Γιώργος Τόλης: Ο καρδιοχειρουργός που έκανε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς στην Ελλάδα μιλά στο NEWS 247

Πάνω από τριάντα χρόνια σε δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία. Μία καριέρα με πολλές ανατροπές και δυσκολίες. Βάσισε τα θεμέλιά της στα καλύτερα πανεπιστήμια της Αθήνας και των ΗΠΑ για να καταλήξει στο Ιατρικό Αθηνών και πιο πριν, στο θεραπευτήριο “Υγεία”. Εκείνο το καθοριστικό πρωινό της 3ης Απριλίου 1990 που έμελλε να του αλλάξει τη ζωή. Ο Τύπος της εποχής ζητωκραύγαζε για την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση καρδιάς στη χώρα μας, από μία άγνωστη – έως τότε – ομάδα γιατρών.

Ο καταξιωμένος καρδιοχειρούργος Γιώργος Τόλης ήταν ο επικεφαλής. Στα 79 του χρόνια σήμερα, αν και δεν εξασκεί πλέον το επάγγελμα, αναπολεί τις στιγμές που έδινε ζωή σε ασθενείς με τα ίδια του τα χέρια.

Το NEWS 247 τον συνάντησε στο γραφείο του δίπλα στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, με αφορμή τη συμπλήρωση 24 χρόνων, από τότε που η καρδιά 63χρονου ασθενούς χτύπησε με “δανεικούς” παλμούς. Ο Γιώργος Καρεφύλλης ήταν ο πρώτος ασθενής με έμφραγμα του μυοκαρδίου που έζησε 2 ολόκληρες ημέρες επιπλέον, με την καρδιά της Κοραλίας Αργείτη. Η δική του θα είχε πάψει να λειτουργεί λογικά, νωρίτερα.

Το γραφείο του σήμερα είναι άδειο. Δεκαέξι χρόνια ωστόσο πριν, εκατοντάδες ασθενείς περνούσαν από εκεί και του εμπιστεύονταν κυριολεκτικά την… καρδιά τους. “Πώς είναι η ζωή μακριά από τα χειρουργεία;”, τον ρωτάω. “Μα, χειρουργώ ακόμα. Κάθε βράδυ, στον ύπνο μου. Ποτέ δεν έπαψα να συνομιλώ με ασθενείς στη φαντασία μου. Μιλάω συχνά και με το γιο μου που είναι καρδιοχειρούργος στη Βοστώνη και έτσι νιώθω ότι είμαι ακόμα ενεργός”.

Το χρονικό της πρώτης “ανταλλαγής” καρδιάς

Ήταν το φθινόπωρο του 1987 όταν ο κ. Γιώργος Τόλης δέχθηκε μια δελεαστική πρόταση από τον Ιωάννη Νανά που εξ’ ονόματος του Σπύρου Μουλόπουλου του πρότεινε να συνεργαστούν για την έναρξη των καρδιακών μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα.

Εκείνη την εποχή ο κ. Τόλης εργαζόταν στο “Υγεία” και οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος ήταν ασυγκράτητα περισσότερες και μεγαλύτερες απ’ ο,τι σ’ ένα δημόσιο νοσοκομείο.

Τρεις ήταν οι βασικές προϋποθέσεις, που έπρεπε να εξασφαλιστούν ώστε να μπορέσει να συνεργαστεί το Νοσοκομείο “Αλεξάνδρα” που αντιπροσώπευε ο κ. Νανάς με τον “Υγεία” στο οποίο εργαζόταν ο κ. Τόλης. 

Πρώτον, εάν συμφωνούσε ο καρδιοχειρουργός και η ομάδα του, δεύτερον εάν ένοιωθε έτοιμος να αναλάβει το εγχειρητικό μέρος της μεταμόσχευσης και τρίτον εάν το Υγεία ήταν διατεθειμένο ν’ αναλάβει την οικονομική δαπάνη νοσηλείας-φαρμακευτικής αγωγής των μεταμοσχευθέντων τις πρώτες δέκα μετεγχειρητικές μέρες.

