Κουτσουρέλης: Οι περισσότεροι δεν διαβάζουν σήμερα ποίηση, βρείτε μου όμως έναν που δεν ακούει τραγούδια

Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του πολυσυζητημένου «Η τέχνη που αυτοκτονεί. Για το αδιέξοδο της ποίησης του καιρού μας» (εκδόσεις Μικρή Άρκτος) που καταμετρά ήδη επανειλημμένες ανατυπώσεις, ο Κώστας Κουτσουρέλης επανέρχεται στο ποιητικό πρόβλημα της εποχής μας με το συγγραμμά του «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση». Στον τόμο αυτό συγκεντρώνει δώδεκα δοκίμια, τα οποία δορυφορούν γύρω από το ίδιο νοερό σημείο, την κατάσταση της ποίησης σήμερα. Εξού και ο χαρακτηρισμός τους: ομόκεντρα δοκίμια.

Στα μάτια του Κουτσουρέλη, οι απόπειρες των τελευταίων δύο αιώνων να δοθεί στο διαχρονικό ερώτημα «τι είναι ποίηση» δεν κατέληξαν παρά στην απομείωση, στη συρρίκνωση της ποίησης και της απήχησής της που συντελείται σήμερα ίσως πιο πολύ από άλλοτε.

Η ποίηση όμως δεν είναι όραμα ή ιδεώδες – είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: τέχνη. Μόνο ένας πλατύς, περιγραφικός και όχι δεοντικός, μορφολογικός και όχι ουσιοκρατικός, ιστορικός και όχι βολονταριστικός ορισμός μπορεί να μας δείξει τι υπήρξε κατά την μακρά ιστορία της. Άρα και τι θα ξαναγίνει ενδεχομένως αύριο, αν και εφόσον οι μεγαλόστομες διακηρύξεις παραμεριστούν.

“Οι περισσότεροι δεν διαβάζουν σήμερα ποίηση, βρείτε μου όμως έναν που δεν ακούει τραγούδια”. Ο Κώστας Κουτσουρέλης μιλά στο NEWS 24/7 για το νέο του βιβλίο και εξυμνεί το επίπεδο του ελληνικού στίχου διαχρονικά:

Πώς οδηγηθήκατε στο βιβλίο “Τι είναι και τι δεν είναι ποίηση”;

«Το βιβλίο είναι μια σύνθεση από δώδεκα δοκίμια γραμμένα τα τελευταία 10-15 χρόνια σε ποικίλες περιστάσεις. Τονίζω τη λέξη σύνθεση διότι πρόθεσή μου συγγραφική είναι να δώσω μια εικόνα κατά το δυνατόν πανοραμική των ποιητικών μας πραγμάτων σήμερα. Έτσι θίγω ζητήματα όπως ο βαρύς ίσκιος του μοντερνισμού, οι σχέσεις των ποιητών με την Αγορά και τη δημόσια σφαίρα, η παρατηρούμενη επιστροφή στις έμμετρες μορφές, οι έννοιες της σαφήνειας και της εκφραστικής οικονομίας στο ποίημα κ.ά.»

Στο προηγούμενό σας βιβλίο “Η τέχνη που αυτοκτονεί. Για το αδιέξοδο της ποίησης του καιρού μας” μας περιγράφατε το διεθνή ξεπεσμό της ποίησης.  Πού βρισκόμαστε σε σχέση με αυτό το θέμα σήμερα; Ποια είναι η λύση;

«Προϋπόθεση της όποιας λύσης είναι η επίγνωση προηγουμένως του προβλήματος, η συνειδητοποίηση δηλαδή ότι η ποίηση εδώ και δεκαετίες ολόκληρες παρακμάζει, διολισθαίνει σταθερά στην αφάνεια και το περιθώριο. Το προηγούμενο βιβλίο μου ήταν μια προσπάθεια να συμβάλω σ’ αυτή την συνειδητοποίηση, να την επιταχύνω αν θέλετε, όσο περνάει από το χέρι μου. Το ενθαρρυντικό είναι και άλλοι πολλοί, όπως φάνηκε, συμμερίζονται τις θέσεις που ανέπτυξα εκεί. Έτσι το βιβλίο διαβάστηκε, συζητήθηκε ζωηρά και ανατυπώθηκε επανειλημμένα.»

Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με την ποίηση;

«Από κάποια σχολικά αναγνωσματάρια. Ακόμη θυμάμαι τι συγκλονιστική εντύπωση που είχε κάνει ο “Ύμνος εις την Ελευθερίαν” όταν τον πέτυχα τυπωμένον κάπου ολόκληρον, κι όχι μόνο τις δυο πρώτες στροφές του. Θυμάμαι ακόμη κάποια παιδικά τραγούδια που είχα μάθει τότε απέξω. Σε τελική ανάλυση, κι αυτό είναι μια από τις βασικές μου διαπιστώσεις στο βιβλίο, η σχέση όλων των ανθρώπων με την ποίηση διέρχεται από το τραγούδι. Οι περισσότεροι δεν διαβάζουν σήμερα ποίηση, βρείτε μου όμως έναν που δεν ακούει τραγούδια. Και το επίπεδο του ελληνικού στίχου διαχρονικά, από το δημοτικό τραγούδι ώς τον Νίκο Γκάτσο και τους επιγόνους του σήμερα είναι εξαιρετικά υψηλό, εφάμιλλο των μεγάλων ποιητών μας.»

