Γιάννης Ρέτσος στο NEWS 24/7: O τουρισμός θα έχει μέλλον αν εστιάσουμε σε υποδομές και βιώσιμη ανάπτυξη

Το 2020 εκπνέει σε λίγες ημέρες και ετοιμάζεται να αφήσει πίσω του ανάμεικτα συναισθήματα, κυρίως αρνητικά λόγο του κορονοϊού. Ο τουρισμός, αποτελεί ένα τομέα που επλήγη όσο λίγοι, παγκοσμίως, και που επηρέασε σε τεράστιο βαθμό τη χώρα μας, η οποία βασίζει το ¼ του ΑΕΠ της, άμεσα και έμμεσα, στον τουρισμό.

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) Γιάννης Ρέτσος, ενός φορέα που συνέβαλε αποφασιστικά στο «θαύμα» του ελληνικού τουρισμού την τελευταία δεκαετία, απαντά σε μια σειρά ερωτημάτων που καταδεικνύουν ποια είναι αυτά που πρέπει να διδαχθεί η χώρα μας από την υγειονομική κρίση και σε ποιες ενέργειες πρέπει να βασιστεί για το μέλλον του ελληνικού τουρισμού.

Κύριε Ρέτσο, το 2020 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως χρονιά μη γενόμενη, για να χρησιμοποιήσω έναν αθλητικό όρο του βόλεϊ; Δηλαδή, το 2021 θα ξεκινήσει από το τέλος του 2019;

Κύριε Μπαλή, με τις όποιες δυσκολίες και με ελάχιστη κίνηση ο ελληνικός τουρισμός πήρε το ρίσκο και άνοιξε την καλοκαιρινή περίοδο του 2020. Και όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι καλώς έπραξε. Πραγματικά, δεν διανοούμουν μία εξέλιξη που θα οδηγούσε στον καθολικό αποκλεισμό της τουριστικής δραστηριότητας. Θα ήταν καταστροφικό για τις επιχειρήσεις και κατ΄ επέκταση για την ελληνική οικονομία. Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις που είχαμε φέτος από τον εισερχόμενο τουρισμό, συνεισέφεραν αρκετές μονάδες στο ΑΕΠ της χώρας. Και μάλιστα σε μία χρονιά που η οικονομία μας είχε περισσότερο από ποτέ ανάγκη τα έσοδα. Παράλληλα, η επανεκκίνηση έδωσε την ευκαιρία σε επιχειρήσεις και εργαζομένους να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, να εφαρμόσουν πρωτόκολλα και να δοκιμάσουν τις αντοχές τους, διασφαλίζοντας την ίδια στιγμή την καλή εικόνα της χώρας διεθνώς. Αυτό είναι μία παρακαταθήκη για τη λειτουργία της αγοράς με ευνοϊκότερους όρους την επόμενη χρονιά.

Το 2020, ήταν μια χρονιά που εκτός από τα πολλά αρνητικά, θα μπορούσε να αφήσει και θετικά στοιχεία; Τα lockdown, για παράδειγμα, στάθηκαν αφορμή για να επιταχυνθούν διαδικασίες στον τουρισμό;

Είναι γεγονός ότι η πανδημία επιτάχυνε μία σειρά διαδικασιών που έχουν σχέση και με τον τουρισμό. Σας αναφέρω ως παράδειγμα τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Έχουμε μιλήσει εκτενώς τα τελευταία χρόνια για την ανάγκη υλοποίησης ενός δομημένου σχεδίου δράσης, το οποίο θα διαμόρφωνε μία συνολική ψηφιακή στρατηγική για τη χώρα. Οι εξελίξεις με την πανδημία, οδήγησαν σε αποφάσεις για την παροχή ψηφιακών υπηρεσιών, οι οποίες υπό διαφορετικές συνθήκες θα καθυστερούσαν πολύ. Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, είναι απαραίτητο και μετά την πανδημία να συνεχισθεί η προσπάθεια της ψηφιακής μετάβασης επ’ ωφελεία των πολιτών και των επιχειρήσεων. Παράλληλα, η δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης με αφορμή την πανδημία, δημιουργεί ευκαιρίες για τη δρομολόγηση δράσεων που αναμένεται να στηρίξουν την προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού τομέα. Μας δίνει ένα παράθυρο ευκαιρίας να επενδύσουμε σε δημόσιες υποδομές, να αλλάξουμε το τουριστικό προϊόν και μοντέλο, να εστιάσουμε στη βιωσιμότητα και τη διαχείριση των προορισμών.

Ποια είναι αυτά, που με την ευχή να αφήσουμε πίσω τον κορονοϊό, θα μπορούσαν να διατηρηθούν στον ελληνικό τουρισμό; Θα ήταν οι πιο αυστηροί υγειονομικοί έλεγχοι, η αποφυγή συνωστισμού, κάτι άλλο;

Ο τουριστικός τομέας σε αυτή την παγκόσμια υγειονομική κρίση, δέχθηκε το ισχυρότερο πλήγμα στην ιστορία του. Οι επιχειρήσεις του τομέα σε διεθνές επίπεδο και στην Ελλάδα, έκαναν τις απαραίτητες αλλαγές στη λειτουργία τους για την προστασία των τουριστών. Η εμπειρία του παρελθόντος σε κρίσεις που αντιμετώπισε ο τουρισμός, δείχνει ότι οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται στις συνθήκες που απαιτούν οι εξελίξεις, με γνώμονα την ασφάλεια. Ας δούμε για παράδειγμα τι συνέβη μετά τους Δίδυμους Πύργους, ειδικότερα, στον τομέα των αερομεταφορών. Οι νέοι κανόνες σε αεροδρόμια και αεροπλάνα, είναι κάτι που σήμερα θεωρούμε ως αυτονόητη προϋπόθεση για την ασφάλεια των επιβατών. Το ίδιο θα γίνει και τώρα. Επιχειρήσεις και ταξιδιωτικό κοινό θα προσαρμοστούν στη νέα κανονικότητα, όπως θα διαμορφωθεί μετά τον έλεγχο της πανδημίας.

Ο κλάδος του τουρισμού ήταν από τους πλέον πληττόμενους, παγκοσμίως. Στην Ελλάδα που αφορά το ¼ του ΑΕΠ της χώρας, πώς μεταφράζεται η κατάσταση;

Από την αρχή της κρίσης, είχαμε μιλήσει για τις τεράστιες επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομική δραστηριότητα. Είχαμε εκτιμήσει ότι ένα δεύτερο κύμα θα οδηγούσε σε βαθύτερη ύφεση. Η κλιμάκωση της πανδημίας τους τελευταίους μήνες, που συνοδεύεται από παρατεταμένη διάρκεια των μέτρων περιορισμού της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, αναπόφευκτα επηρεάζει την πραγματική οικονομία. Και ιδιαίτερα, τους κλάδους εκείνους που σχετίζονται με τις υπηρεσίες και κυρίως με τον τουρισμό. Η εξέλιξη αυτή, δείχνει ότι θα επιβεβαιωθεί το αρνητικό σενάριο, με τον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ μάλλον να ξεπερνά το -10%.

Τελικά, εκ του αποτελέσματος, έπρεπε να «ανοίξει» ο τουρισμός κατ’ αυτόν τον τρόπο που συνέβη, πρώτα με τα 12μηνης λειτουργίας ξενοδοχεία και έπειτα με τα εποχικής λειτουργίας, σε συνδυασμό με τη λειτουργία των αεροδρομίων; Επέτεινε ο τουρισμός το δεύτερο κύμα της πανδημίας ή όχι;