Έπρεπε να κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι ώστε να πραγματοποιηθεί η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς η οποία έγινε τελικά στις 3 Απριλίου του 1990.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 24 ετών από την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς στην Ελλάδα το News247.gr μίλησε με τον κ. Τόλη, ο οποίος μας διηγήθηκε το πώς έγινε η επέμβαση και ποιες δυσκολίες έπρεπε να ξεπεραστούν.

Σε ανοικτή επικοινωνία με το Αλεξάνδρα για να βρεθεί λήπτης και δότης

Ποίος ήταν ο δότης ρώτησα τον κ.Τόλη: ” Ήταν Κυριακή 1η Απριλίου όταν στην Μ.Ε.Θ ήταν εγκεφαλικά νεκρή η σαραντάχρονη Κοραλία Αργείτη. Σε συνομιλία που είχα με τον Νανά τον ρώτησα αν στο νοσοκομείο τους υπήρχε πιθανός υποψήφιος για μεταμόσχευση με ομάδα αίματος (Α+). Ο Νανάς μου απάντησε ότι πιθανότατα υπήρχε κάποιος που ωστόσο έχει ομάδα αίματος (Ο+).”

Τι συνέβη στη συνέχεια μιας και δεν υπήρχε συμβατότητα ρώτησα:

“Την επομένη ημέρα μου τηλεφώνησε στο σπίτι μου στις έξι το απόγευμα ο Νανάς και με ρώτησε εάν υπάρχει η εγκεφαλικά νεκρή γυναίκα για την οποία τον είχα ενημερώσει πριν 24 ώρες. Όταν του είπα ότι εξακολουθούμε να την διατηρούμε σε καλή κατάσταση με ρώτησε αν θα συγκατετίθεντο οι συγγενείς της να γίνει δότρια, γιατί υπήρχε ένας 63χρονος άνδρας ο οποίος λόγω εκτεταμένου πρόσφατου εμφράγματος του μυοκαρδίου, είχε εμφανίσει αιφνιδίως σοβαρή επιδείνωση και κινδύνευε να πεθάνει.

Στο Υγεία για να πείσω τους συγγενείς

Ο κ. Τόλης μας εξιστορεί πως επέτρεψαν οι συγγενείς την Κοραλίας Αργείτη να γίνει δότρια: “Όταν έφτασα στο Υγεία ουδείς συγγενής της Κοραλίας υπήρχε έξω από την Μ.Ε.Θ, παρά μόνο ένα φιλικό ζευγάρι. Τους παρακάλεσα να έρθουν στο γραφείο μου και αφού τους εξήγησα ότι είναι κλινικά νεκρή τους ζήτησα να συμβάλουν, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, στην παράκλησή μου να πείσουν τους συγγενείς της Κοραλίας να μας επιτρέψουν ν’ αφαιρέσουμε την Καρδιά της για μεταμόσχευση.

Αυτοί ήρθαν σε επικοινωνία με τον σύζυγό της. Ποια ήταν η αντίδρασή του ρώτησα: “Ζήτησε ένα περιθώριο χρόνου να σκεφτεί.  Επέστρεψα στο γραφείο μου και περίπου στις εννέα μου τηλεφώνησε ο σύζυγος του φιλικού ζεύγους και μου ανήγγειλε ότι οι γονείς της Κοραλίας δεν επέτρεπαν την αφαίρεση των οργάνων της κόρης τους.

Το επόμενο πρωί όλα είχαν αλλάξει θυμάται ο γιατρός: “Το μεσημέρι της 3ης Απριλίου βρισκόμουν στην Μ.Ε.Θ όταν με αναζήτησε στο τηλέφωνο το φιλικό ζευγάρι της Κοραλίας. Τότε μου ανήγγειλαν ότι η οικογένειά της είχε αλλάξει γνώμη επιτρέποντας  την δωρεά των οργάνων της.”