Ο καθένας δίνει έναν δικό του ορισμό για την ποίηση. Εσείς, πώς την θα ορίζατε;

«Όλοι αυτοί οι “ορισμοί”, αλίμονο, δεν μας λένε τίποτε για την ποίηση. Στην καλύτερη περίπτωση λένε τι πιστεύει ο τάδε ή ο δείνα ποιητής ότι είναι η ποίηση γι’ αυτόν, τι σημαίνει στη ζωή του – πράγμα που είναι βέβαια τελείως διαφορετικό. Στη χειρότερη, επιστρατεύονται για να μειώσουν την ποίηση των… άλλων, αυτών που βλέπουν την τέχνη τους με διαφορετικό τρόπο. Αν λ.χ. η ποίηση είναι “αλήθεια”, λ.χ., όπως θα ακούσετε, τότε προφανώς ο ποιητής που δεν πείθεται από την “αλήθεια” αυτή, που υπηρετεί μια αλήθεια διαφορετική ή και αντίθετη, δεν είναι και τόσο ποιητής, έτσι δεν είναι; Ο Πάουντ έλεγε ότι η ποίηση είναι μια ήπειρος όπου καθένας θέλει να την ταυτίζει με το χωριουδάκι του.

Τον ορισμό της ποίησης των έχουν δώσει άπαξ και διαπαντός οι Αρχαίοι. Και είναι ορισμός μορφολογικός, όχι ουσιοκρατικός. Ποίηση είναι ο έρρυθμος ή έμμετρος λόγος, έλεγε ήδη ο Πλάτων, ο λόγος που δεν είναι πεζός, πρόζα. Κάτω από αυτόν τον ορισμό, χωρούν όλοι οι ποιητές και όλα τα ποιήματα. Αντίθετα αν πάρουμε ως αφετηρία μας τις μεγαλόστομες διακηρύξεις ενός Σέλλεϋ ή ενός Χάιντεγγερ λ.χ., ότι η ποίηση είναι η «μυστική νομοθεσία της ανθρωπότητας» ή ο τρόπος με τον οποίο «οικούμε τον κόσμο», από το πολυσέλιδο βιβλίο της ιστορίας της θα μας μείνουν μόνο μερικές σκόρπιες σελίδες. »

Ποια θεωρείτε ότι είναι η επίδραση του κορονοϊού στην ποίηση;

«Κάθε ερέθισμα, πόσο μάλλον ένα μεγάλο δημόσιο γεγονός, μπορεί να έχει αντίκτυπο σε μια τέχνη, να της δώσει τροφή και νέα θέματα, να της κάνει να δει αλλιώς τα πράγματα. Δεν είμαι βέβαιος ότι αυτό συνέβη με την πανδημία. Γράφτηκαν αρκετά ποιήματα σχετικά, κάποια μάλιστα καλά, αλλά σε γενικές γραμμές, όπως δείχνω και στο βιβλίο μου, η ποίηση της εποχής μας είναι εγκλωβισμένη σε ένα ιδίωμα εκφραστικό εσωστρεφές και δυσπρόσιτο. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να μιλήσει πράγματι δημόσια, ό,τι και να πει ακούγεται σαν να ψιθυρίζει ξανά στον εαυτό της. Αλλά πάλι, είναι νωρίς ακόμη για να κρίνει κανείς και ίσως υπάρχουν εξαιρέσεις, εύχομαι να υπάρχουν, που με διαψεύδουν.»

Πώς αντιμετωπίσατε τις δύο καραντίνες καλλιτεχνικά-δημιουργικά;

«Με τον ίδιο τρόπο που το κάναμε όλοι μας, υποθέτω. Παρότι εμείς οι γραφιάδες είμαστε εξοικειωμένοι με τους “εγκλεισμούς”, αυτή είναι η ζωή μας, εδώ το κακό παρατράβηξε. Χάθηκε η ζωντανή παρουσία του άλλου, οι εκδηλώσεις, οι συζητήσεις, που σπάνε τη μόνωση και γονιμοποιούν τη σκέψη. Και είδαμε όλοι πόσο φτωχό υποκατάστατο του άμεσου, ζωντανού διαλόγου είναι η τεχνολογία και οι υποτιθέμενες ανέσεις της.»

Τα ελλοντικά σας σχέδια;

«Ολοκληρώνω τη μετάφρασή μου του Ουίλλιαμ Μπ. Γέητς, του μεγάλου Ιρλανδού ποιητή, μια εκτενή επιλογή από το έργο του σε μετάφραση και με προλεγόμενα και σχόλια δικά μου. Ίσως βγει προς το τέλος της χρονιάς, αρχή της άλλης. Επίσης δουλεύω πάνω σε ένα προσχέδιο βιβλίου αποτελούμενο από δοκίμια περί μεταφράσεως. Το ονομάζω προσώρας “Η πλάνη του Γκαίτε” και σ’ αυτό εκθέτω πώς βλέπω εγώ τον ρόλο και τη δουλειά του μεταφραστή. Τέλος, έχω μαζέψει σε μια συλλογή τα «ορφανά» ποιήματά μου, αυτά που δεν έχουν βρει τη θέση τους στα προηγούμενα βιβλία μου. Την τιτλοφορώ “Ειδύλλια και Κωμωδίες”, και τώρα που τη βλέπω, θυμικά είναι ακριβώς αυτό. Μια ταλάντευση ανάμεσα στα δύο άκρα της ζωής, την ευφρόσυνη και την ευτράπελη όψη της.»

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις