά, της οποίας το εργαστήριο βρισκόταν εκεί, η περίκλειστη αυστριακή πρεσβεία και το γραφείο του αρχιτέκτονα όπου, πέρα από τους χώρους εργασίας των 40 αρχιτεκτόνων που απασχολεί, υπάρχει ένα πιάνο, ορισμένα έργα τέχνης και πολυάριθμες βιβλιοθήκες.

Ελιγμοί ακεραιότητας στη Γκάνα

Ήδη από το περιβάλλον, το πνεύμα γίνεται εύκολα αντιληπτό, όμως δεν είναι αρκετό για να δικαιολογήσει στην Ελλάδα τα 60 έργα που αυτή τη στιγμή δουλεύει το γραφείο Tsolakis Architects, αριθμός παράξενα μεγάλος για ένα γραφείο που δεν «ταξίδεψε» από την προηγούμενη στη νεότερη γενιά. Η ερώτηση είναι τόσο κλασική που καταντά κλισέ «που οφείλεται η επιτυχία σας»; Είναι οι αποδείξεις της απάντησης ωστόσο, το στοιχείο που προσθέτει το ενδιαφέρον. «Η δομή της σκέψης και η λογική συγκρότηση είναι αυτή που μας δίνει τη δυνατότητα στο γραφείο να επεξεργαζόμαστε τα γεγονότα και να μεταβάλλουμε το αρνητικό σε θετικό.

Η ευρυμάθεια ενός αρχιτέκτονα του δίνει τη δυνατότητα να καθιστά την αρχιτεκτονική γραφή ουσιώδη μέσω της σκέψης. Αλλιώς, τα σκαριφήματα στο χαρτί είναι απλώς «ζωγραφιές». Η δομή της σκέψης αποτελεί το λόγο ύπαρξης των πραγμάτων. Αν αφαιρέσεις αυτό, τότε ένα κτίριο δεν θα έχει λόγο ύπαρξης, θα είναι παρά μόνο διακοσμητικό αντικείμενο», λέει ο Γιώργος Τσολάκης.

Διανύοντας σήμερα τα πρώτα βήματα στην 4^η δεκαετία της ζωής του, ο Γιώργος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λάρισα. Η πορεία του γραφείου ξεκίνησε περίπου 12 χρόνια πριν και πρώτο τους έργο ήταν … μια αυλόπορτα στον μαντρότοιχο ενός στεγνοκαθαριστηρίου στο Νέο Ηράκλειο! Η προσοχή και η αγάπη για το μικρό, φαινομενικά ασήμαντο έργο, είναι ένα από τα στοιχεία που φέρνουν ολοένα και μεγαλύτερα έργα στο γραφείο. «Βλέπουμε το προηγούμενο έργο σαν ένα σκαλοπάτι για το επόμενο. Με την αισιοδοξία προχωράμε μπροστά και ολοένα μεγαλώνουμε», συμπληρώνει. Από το ψηφιδωτό του χρόνου, δε λείπει το σκληρό εξωτικό χρώμα της Αφρικής και τα τιτάνια ονόματα της αρχιτεκτονικής, που συναντιούνται στο κοινό έδαφος ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού.

«Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί μας καθόρισαν ως αρχιτεκτονικό γραφείο, αφού έτσι ξεκινήσαμε να κάνουμε μεγάλα κτίρια, όπως η Δημοτική Αγορά Λάρνακας, τη Συνεργατική Τράπεζα Κύπρου, τα Γραφεία της Γαλλικής Πρεσβείας, το Ξενοδοχείο Εσπέρια στο κέντρο της Αθήνας και πολυάριθμα κτίρια γραφείων. Το αποκορύφωμα αυτής της επιλογής ήταν ένας διεθνής διαγωνισμός στην Γκάνα, όπου συναγωνιστήκαμε με μεγάλα γραφεία παγκόσμιας εμβέλειας, μεταξύ των οποίων οι ARUP», διηγείται. Η πρόταση του γραφείου προκρίθηκε, λόγω της διαφορετικής αντίληψης για τα πράγματα. «Τότε, είχα ταξιδέψει μόνος ως την Άκκρα, την πρωτεύουσα της Γκάνα, για οικονομικούς λόγους. Όταν ο πρόεδρος της επιτροπής ρώτησε που είναι η υπόλοιπη ομάδα μας, έπρεπε να ελιχθώ, απαντώντας πως, σε αυτή τη φάση χρειάζεσαι έναν μόνο αρχιτέκτονα, με όραμα, για να δεις την πόλη για τα επόμενα 50 χρόνια και όχι για να περιοριστείς σε τεχνοκρατικά ζητήματα χωροθέτησης. Έκτοτε όλοι με ήξεραν ως “Τhe lonely architect with the poor English”! Στη δική μου οπτική, αυτό το περιστατικό καταδεικνύει και την αξία της παιδείας και τη σημασία της καλλιέργειας για να μπορείς να σταθείς με ακεραιότητα παντού», καταλήγει.