Η μεγάλη προσπάθεια για το άνοιγμα του τουρισμού το καλοκαίρι, έγινε με κόπο και θυσίες. Οι επιχειρηματίες και οι εργαζόμενοι του τουρισμού,  μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, κατάφεραν να ανταπεξέλθουν και να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η χώρα έδειξε αντανακλαστικά και ο ελληνικός τουρισμός μια αξιοζήλευτη ωριμότητα και σε αυτή τη μεγάλη κρίση. Όπως επιβεβαιώνουν τα επίσημα στοιχεία του ΕΟΔΥ και της Πολιτικής Προστασίας, ο ρόλος που έπαιξε ο τουρισμός στη διασπορά της νόσου, ήταν από ελάχιστος έως ανύπαρκτος. Ενδεικτικά να αναφέρω τις περιπτώσεις της Κρήτης, της Ρόδου και της Κέρκυρας. Τρεις κατεξοχήν δημοφιλείς προορισμούς της χώρας, που δέχθηκαν μεγάλο όγκο από τη συρρικνωμένη εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση και είχαν πολύ χαμηλότερο επιδημιολογικό φορτίο από άλλες περιοχές με πολύ λιγότερο τουρισμό. Επίσης, στο κρίσιμο διάστημα από τις αρχές Ιουλίου έως τις αρχές Σεπτεμβρίου, που έγιναν περί τα 450.000 τεστ σε εισερχόμενους τουρίστες στη χώρα, είτε στα χερσαία σύνορα είτε στα αεροδρόμια, εντοπίστηκαν 972 θετικά κρούσματα. Δηλαδή, ο δείκτης θετικότητας ήταν, μόλις 0,2%.

Ο τουρισμός δεν είναι μόνο αριθμοί, αλλά και άνθρωποι. Υπάρχουν εργαζόμενοι στον τουρισμό που σταμάτησαν να δουλεύουν Οκτώβριο – Νοέμβριο του 2019 και καλώς εχόντων των πραγμάτων μπορεί να δουλέψουν ξανά Απρίλιο – Μάιο του 2021. Τι λέτε γι’ αυτό; Η συμβολή του κράτους ήταν αποτελεσματική;

Έχετε δίκιο κ. Μπαλή και εμείς για τους ανθρώπους μιλάμε. Γι’ αυτό και η στήριξη της εργασίας σε όλη την περίοδο, από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα, ήταν μέσα στις προτάσεις που καταθέταμε στην κυβέρνηση, στο πλαίσιο των ενεργειών που έπρεπε να δρομολογηθούν για την αντιμετώπιση της κρίσης. Υπήρξε ανταπόκριση στο μεγαλύτερο μέρος των προτάσεών μας και τα μέτρα που ελήφθησαν, όπως το καθεστώς των αναστολών ή το πρόγραμμα Συν-εργασία, βοήθησαν στη συγκράτηση της ανεργίας. Αυτό έχουμε πει και για το 2021. Να επιτευχθεί η χρονική επέκταση των μέτρων, για όλο το πρώτο εξάμηνο, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με την αγορά εργασίας.

Το 2020 πολλά πήγαν πίσω. Υπήρξαν άλλες προτεραιότητες. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό σας, από το 2019, τι μπορέσατε να πετύχετε και τι όχι; Κι αυτά που δεν πετύχατε θα τα αναθεωρήσετε για το μέλλον; Η σύμπραξη με τον πολιτισμό, με τον πρωτογενή τομέα και την αγροδιατροφή, παραμένουν διαχρονικές προτεραιότητες;