Λίγο πριν την ιστορική εγχείρηση

“Τηλεφώνησα στο Νανά και τον ρώτησα εάν ο υποψήφιος για μεταμόσχευση ασθενής ήταν ακόμα ζωντανός. Μου απάντησε ότι ζούσε ακόμα. Έκλεισα το τηλέφωνο και πήγα στο χειρουργείο για να βεβαιωθώ ότι ήταν κενό. Μίλησα με την Προϊσταμένη Χειρουργείου και της αποκάλυψα το μυστικό, ζητώντας της να κρατήσει τις δύο αίθουσες κενές. Την παρακάλεσα να πει στο προσωπικό ότι θα κάναμε επείγουσα εγχείρηση καρδιάς και όχι μεταμόσχευση για ν’ αποφύγουμε τους δημοσιογράφους.  Στη συνέχεια αποκάλυψα το μυστικό στον κ. Χαραμή και τον κ. Σεγδίτσα (Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου).

Γιατί αρνήθηκε το ΕΚΑΒ να μεταφέρει το λήπτη ρωτάω: “Λόγω του ότι το ένα ήταν δημόσιο και το άλλο ιδιωτικό νοσοκομείο αρνήθηκαν να μεταφέρουν τον ασθενή. Ζήτησα από το κ. Σεγδίτσα να μας επιτρέψει την χρήση ασθενοφόρου αυτοκινήτου του Υγεία για την μεταφορά του ασθενούς.

Η εγχείρηση

“Ο 63χρονος όταν έφτασε από το Αλεξάνδρα ήταν σε βαριά κατάσταση” αναφέρει ο κ. Τόλης και προσθέτει: ” Ήταν έξι το απόγευμα όταν μεταφέραμε τον Γιώργο Καρεφύλλη στο χειρουργείο για την μεταμόσχευση. Ήταν εννέα και μισή όταν τελειώσαμε την εγχείρηση.

Υπήρξαν επιπλοκές ρώτησα τον γιατρό: “Δυστυχώς. Κάναμε επανειλημμένες προσπάθειες για ν’ αποσυνδέσουμε τον ασθενή από το σύστημα  εξωσωματικής κυκλοφορίας αλλά δε το κατορθώσαμε, λόγω διατάσεως και αδυναμίας της δεξιάς κοιλίας του μοσχεύματος να υπερνικήσει τις υψηλές πνευμονικές αντιστάσεις (λόγω πνευμονικού οιδήματος) του ασθενούς”

“Έξω από το χειρουργείο είδα ένα  συνεργείο της  Ε.Ρ.Τ να στήνεται. Ο Αργύρης Ντινόπουλος είχε στήσει το τηλέ-συνεργείο του μέσα στο χειρουργείου,πίσω από την πλάτη μου. Με ρωτούσε ενώ χειρουργούσαμε. Του απαντούσα γυρίζοντας απλώς το πρόσωπό μου προς αυτόν. Τελικά καταφέραμε με την βοήθεια μιας φυγοκεντρικής αντλίας που είχαμε δανειστεί από τον Ευαγγελισμό να μεταφέρουμε τον ασθενή από το χειρουργείο στην Μ.Ε.Θ σε σταθερή κατάσταση.”

Ο Λήπτης πεθαίνει μέσα σε 48 ώρες

Ο κ. Τόλης την επομένη μέρα ήταν στην Μ.Ε.Θ όπου διεπίστωσε ότι η κατάσταση του μεταμοσχευθέντος ήταν σταθερή και διατηρούσε τις αισθήσεις του. “Προς το μεσημέρι δοκιμάσαμε να μειώσουμε την λειτουργία της κεντρόφυγης αντλίας που βοηθούσε στο έργο της δεξιάς κοιλίας του μοσχεύματος, αλλά διαπιστώσαμε ότι το μόσχευμα δεν ήταν έτοιμο ακόμα ν’ αναλάβει το έργο της κυκλοφορίας, χωρίς μηχανική υποστήριξη.”

Τι έγινε στη συνέχεια ρωτάω τον γιατρό: “Τις μεταμεσημβρινές ώρες εκδηλώθηκε προοδευτική επιδείνωση της λειτουργίας του μοσχεύματος που δεν ανταποκρινόταν πια στην αύξηση της μηχανικής βοήθειας, αλλά ούτε και στην φαρμακευτική αγωγή. Παρά τις προσπάθειες μας, ο ασθενής κατέληξε 48 ώρες μετά τη μεταμόσχευση. Η καρδιά της 40χρονης γυναίκας αποδείχθηκε τελικώς μικρή και απροετοίμαστη για να υπερνικήσει τις πνευμονικές αντιστάσεις του 63χρονου άνδρα που, προεγχειρητικώς, είχε εμφανίσει οξύτατο πνευμονικό οίδημα.”

