Κ.Σαρικάκη: ‘Όταν κλείνει κάτι, δύσκολα ξανανοίγει’

Όταν η δασκάλα στη Βιέννη ζήτησε από τον 9χρονο γιο της Κατερίνας να περιγράψει τη μητέρα του, εκείνος έγραψε στο σχολικό του τετράδιο πως η μαμά του μαγειρεύει υπέροχα λαζάνια και εργάζεται για την ΕΡΤ που έκλεισε γιατί σε κάποιους δεν άρεσαν αυτά που έλεγε, αλλά όταν ήρθε η μαμά του στην Ελλάδα και έβγαλε έναν λόγο η τηλεόραση άνοιξε και πάλι.

Στον ρομαντισμό του μικρού της γιου λίγους μήνες μετά, απάντησε με τον τρόπο του ένας από τους πλέον επιφανείς Έλληνες συνταγματολόγους. Η Σαρικάκη καλείται σε εκδήλωση του Δικηγορικού Συλλόγου της Αθήνας για την επαναλειτουργία της ΕΡΤ και κατά την ομιλία της ισχυρίζεται πως η αυτοδιαχείριση μπορεί να θεσμοθετηθεί και να χρησιμοποιηθεί ως μάθημα για την επαναλειτουργία της ΕΡΤ. Οι παρευρισκόμενοι αντιδρούν περίεργα και ο πολύ γνωστός συνταγματολόγος την χαρακτηρίζει ούφο και μια κατάμεστη αίθουσα 500 ατόμων να ξεσπάει σε γέλια. «Στην δευτερολογία μου απάντησα ότι ο κυνισμός δείχνει έλλειψη οράματος και ημιμάθεια» μου λέει η Σαρικάκη που συνεχίζει να πιστεύει πως ένα βασικό πρόβλημα της χώρας που οδήγησε στην κρίση είναι η απουσία οράματος.

Αρκετό καιρό μετά η Κατερίνα αναλαμβάνει τη θέση της πρόεδρου της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΡΤ-3 και αποκτά για πρώτη φορά μια πιο «θεσμική» σχέση με τη δημόσια τηλεόραση. «Είμαι μάλλον μια ανωμαλία του συστήματος» μου λέει, όταν τη ρωτάω πως βρέθηκε να αναλάβει τέτοια καθήκοντα. Ένα βιογραφικό 50 σελίδων δεν αφήνει πολλά περιθώρια αμφισβήτησης της επιλογής. Επιστήμονας με παγκόσμια αναγνώριση έχει εργαστεί για το Συμβούλιο της Ευρώπης, τον ΟΗΕ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ τις συμβουλές της έχει εμπιστευτεί το Βρετανικό υπουργείο Εσωτερικών και το Υπουργείο ψηφιακής πολιτικής της Νότιας Κορέας. Η ίδια βέβαια θέλει να πιστεύει πως έπαιξε έναν ρόλο και το γεγονός πως γνώρισε την ΕΡΤ στις δύσκολες στιγμές της.

Η Κατερίνα Σαρικάκη είναι τακτική καθηγήτρια διακυβέρνησης των Μέσων, που σημαίνει «ότι ερευνώ και αναλύω από τα νομικά και ρυθμιστικά πλαίσια μέχρι τον τρόπο με τον οποίο οι ιδέες και οι αρχές στις οποίες βασίζονται αυτά τα πλαίσια αναπτύσσονται. Αυτά μπορεί να είναι κοινωνικά κινήματα, κινήματα εργαζομένων . Ερευνώ τα παγκόσμια μέσα και την Ευρωπαϊκή πολιτική. Και όλα αυτά βασίζονται στην πεποίθηση ότι οι χώροι επικοινωνίας, είναι πολύ βασικοί για την δημοκρατία και την ανθρώπινη χειραφέτηση».

Η πρόεδρος της ΕΡΤ-3 γνώρισε την ΕΡΤ από κοντά κατά τη διάρκεια του «μαύρου». «Θυμάμαι ότι ήμουν στη Βιέννη και όλη μέρα έτρεχαν στο twitter μηνύματα ότι θα κλείσει η ΕΡΤ. Ο τομέας που ασχολούμαι περιλαμβάνει τη Δημόσια Ραδιοτηλεόραση στην Ευρώπη. Μπήκα στο internet να ενημερωθώ, ξεκίνησα να βλέπω την ροή της ΕΡΤ online. Ήταν 22:00 στη Βιέννη, όταν έπεσε το μαύρο. Δεν μπορούσα να το πιστέψω. Η οικογένεια μου ήταν εκεί, τα παιδιά μου είχαν πέσει για ύπνο, υπήρξε αναστάτωση. Άμεσα μέσω twitter έκανα τις πρώτες μου επαφές με τους εργαζόμενους στην ΕΡΤ. Δεν είχα ποτέ καμία σχέση με κανέναν στην ΕΡΤ. Δεν έχω ξάδερφο, δεν έχω θείο, δεν έχω κανέναν. Μετά από κάποιες μέρες ήρθα στην Ελλάδα για συνεντεύξεις, γιατί αποφάσισα το εξής: Αυτή είναι η εξειδίκευση μου, είμαι Ελληνίδα και μιλάω την γλώσσα. Συμβαίνει κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο στην Ευρώπη. Δεν μπορώ να το αφήσω έτσι. Οπότε κατέβηκα και ήταν η αρχή πολλαπλών επισκέψεων, χωρίς τότε να το περιμένω».

Η πρώτη της εικόνα από την ΕΡΤ ήταν ένας δημοσιογράφος στην Αγία Παρασκευή να αναρωτιέται «πως θα γυρίσω να κοιτάξω τα παιδιά μου στα μάτια, αν τα παρατήσω»; «Είδα μια αγωνιστική διάθεση, την αδικία της κατηγορίας ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται και την κακή εικόνα του δημοσίου υπαλλήλου και ταυτόχρονα είδα τι θα έπρεπε να είναι ο δημόσιος υπάλληλος, να εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον», λέει η Σαρικάκη, εξηγώντας γιατί αποφάσισε να ασχοληθεί με την περίπτωση της ΕΡΤ ερευνητικά.

«Το κλείσιμο της ΕΡΤ ήταν μια βίαιη κρίση ξεριζωμού για κάποιους από κάτι γνώριμο, για κάποιους άλλους η αποκοπή από παιδικές μας αναμνήσεις γιατί η ΕΡΤ μας μεγάλωσε και για τους εργαζόμενους από τον εργασιακό τους χώρο, γιατί ξαφνικά η εταιρία αυτή κλείνει. Όλα αυτά είναι μια βία. Δεν μπορεί να μην περιμένει κανείς πως κάποιες ψυχολογικές αντιδράσεις θα καταλήξουν σε μια πολιτικοποίηση πιο ριζοσπαστική από ότι θα υπήρχε σε διαφορετική περίπτωση. Πολλοί πήγαν σπίτι τους. Μια μειοψηφία κράτησε την ΕΡΤ ανοιχτή, αλλά οι κοινωνικές αλλαγές οδηγούνται από μειοψηφίες που εκφράζουν αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία».

Εδώ στη δημοσιογραφική Λέσχη Concordia στη Βιέννη αμέσως μετά το μαύρο” σε δημοσία εκδήλωση συνδιοργανωμένη με τους δημοσιογράφους χωρίς σύνορα με τον Γεν. Διευθυντή της Αυστριακής ΡΤ και τον εκπρόσωπο της Κομισιόν

Όταν ρωτάω τη Σαρικάκη τι ήταν τελικά νόμιμο και θεσμικό, το «μαύρο» της κυβέρνησης ή κατάληψη των κτιρίων από τους εργαζόμενους, μου απαντά χωρίς κανέναν απολύτως δισταγμό. «Το θεσμικό είναι η απόφαση των εργαζομένων να παραμείνουν και να λειτουργήσουν τη δημόσια τηλεόραση. Το μη νόμιμο, για το οποίο έχουν αποφανθεί και τα συγκεκριμένα όργανα είναι αυτό που έπραξε η κυβέρνηση. Το σύνταγμα απαιτεί από τους πολίτες να υπερασπίζονται την δημοκρατία και αυτό έπραξαν».

Και με την αυτοδιαχείριση τι κάνουμε; Υπάρχουν στοιχεία που πρέπει να κρατήσουμε;

Έχω μιλήσει στο παρελθόν για την ευκαιρία να μην χαθούν όσα μάθαμε στην αυτοδιαχείριση και να ενταχθούν με δημιουργικό τρόπο στην ΕΡΤ. Νομίζω τα μαθήματα είναι πολλά και εφαρμόσιμα. Σίγουρα δεν πρόκειται για μια εταιρία που μπορεί να είναι αυτοδιαχειρίσιμη όπως τα προηγούμενα χρόνια. Πρόκειται για μια μεγάλη εταιρία, έναν θεσμό, που έχει πάνω από 2500 εργαζόμενους. Μπορούμε όμως να κρατήσουμε τη συμφωνία όλων των εργαζομένων πως η εταιρία που δουλεύουμε είναι εκεί για να εξυπηρετήσει τον πολίτη και την δημοκρατία.

Τι σημαίνει αυτό;

Να έχει η ΕΡΤ τα αυτιά της περισσότερο και πιο συστηματικά σε αυτά που συμβαίνουν εκεί έξω. Αυτές οι «συνομιλίες» που γίνονταν τα δύο χρόνια του «μαύρου» να παραμείνουν. Το ότι η ΕΡΤ ξανάνοιξε δεν ήταν κάτι μικρό. Όπως η ΕΡΤ έκλεισε και ήταν κάτι πρωτοφανές στην ιστορία των δημόσιων τηλεοράσεων, το γεγονός ότι ξανάνοιξε είναι επίσης πρωτοφανές. Όταν κλείνει κάτι δεν ξανανοίγει, όταν καταστρέφεται κάτι δύσκολα επανέρχεται και πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι το τραύμα υπάρχει στην ελληνική κοινωνία, αποτελεί αντικείμενο μελέτης και θα επανέλθει ως αντικείμενο μελέτης. Με την εξέλιξη της από εδώ και στο εξής η ΕΡΤ θα δικαιολογήσει την ύπαρξη της ως δημοκρατικός θεσμός ή θα χάσει μια τεράστια ευκαιρία.

Από ποιον ελέγχεται η ΕΡΤ; Από την κυβέρνηση, την αγορά, τους πολίτες;

Ευτυχώς η Δημόσια τηλεόραση κρατάει ακόμη απέναντι στις πιέσεις της αγοράς, χωρίς να σημαίνει πως είναι αδιάβρωτη, καθώς αυτές οι πιέσεις είναι αισθητές. Ο έλεγχος γίνεται πιο πολύ έμμεσα από τους πολίτες σε τελική ανάλυση αλλά ως νέο τόλμημα υπάρχει μια προσπάθεια θεσμοθετημένη από τα συμβούλια κοινωνικού ελέγχου, τα οποία ακόμη μαθαίνουν. Ελέγχεται επίσης από την ηθική πυξίδα και την επαγγελματική κρίση των επαγγελματιών και εργαζομένων της εταιρείας.

Και τι δείχνει η ηθική πυξίδα σήμερα; Γιατί στο παρελθόν οδήγησε και σε βράχια;

Η ηθική πυξίδα δείχνει πως η ΕΡΤ πρέπει να είναι όσο το δυνατό περισσότερο πλουραλιστική στον τρόπο κάλυψης, αλλά και στην επιλογή των θεμάτων. Επίσης πρέπει να λυθούν μια σειρά από ζητήματα, κυρίως οικονομικά. Όταν δεν έχεις το δυναμικό, είναι δύσκολο να χαράξεις πολιτική. Πρέπει επίσης να είναι ανταγωνιστική η ΕΡΤ, χωρίς να γίνει λαϊκίστικη. Η ΕΡΤ έχει μια ηγετική θέση και οφείλει να μιλήσει με τον πολίτη, αλλά και να του δείξει άλλους τρόπου σκέψεις που είναι το δύσκολο.

Το παραγόμενο προϊόν δεν παίζει ρόλο; Είναι ανταγωνιστικό;

Πρέπει να εξετάσουμε την ανταγωνιστικότητα της ΕΡΤ στην ολότητά της. H δημόσια ραδιοτηλεόραση έχει υποχρέωση από το νόμο «να φροντίζει για όλα τα ενδιαφέροντα», ακόμη και αυτά που είναι λίγο «περιθωριακά». Κάνει πολύ καλή δουλειά στα κοινωνικά δίκτυα. Παράδειγμα προς μίμηση είναι τα αραβόφωνα δελτία. Έχει την ευχέρεια να δημοσιεύσει ελεύθερα υλικό, ιστορίες, ρεπορτάζ στο internet που άλλες τηλεοράσεις δεν το έχουν.

Πρέπει βέβαια να αντιμετωπίσουμε ζητήματα της καθημερινής λειτουργίας προκειμένου να ξεφύγουμε από τα όποια χαρακτηριστικά του κακού δημοσίου. Στόχος είναι να ανέβει η ΕΡΤ στη συνείδηση του κόσμου και να πάρει η ΕΡΤ3 τη θέση που της αξίζει στην ελληνική κοινωνία. Όχι σε λογική ανταγωνισμού με τα ιδιωτικά μέσα. Το ραδιοτηλεοπτικό πεδίο ωφελείται από μια ισχυρή ΕΡΤ και οι δημοσιογράφοι επίσης.