Προφανώς, με το ξέσπασμα της πανδημίας, το βάρος των ενεργειών μας έπεσε στη διαχείριση της κρίσης. Η στρατηγική μας όμως δεν αλλάζει σε ζητήματα που είχαμε θέσει πολύ πριν την πανδημία και είχαμε αναλάβει συγκεκριμένες δράσεις για την προώθησή τους. Εντάσσονται, αν θέλετε, στον γενικότερο στόχο που έχουμε θέσει για ισόρροπη και μακροχρόνια τουριστική ανάπτυξη. Και αυτό σημαίνει προστασία του περιβάλλοντος, κοινωνική ανταποδοτικότητα, ενίσχυση της τοπικής απασχόλησης, διατήρηση και ανάδειξη του τοπικού πολιτισμού. Η ολιστική βιώσιμη ανάπτυξη, που συνδέεται με τη διαχείριση προορισμών, είναι αναγκαία προϋπόθεση για να μπορέσει η Ελλάδα να πρωταγωνιστήσει με αξιώσεις και την επόμενη, μετά την πανδημία, ημέρα. Θα σας έλεγα μάλιστα ότι η μεγάλη κρίση που ζούμε την καθιστά ακόμα πιο επίκαιρη, ακόμα πιο επιτακτική.

Σχεδόν όλοι μιλούν για ένα νέο μοντέλο στον ελληνικό τουρισμό. Το «ήλιος – θάλασσα» αποτελεί μια ισχυρή βάση, όμως δεν είναι μόνο αυτά που μπορεί να δώσει η Ελλάδα. Τώρα, με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού και τις συνέπειές της, είναι πιο επιτακτική η ανάγκη για ένα πιο ολοκληρωμένο πακέτο εμπειρίας στον επισκέπτη; Ήρθε η στιγμή να αναπτύξουμε τις θεματικές μορφές, όπως τον ιατρικό τουρισμό, τον συνεδριακό, τον θαλάσσιο τουρισμό, τον χειμερινό τουρισμό;

Διαχρονικά, το μεγαλύτερο ποσοστό των τουριστικών εσόδων και αφίξεων σημειώνεται τη θερινή περίοδο. Ενδεικτικά, το 2019 το 85% των εσόδων εισπράχθηκε το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι το κύριο κίνητρο για διακοπές στην Ελλάδα, είναι το προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα». Από εκεί και πέρα όμως θα πρέπει να εστιάσουμε στη δημιουργία νέων εμπειριών και στη σωστή επικοινωνία τους στο διεθνές κοινό. Το νέο μοντέλο του ελληνικού τουρισμού, θα έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται γρήγορα στις εξελίξεις, να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που αναδιαμορφώνονται καθημερινά, να ενστερνίζεται τις αλλαγές που επιφέρει αυτή η πανδημία τόσο σε επίπεδο λειτουργίας όσο και σε επίπεδο επικοινωνίας. Ιδιαίτερα σημαντικά είναι σε αυτό το πεδίο τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το πρόσφατο διαδικτυακό συνέδριο του ΣΕΤΕ και της Marketing Greece, όπου εκπρόσωποι των δημόσιων θεσμών, ο ιδιωτικός τομέας του τουρισμού και προσωπικότητες από τον χώρο της επικοινωνίας και της διαφήμισης, τοποθετήθηκαν για το θέμα της επικοινωνίας στον τουρισμό. Επιγραμματικά σας αναφέρω ότι τα στοιχεία που αναδείχθηκαν ως απαραίτητα στο πλαίσιο της συζήτησης για το μέλλον της επικοινωνίας του ελληνικού τουρισμού, είναι η συνεργασία, η ενσυναίσθηση, η αυθεντικότητα και η βιώσιμη ανάπτυξη.

Και με αφορμή το τελευταίο που ρώτησα πριν, πόσο αντέχει να συνεχίσει η Ελλάδα των τριών ταχυτήτων στον τουρισμό: των νησιών, της Αθήνας – Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης, της ηπειρωτικής χώρας;

Οι διαφορετικές ταχύτητες στον τουρισμό δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, αλλά συναντώνται ως μία πραγματικότητα και σε όλους τους ανταγωνιστικούς προορισμούς. Για παράδειγμα, πριν την πανδημία είχαμε ανοίξει μία συζήτηση για το θέμα του υπερτουρισμού σε κάποιους προορισμούς και τους τρόπους αντιμετώπισής του. Από την άλλη, υπήρχαν και προορισμοί, για παράδειγμα σε αστικές περιοχές, που είχαν και έχουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες ανάπτυξης. Με τη βίαιη τροπή των πραγμάτων, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι λύθηκε, ως αποτέλεσμα της πανδημίας, το πρόβλημα του υπερτουρισμού. Επειδή όμως ο τουρισμός θα ανακάμψει, και μελλοντικά θα ξαναδούμε τα νούμερα του πρόσφατου παρελθόντος, θα πρέπει να εκμεταλλευθούμε αυτό το κρίσιμο διάστημα της ανασυγκρότησης, στο πλαίσιο διαμόρφωσης πολιτικών διαχείρισης των προορισμών.