Ο κ. Τόλης καταλήγει: “Χάσαμε την πρώτη μάχη σ’ έναν αγώνα που ουδείς μέχρι τότε είχε τολμήσει να ξεκινήσει στην πατρίδα μας. Διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν ο δυστυχής καρδιοπαθής απείχε μερικούς μήνες και όχι μια-δύο ώρες από το θάνατο, όταν υποβλήθηκε στη μεταμόσχευση. Όμως, και την ύστατη στιγμή αυτή ώρα της ζωής του, έδειξε τον δρόμο σωτηρίας σε πολλούς άλλους συνανθρώπους του. Οι Έλληνες καρδιοπαθείς που ζουν με ξένη καρδιά οφείλουν ευχαριστίες στην οικογένεια της Κοραλίας Αργείτη και στον πρωτομάρτυρα του είδους τον Γιώργο Καρεφύλλη. Ο πάγος έσπασε. Έγινε η αρχή.”

Η γνωριμία με την Χριστίνα Ωνάση

“Τον Αύγουστο του 1976, ο Αλέξανδρος Ανδρεάδης, ο τότε σύζυγος της Χριστίνας Ωνάση, έπαθε ατύχημα καθώς έτρεχε με μοτοσυκλέτα στον Σκορπιό. Τον μετέφεραν στον Ευαγγελισμό και μετά από διαβουλεύσεις αποφάσισε να χειρουργηθεί εκεί και να μην μεταφερθεί κάπου στο εξωτερικό.”

“Όσο έμεινε στον Ευαγγελισμό η Χριστίνα, περνούσε αρκετές ώρες στο νοσοκομείο με τον Διευθυντή Χρίστο Σταθάτο, που ήταν θείος της εξ αγχιστείας.” και προσθέτει “Το βράδυ της 19ης Αυγούστου ο Σταθάτος μου τηλεφώνησε σπίτι και με ρώτησε, τι εγχείρηση είχα προγραμματίσει για την επομένη. Του απάντησα ότι έχουμε κάτι σπάνιο. Θα αφαιρούσαμε από την 44χρονη Σοφία Φιλιππή έναν όγκο, πιθανότατα μύξωμα.”

Στη συνέχεια ο κ. Τόλης θυμάται το διάλογο με τον Σταθάτο: “Ο Σταθάτος εξέλαβε το σπάνιο ω δύσκολο και ανησύχησε λέγοντάς μου: “Κρίμα η Χριστίνα θέλει να παρακολουθήσει εγχείρηση ανοικτής καρδίας”. Του απάντησα: “Είναι μια καλή ευκαιρία”. Τότε μου είπε: “Δεν το θεωρείτε επικίνδυνο; Δε θέλω να έχουμε ατυχές συμβάν παρουσίας της”.

Τότε του απάντησα: “Όχι κύριε Διευθυντά δεν είναι εξαιρετικά επικίνδυνο το περιστατικό, απλώς είναι σπάνιο. Θα κάνουμε το σταυρό μας και θα προχωρήσουμε”.

Η Χριστίνα στο χειρουργείο

Την επομένη ημέρα στις εννέα το πρωί θυμάται ο γιατρός, ότι άνοιξε η πόρτα και εμφανίστηκαν στον χειρουργείο ντυμένοι κατάλληλα για την περίσταση και φορώντας μάσκες ο Σταθάτος, η κόρη του, η Χριστίνα και μια φίλη της.

Με σύστησε στη Χριστίνα κι εγώ με τη σειρά μου της σύστησα τους συνεργάτες μου. Κατά τη διάρκεια της εγχείρησης ήταν δίπλα μου. Της έδειξα τα βασικά ανατομικά στοιχεία της καρδίας και την πορεία των στεφανιαίων αρτηριών.

Παρακολούθησε όλη την εγχείρηση που διήρκεσε τρεις ώρες, και όταν ράβαμε το δέρμα μας ευχαρίστησε, μας χαιρέτησε και αποχώρησε.