Συλλογική μνήμη, η «κόλλα» πόλης και κοινωνίας

12. Ένας αριθμός που συνεχίζει να διέπει την κουβέντα μας, καθώς, την ίδια περίπου περίοδο που ιδρυόταν το γραφείο Tsolakis Architects, έπαψε να λειτουργεί το θρυλικό ξενοδοχείο Esperia. Ένα από τα ορόσημα της Σταδίου, αποτελούσε σημείο συνάντησης για τις παρέες, στη γωνία με την Εδουάρδου Λω, ή στο γνωστό καφέ του, ανοιχτό όχι μόνο στους ενοίκους του. «Γνωριζετε ότι ο Εδουάρδος Λω ήταν Άγγλος πρέσβυς και ένας από τους πρώτους ελεγκτές της Τρόικας στην Ελλάδα στα τέλη του 19^ου αιώνα», αναφέρει γελώντας. «Υπάρχουν πολλές ιστορίες για τον τρόπο που έφτασε στη χώρα, έναν έρωτα και, εξαιτίας του, μία θετική έκθεση για την ελληνική οικονομία», συμπληρώνει. Δε χωράει αμφιβολία πως ξέρουμε λίγα για τα ονόματα των οδών της πόλης μας και ακόμα πιο λίγα για τα κτίριά της.

Όμως, η αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει ως αφορμή για βαθύτερους δεσμούς και ίσως για την ψυχολογική ωρίμανση της κοινωνίας. «Η αρχιτεκτονική είναι φορέας κουλτούρας, συλλογικής μνήμης και αντιλήψεων για την κοινωνία. Έτσι ο σχεδιασμός οφείλει να γίνεται με γνώμονα την ιστορία και τη διάρκεια στο χρόνο, πέρα από το εφήμερο, τις τάσεις και τα στυλ. Η χωρική έκφανση των παραπάνω αξιών είναι ο δημόσιος χώρος, η πόλη που εξελίσσεται μαζί με τους ανθρώπους της, την κοινωνία», λέει ο αρχιτέκτονας. Για εκείνον, η σχέση μεταξύ σχεδιασμού και κοινωνίας είναι αμφίδρομη. «Όταν σχεδιάσαμε την όψη για το ιστορικό ξενοδοχείο Esperia – το οποίο σύντομα θα λειτουργήσει ξανά – δεν εφαρμόσαμε τη λογική του «λευκού καμβά». Με αφετηρία την αρχική όψη, η οποία είχε στοιχεία μοντερνισμού, εντοπίσαμε τις πρότερες αρχές του σχεδιασμού και τις επανασχεδιάσαμε στο σήμερα.

Έτσι λοιπόν, τα ομοιόμορφα συμμετρικά ανοίγματα που αγνοούν την επίδραση του περιβάλλοντος, εγγράφονται σε ένα νέο σύστημα παραμέτρων. Έχοντας ως σταθερά τον προηγούμενο κάνναβο, έχουμε εισαγάγει νέα στοιχεία που ανταποκρίνονται στην ανάγκη για διαφάνεια ή προστασία από την ηχορύπανση. Έχουμε έτσι ένα ενιαίο αντιληπτικά αντικείμενο με διακυμάνσεις πλήρους και κενού. Πιστεύω ότι η στοά της γωνιάς Σταδίου και Εδουάρδου Λω θα αναδειχθεί ξανά ως ζωτικό στοιχείο συνοχής και συνάντησης στο κέντρο της πόλης».

Σχεδιασμός από τον έναν, για όλους

Δε θα διαφωνήσει κανείς ότι στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος του αρχιτεκτονικού έργου είναι ξενοδοχεία και πολυτελείς κατοικίες. Λες και ο δημόσιος χώρος – του οποίου η ανάπλαση απαιτεί πολυετή εργασία – δεν μπορεί να ζήσει και να ανθίσει έξω από τις προκαθορισμένες κομματικές θητείες. Ωστόσο μία ερώτηση για την οπτική ενός αρχιτέκτονα πάνω στο συγκεκριμένα θέμα είναι πάντα χρήσιμη αν όχι απαραίτητη. «Ο δημόσιος χώρος, ως ο τόπος της κοινωνίας, της ορατότητας και των διεκδικήσεων της, αποτελεί το πεδίο όπου τίθενται οι πιο ευρείες ανάγκες και τα πιο μεγάλα ερωτήματα.