Η βελτίωση των υποδομών της χώρας, συνέβαλε στην ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού, τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν ακόμα υποδομές εν εξελίξει: το νέο αεροδρόμιο στην Κρήτη, η αποκρατικοποίηση και των υπολοίπων περιφερειακών αεροδρομίων, η βελτίωση των λιμένων, η επαναλειτουργία υδατοδρομίων. Τελικά, έχουμε περιθώρια περαιτέρω ποσοτικής ανάπτυξης του ελληνικού τουρισμού ή κοντεύουμε να «πιάσουμε ταβάνι» με 34 – 35 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο;

Έχουμε κατ’ επανάληψη αναφέρει ότι, μετρώντας τα μεγέθη του τουρισμού, πρέπει να εστιάζουμε στα έσοδα. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν υπάρχει ταβάνι. Πρέπει να αναπτυχθούν πολιτικές για την αύξηση των εσόδων. Και βέβαια μία παράμετρος που μπορεί να εξυπηρετήσει αυτόν τον στόχο, είναι η βελτίωση των υποδομών. Μία πρόσφατη μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ, περιλαμβάνει προτάσεις για επενδύσεις σε έργα δημοσίων υποδομών και μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την Πολιτεία, σε μία συντονισμένη προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού τομέα. Απαιτούνται κυρίως δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές, που στοχεύουν σε ενίσχυση της συνδεσιμότητας, της εμπειρίας πρόσβασης και μετακίνησης, στη λειτουργία συνολικά του προορισμού, στην προσέλκυση νέων επισκεπτών, στη βελτίωση της τουριστικής εμπειρίας γενικά, στη δημιουργία νέων εμπειριών, στην  προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και σε έργα με μεγάλη και πολλαπλασιαστική επίδραση.

Η ανάκαμψη του ελληνικού τουρισμού τοποθετείται από το δεύτερο εξάμηνο του 2021 ή και νωρίτερα; Πότε πιστεύετε ότι θα επανέλθουμε σε τροχιά ανάπτυξης;

Η πανδημία είναι ακόμη παρούσα, ο ελληνικός τουρισμός κλυδωνισμένος, ωστόσο υπάρχει η ελπίδα στο υγειονομικό πεδίο, με την παραγωγή και τη διάθεση ασφαλών εμβολίων. Αυτή η εξέλιξη μας κάνει να αισιοδοξούμε πολύ συγκρατημένα ότι η νέα χρονιά, το 2021, από τα μέσα της και μετά, μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας περιόδου σταδιακής ανάκαμψης. Με βάση ένα σχετικά ρεαλιστικό σενάριο, και πάντα με τα τωρινά δεδομένα τα οποία μεταβάλλονται από μέρα σε μέρα, το 2021 μπορεί η χώρα να φθάσει έως το 50% των τουριστικών εσόδων του 2019. Στη διαδρομή αυτή, εξίσου κρίσιμο στοιχείο  είναι ο διεθνής συντονισμός των δράσεων στα ταξίδια και η θέσπιση ενιαίων κανόνων, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι ενιαίοι κανόνες, θα δημιουργήσουν ασφάλεια και περιβάλλον σταθερότητας, κάτι που ο κάθε ταξιδιώτης αναζητεί, ιδίως στην επόμενη φάση της επανεκκίνησης, οριστικής ελπίζουμε, των ταξιδιών.