“Τόσο στο χειρουργείο όσο και αργότερα η συνομιλία με τη Χριστίνα γινόταν στα Αγγλικά γιατί τα Ελληνικά της επαρκούσαν μόνον για κοινότυπες εκφράσεις συστάσεων και χαιρετισμών.”

Η Χριστίνα συναντά την ασθενή

Στη συνέχεια ο Κ. Τολής μας διηγείται τη συνάντηση της Ωνάση με την ασθενή. “Κατά τις οκτώ το βράδυ ο Σταθάτος με εντόπισε στη Μ.Ε.Θ. Μου τηλεφωνούσε  από τον δέκατο όροφο οπού νοσηλευόταν ο Ανδρεάδης.

Με ρώτησε για την πορεία της ασθενούς και χάρηκε όταν του είπα ότι της είχαμε αφαιρέσει ήδη τον ενδοτραχειακό σωλήνα. Με παρακάλεσε να ανέβω στο θάλαμο του Ανδρεάδη. Όταν έφτασα η Χριστίνα έλαμπε από χαρά και ενθουσιασμό. Αφού με σύστησε στον άνδρα της μου είπε πόσο συγκλονισμένη ήταν από το πρωινό θέαμα στο χειρουργείο και με ρώτησε αν μπορεί να επισκεφτεί την άρρωστη.

Στη συνέχεια ο Κ. Τολής διηγείται τι έγινε όταν έφτασαν στην Μ.Ε.Θ. “Η Χριστίνα καλησπέρισε στα Ελληνικά ασθενείς και αδερφές. Όταν την είδε, είπε στο Σταθάτο στα Αγγλικά:  “Αυτή είναι καλύτερα από τον άνδρα μου”.

Ο διάλογος με τον Κριτικό Νίκο Πεντάρη και η  ιδέα να χτιστεί το Ωνάσειο

Την ώρα που φεύγαμε ένας άλλος χειρουργημένος ο Νίκος Πεντάρης, είπε στη Χριστίνα: “Κυρία Χριστίνα, εμείς που μπήκαμε σ’ αυτήν την Μονάδα είμαστε τυχεροί. Έξω περιμένουν πολλοί που έχουν ανάγκη να μπουν εδώ μέσα. Μπορείς να τους βοηθήσεις;”

Η Χριστίνα του χαμογέλασε, ευχήθηκε σ’ αυτόν και στους άλλους υπόλοιπους χειρουργημένους “περαστικά” και όλη η παρέα μαζί αποχώρησε από την ΜΕΘ.

Εκείνο το βράδυ έπεσε ο πρώτος σπόρος στο γόνιμο έδαφος για τη δημιουργία του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου.

Βιογραφικό

Ο καρδιοχειρουργός Γιώργος Τόλης γεννήθηκε στο Μαλακάτσι Καλαμπάκας το 1935. Έκανε τις Γυμνασιακές του σπουδές στα Τρίκαλα (1948-1954) και τις Ιατρικές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1954-1960). Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία (1961-1963) και το 1964 πήγε στην Αμερική, όπου έμεινε 7 1/2 χρόνια. Εκεί εκπαιδεύτηκε στην Γενική Χειρουργική και στην Καρδιοχειρουργική (Northwestern University, Chicago).

Επέστρεψε στην Αθήνα το Νοέμβριο 1971. Επί 13 χρόνια (1971-1984) εργάσθηκε ως καρδιοχειρουργός στο θεραπευτήριο “Ο Ευαγγελισμός”, όπου την 8-12-1971 έκανε την πρώτη εγχείρηση μπαϊ-πας στην Ελλάδα.

Τα επόμενα 10 χρόνια (1985-1995) άσκησε την Καρδιοχειρουργική στο νοσοκομείο “Υγεία”, όπου στις 3-4-1990 έκανε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς στην Ελλάδα. Τερμάτισε την ιατρική του σταδιοδρομία στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, στο τέλος του 1997.

Η ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον έχει αναγορεύσει Διδάκτορα (1971) και Επίκουρο Καθηγητή (Υφηγητή) της Χειρουργικής (1986).