Τα περιφερειακά μέσα έχουν μέλλον; Η Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά έχει μείνει χωρίς εφημερίδα.

Έχω την άποψη ότι στην κρίση αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των μέσων και η έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά του κοινού. Για αυτό είναι σημαντικό να επαναφέρει την αξιοπιστία στην ενημέρωση η ΕΡΤ. Με δεδομένο ότι τα προβλήματα του πολίτη είναι πολύ συγκεκριμένα, το τοπικό μέσο έπρεπε να σκύψει πάνω του με αγάπη.

Νομίζω όμως πως ο τρόπος που κάνουμε δημοσιογραφία έχει μείνει λίγο πριν την κρίση. Το όραμα είναι η ΕΡΤ και η ΕΡΤ-3 να κοιτάξουν και το κέντρο και την περιφέρεια. Αλλά να δούμε την περιφέρεια με μια κοσμοπολίτική ματιά που δεν κοιτάει μόνο τον εαυτό της και μέσα της. Αντίθετα μια περιφέρεια με το βλέμμα στραμμένο προς τα έξω. Μια περιφέρεια που έχει να πει κάτι, ακόμη και στην Αθήνα.

Μπορούν να υπάρξουν αυτοδιαχειριζόμενα μέσα στον ιδιωτικό τομέα;

Χρειαζόμαστε καινούργιο τρόπο σκέψης που θα φέρουν νέα μοντέλα επιχειρηματικότητας. Είναι απόλυτα εφικτό πιστεύω μια αυτοδιαχειριζόμενη εφημερίδα να είναι και εμπορικά επιτυχημένη, αρκεί να κινηθεί σε πολλά επίπεδα και να μην περιορίζεται στο έντυπο, να είναι ειλικρινής για τις όποιες θέσεις της χωρίς να είναι πολέμια. . Χρειάζεται όμως και το ανθρώπινο δυναμικό να είναι σε άμεση επαφή και διάλογο με τον πελάτη-αναγνώστη. Ο τρόπος που παράγαμε περιεχόμενο ανταποκρίνονταν σε δεδομένα προηγούμενων ετών. Το μοντέλο γράφω-δίνω έχει τελειώσει.

Υπάρχει το ρυθμιστικό πλαίσιο που να επιτρέπει την επιβίωση τέτοιων μέσων;

Υπάρχει μια προσπάθεια από την πολιτεία που είναι αντίστοιχη άλλων Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να μπει μια τάξη στο τοπίο των media και να κάνει τους ιδιοκτήτες των μέσων λίγο πιο πολύ υπόλογους στην κοινωνία. Γιατί το ζητούμενο είναι να είναι κανείς υπόλογος στον πελάτη σε τελική ανάλυση. Η ΕΡΤ βρίσκεται εκεί, όπως και όλες οι δημόσιες ραδιοτηλεοράσεις της Ευρώπης και σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Άμστερνταμ, για να διασφαλίσει την ύπαρξη χώρων ελευθερίας, άποψης και πειραματισμού, ιδεών, πολιτισμού και παράλληλα να στηρίξει τους υπόλοιπους χώρους ελευθερίας που δημιουργούνται. Ρυθμιστικά είναι πολύπλοκο.

Το ανησυχητικό σήμερα είναι ότι οι δημοσιογράφοι δεν βρίσκονται απλά υπό πίεση αλλά είναι τελείως απροστάτευτοι με τα πάντα να έχουν καταρρεύσει γύρω τους. Ό,τι χώροι ελευθερίας δημιουργηθούν θα βασίζονται στην ηθική πυξίδα που είπαμε προηγουμένως.

Πως θα ήθελες να είναι η ΕΡΤ-3 σε 2 χρόνια από τώρα;

Θέλω να έχει μπει σε ένα σταθερό δρόμο για να κάνει 3 πράγματα: Να εμπνεύσει τους εργαζόμενους της ότι μπορούμε να πάμε ψηλότερα, να έχει φανεί πάλι με αξιοπρέπεια στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης, να έχει δείξει συστηματικά δυναμική παρουσία στην περιφέρεια και να έχει κάνει τα πρώτα βήματα για μια παρουσία στην Ευρώπη. Αυτά τα θεωρώ εφικτά με την βοήθεια της πολιτείας, μακριά από τα μικροπολιτικά πάθη και με βοήθεια των εργαζομένων. Νομίζω ότι η βλέψη μας πρέπει να είναι στην Ευρώπη.