Η αρχιτεκτονική του δημόσιου κτιρίου και χώρου, που ανταποκρίνεται στο σύνολο μπορεί να δράσει εξελικτικά, να πραγματώσει ανάγκες και να φέρει την κοινωνία ένα βήμα πιο κοντά στις απαντήσεις που αναζητά», λέει. «Το μεγαλύτερο ερώτημα που ίσως μπορεί να τεθεί αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα είναι: Μία κοινωνία 200 ετών τι πρέπει να ανακαλύψει και πόσα να δημιουργήσει; Θα μπορούσα να επιχειρήσω να το απαντήσω, αλλά ίσως φανεί απλοϊκή η απάντηση σε ένα τόσο μείζον ερώτημα, μπορώ όμως να μιλήσω μέσω της αρχιτεκτονικής ως τη διεργασία της ανακάλυψης. Πιστεύω ότι η δημόσια αρχιτεκτονική αποτελεί μια τελετουργία αποκάλυψης των πολιτών σε νέα βιώματα, τα οποία όμως δεν είναι «αυθαίρετα», αλλά βασίζονται στις δικές τους εμπειρίες και ανάγκες», συμπληρώνει.

Έτσι, ο Γιώργος Τσολάκης που σχεδιάζει πολλές ιδιωτικές κατοικίες (και) αυτή την περίοδο, καταλήγει ότι η πολυτελής κατοικία πράγματι έχει επίδραση στον έναν για τον οποίο σχεδιάζεται και, γιατί όχι, και σε επίπεδο γειτονιάς. Ωστόσο, αποτελεί ένα ψήγμα στην εξέλιξη κοινωνίας και πόλης επειδή σχεδιάζεται αυτοτελώς για το άτομο. «Είναι σημαντική η «αποκάλυψη» και «έκθεση» σε ένα νέο συγκερασμό εμπειριών μέσω της αρχιτεκτονικής στην πόλη. Αρκετά συχνά η κοινωνία επαναπαύεται στο παρελθόν. Είναι οικείο και η τροχιά του στον χρόνο έχει σμιλεύσει τις αιχμηρές του άκρες. Θεωρώ όμως ότι πλέον οι κοινωνίες, τα ερεθίσματα και ο τρόπος ζωής εναλλάσσονται τόσο γρήγορα που η αποδοχή του νέου γίνεται ευκολότερα και το μέλλον πλέον είναι αποκαλυπτικό και αισιόδοξο».

Περιηγηθείτε νοερά στη μαρίνα του Αλίμου

Ακολουθώντας πια μία συγκεκριμένη δομή και στη συζήτησή μας, έπειτα από κάθε θεωρητική τοποθέτηση, έπονται τα proofpoints. Σε μία παραλιακή που αλλάζει πρόσωπο, το έργο της επερχόμενης Μαρίνας του Αλίμου θα αποτελέσει άλλον έναν πόλο έλξης για ανθρώπους κάθε ηλικίας. Πώς θα είναι λοιπόν μία βόλτα στη νέα μαρίνα του Αλίμου; «Θα είναι μια παιγνιώδης ανακάλυψη! Φτάνοντας στο σημείο, είτε με το τραμ είτε με αυτοκίνητο, η θάλασσα απλώνεται πανοραμικά στον ορίζοντα και τα ιστιοφόρα πάλλονται στους αργούς και σταθερούς ρυθμούς των ανέμων.

Το τοπίο σε καλεί να εμβαθύνεις στον δικό του κόσμο. Κατηφορίζεις ανάμεσα στα μονοπάτια των θεματικών κήπων, όπου η μυρωδιά της λεβάντας, του δεντρολίβανου και του θυμαριού καλεί μικρούς και μεγάλους για εξερεύνηση, αναβιώνοντας την ομορφιά της επαφής με το ελληνικό φυσικό τοπίο. Το μονοπάτι σε κάποιο σημείο εκτείνεται σε μια μεγάλη κοίλη διαμόρφωση. Ανακαλύπτεις το skate park, γεμάτο από ζωντάνια και τρελές φιγούρες στα πατίνια. Κάθεσαι στην πλατεία των εστιατορίων και καφέ, ένα μπαλκόνι μέσα στη θάλασσα!