Ο ΣΕΤΕ, ως εταίρος της κυβέρνησης, πόσο επηρέασε τις αποφάσεις της μέχρι τώρα, και πόσο θα τις επηρεάσει στο μέλλον; Ποια είναι αυτά που «πρέπει» η κυβέρνηση να πράξει, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα;

Μεγάλο μέρος των προτάσεών μας, ως προς την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στις τουριστικές επιχειρήσεις, έγινε αποδεκτό. Διαπιστώνουμε επίσης ανταπόκριση στις τοποθετήσεις μας, σε σχέση με μία σειρά πρόσθετων κρίσιμων ζητημάτων για τον τουρισμό. Όμως δεν σταματάμε εδώ. Θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε με ρεαλισμό, χωρίς βερμπαλισμούς και αχρείαστο λαϊκισμό, τη δρομολόγηση αποφάσεων προς όφελος του τομέα. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, έχουμε ήδη θέσει ως αιτήματα τη συνέχιση των υφιστάμενων μέτρων στήριξης, τη στοχευμένη επέκτασή τους για όσο χρειαστεί μέσα στο 2021 αλλά και τη μείωση, έστω και προσωρινά, του ΦΠΑ στη διαμονή και στην παροχή της υπηρεσίας του τουριστικού πακέτου. Σε μεσομακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, ένας από τους βασικούς στόχους παραμένει η ολοκλήρωση των επενδύσεων σε δημόσιες υποδομές. Μετά την πανδημία, ο τουρισμός θα αποκτήσει σε έναν βαθμό και πάλι μαζικά χαρακτηριστικά και θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Η εμπειρία του 2019, εκτός από την επιτυχία του ελληνικού τουρισμού, ανέδειξε και σημαντικά ζητήματα, όπως και ανεπάρκειες, σε επίπεδο διαχείρισης προορισμών. Άρα οι προσπάθειες θα πρέπει να εστιασθούν σε υποδομές, που θα μας επιτρέψουν να παραμείνουμε ανταγωνιστικοί.

Καταλήγοντας, μπορεί να τεθεί το δίλημμα: Τη στιγμή που χάνονται ανθρώπινες ζωές σε όλο τον κόσμο, από την πανδημία του κορονοϊού, ο τουρισμός, η αναψυχή, θεωρούνται πολυτέλεια ή είδος ανάγκης για τη βελτίωση της ψυχολογίας των πολιτών;

Προτεραιότητα καθ΄ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, ήταν και παραμένει για εμάς το υγειονομικό ζήτημα. Σε κάθε στιγμή που χρειάστηκε να τοποθετηθούμε πάνω σε αυτό το θέμα, ταχθήκαμε υπέρ της αυστηρής επιβολής μέτρων για τον έλεγχο του υγειονομικού ζητήματος σε εθνικό επίπεδο. Παράλληλα, όμως, επισημάναμε ότι πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στο θέμα της επικοινωνιακής διαχείρισης της πανδημίας. Με τον ίδιο υπεύθυνο τρόπο μιλήσαμε, όταν αποφασίστηκε το άνοιγμα του τουρισμού. Οι ελπίδες για την ερχόμενη άνοιξη, με τη σταδιακή μείωση των νέων κρουσμάτων, σε συνδυασμό με την έναρξη των εμβολιασμών, δεν αλλάζει το γεγονός ότι ο χειμώνας αυτός θα είναι ο δυσκολότερος της μεταπολεμικής ιστορίας, τόσο για την ελληνική οικονομία, όσο και για την κοινωνία. Ευχή όλων μας, είναι με τον έλεγχο της πανδημίας να οδεύσουμε σε μία ομαλοποίηση της αγοράς, γιατί ο τουρισμός δεν είναι προνόμιο των λίγων, αλλά αναφαίρετο δικαίωμα των πολλών.

Κύριε Ρέτσο σας ευχαριστώ πολύ.

Και εγώ σας ευχαριστώ, καλές γιορτές.