Η διαμόρφωση με τις πέργκολες και τους μικροκήπους συνδέεται σαν καρέ από ταινία με όλες τις εκφάνσεις των δραστηριοτήτων, ποδηλασία, χαλάρωση, παιχνίδι, καφετέριες, γραφεία, υπαίθριες εκδηλώσεις. Η περατζάδα της μαρίνας σε γεμίζει με αλλεπάλληλες εικόνες και ερεθίσματα από το μπλε της θάλασσας, το φως του ήλιου και τα χαμόγελα των περαστικών. Και εδώ στην φάση του διαγωνισμού αντί να σχεδιάσουμε ένα συμπαγές κτήριο, επιλέξαμε να προτείνουμε ένα σύστημα κτηρίων που θα δώσει στον επενδυτή τη δυνατότητα αμέτρητων συνδυασμούς χρήσεων και επιφανειών. Ένα όνειρο πραγματοποιημένο!»

«Χτίζοντας» το μέλλον για τη νέα γενιά

Τις τελευταίες δεκαετίες μελετώνται πολλά για τη σχέση της αρχιτεκτονικής με την παιδεία, μέσα από τα σχολικά κτίρια. Ενώ η αρχιτεκτονική των χώρων εκπαίδευσης έχουν πεδίο δόξης λαμπρό σε ορισμένες δυτικές χώρες, στην Ελλάδα βρισκόμαστε στα νηπιακά μας βήματα. Παρ’ όλα αυτά, έχει αποδειχθεί ότι η αρχιτεκτονική όχι μόνο μπορεί να εμπνεύσει φαντασία και δημιουργικότητα, αλλά μπορεί να ενώσει τους μαθητές, τους δασκάλους και την κοινότητα σε έναν ψυχολογικό χώρο, συναισθηματικά υγιή και πλούσιο.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι αρχιτέκτονες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται ένα κτίριο εκπαίδευσης από τους ανθρώπους που θα το χρησιμοποιούν καθημερινά. Κλείνοντας τη συζήτησή μας ζητώ να μάθω περισσότερα για το after school κέντρο απασχόλησης παιδιών στη Νίκαια από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. «Αφετηρία της σκέψης μας για το κτίριο αποτέλεσαν τρεις εντελώς διαφορετικοί τόποι: η αλάνα, ο προαύλιος χώρος του σχολείου και η παραδοσιακή αυλή του συνοικιακού αθηναϊκού σπιτιού. Η ξέγνοιαστη δημιουργική ελευθερία της αλάνας, η οργανωμένη εκπαιδευτική μεθοδολογία του σχολικού προαυλίου και η προστασία και εσωτερικότητα της αυλής του οικογενειακού σπιτιού, αποτελούν βασικό κομμάτι της χωρικής εμπειρίας, κατά την οποία ένα παιδί μεγαλώνει και διαμορφώνεται. Οι τρεις αυτοί τόποι, αποτελούν τη φυσική μετάβαση από τον προστατευμένο χώρο του παιδικού μικρόκοσμου, στην περιπετειώδη πραγματικότητα της ζωής.

Οι υπαίθριοι χώροι σε συνδυασμό με τη μεγάλη κεντρική αυλή, αποτελούν την επανερμηνεία της αλάνας, του αύλειου χώρου του σχολείου και της αυλής στο παραδοσιακό συνοικιακό αθηναϊκό σπίτι. Με αυτό τον συμβολικό τρόπο εγγράφεται στο κτίριο η χωρική εμπειρία του αστικού αθηναϊκού τοπίου των τελευταίων ετών και η μετάβαση του παιδιού από το σπίτι στη πόλη. Η πρόταση για ένα οριζόντιο κτίριο, με ανοικτούς μεγάλους υπαίθριους χώρους, απαντάει στην ανάγκη για την δημιουργία μίας ευέλικτης κτιριακής δομής, η οποία να μπορεί να υποδεχθεί τις διαρκώς μεταβαλλόμενες και μη προκαθορισμένες δραστηριότητες του «κέντρου», μη θέλοντας έτσι να περιορίσει την δημιουργικότητα και τον παιδικό αυθορμητισμό, που είναι βασικό στοιχείο διαμόρφωσης προσωπικότητας, δεξιοτήτων και ανάπτυξης κοινωνικής συμπεριφοράς. Προτείνουμε ένα χώρο κοινωνικής συναναστροφής όπου οι έφηβοι θα μπορούν να συναντιούνται, να αθλούνται και να χαλαρώνουν. Στο χώρο αυτό ο νέος, μέσα από την προσωπική ενδοσκόπηση, θα μπορεί να εξερευνήσει τον εσωτερικό του κόσμο, «το κρυφό του δωμάτιο», και να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια για να ανακαλύψει το ταλέντο του και να κατακτήσει το μέλλον του».