Μαίρη Λεοντσίνη: Εκφοβισμός και ρατσιστικά εγκλήματα – Το σεξιστικό λιντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου και η υπόθεση Γιακουμάκη

Η μάχη για το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι ακόμη ανολοκλήρωτη. Ομοφοβία, ρατσισμός, σεξισμός συνθέτουν ένα ζοφερό σκηνικό που αντέχει παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί στο θεσμικό επίπεδο.

Η Μαίρη Λεοντσίνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής Προσχολικής Ηλικίας- ΕΚΠΑ, όπου διδάσκει Θεωρίες Φύλων, γνωρίζει πολύ καλά τον πόνο που μπορεί να βιώσουν όσοι ανήκουν σε μειοψηφίες.

Μετά τις νομοθετικές πρωτοβουλίες για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ελληνική νομοθεσία έχει εξευρωπαϊστεί σε σχέση με τα δικαιώματα όσων δεν είναι ετεροφυλόφιλοι;

“Τα πρόσφατα νομοθετήματα είναι αναμφισβήτητα θετικά, παρότι ελλιπή, σε ορισμένα σημεία, όπως π.χ σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των ομόφυλων οικογενειών. Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου είναι σημαντικό βήμα για την προάσπιση των δικαιωμάτων των τρανς υποκειμένων. Στην Ευρώπη, οι νόμοι που ισχύουν δεν είναι πάντα προοδευτικοί, ωστόσο, γι αυτό, σε σχέση με το ζήτημα των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων, δεν είμαι σίγουρη ότι ο εξευρωπαϊσμός αρκεί ως αίτημα. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη, αλλά η προσπάθεια και οι επεξεργασίες των κινημάτων στην Ελλάδα συγκροτούν το πεδίο στο οποίο οφείλουν να στραφούν οι πολιτικοί, αν ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα.”

Η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί τις εξελίξεις που γίνονται στο θεσμικό επίπεδο;

“Στα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προέχει το θεσμικό πλαίσιο. Τη συζήτηση για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ υποκειμένων, ακολουθούν και οι σεξιστικές φωνές, ενίοτε σε ρητορική μίσους, αφού επιτέλους ανοίγει ένας δημόσιος διάλογος. Από τη στιγμή που το θεσμικό επίπεδο βελτιώνει τις ζωές των ανθρώπων, η κοινωνία θα εξοικειωθεί σταδιακά”.

Εχει υποχωρήσει η ομοφοβία; Είναι ίδια η έντασή της στην Αθήνα και στην επαρχία;

“Στο βαθμό που δεν καταγράφονται συστηματικά και επίσημα οι ομοφοβικές επιπτώσεις στη μακρά διάρκεια, οποιαδήποτε απάντηση στο ερώτημα θα είναι ατεκμηρίωτη. Οι διαφορές ανάμεσα στα αστικά κέντρα και την επαρχία παραμένουν μεγάλες, είτε γιατί οι μικρές κοινωνίες αποσιωπούν τα ομοφοβικά συμβάντα για να μην τρωθεί η κοινοτική αίγλη είτε γιατί ορίζουν και ελέγχουν πολύ αυστηρά τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα μπορούν να είναι αγόρια ή κορίτσια, δηλ. τις αρρενωπότητες και τις θηλυκότητες”.

Ποιος είναι ο ρόλος των ΜΜΕ στην καλλιέργεια ή την ανοχή του ρατσισμού απέναντι στη διαφορετικότητα;

“Τεράστιος, όπως σε όλα”.

Ο αντίλογος των ομοφοβικών είναι συνήθως ότι οι gay προκαλούν. Τι λέτε;

“Τι σημαίνει “προκαλούν”; Ποιός προκαλείται; Το πρόβλημα είναι μάλλον σε όσους και όσες προκαλούνται, παρά σε όσες και όσους προκαλούν. Στους βιασμούς και στις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης, ακούμε συχνά ότι τα θύματα “προκάλεσαν” με την εμφάνισή τους, υποννοώντας ότι οι δράστες απάντησαν σε μια πρόκληση. Σα να επιζητούσαν δηλαδή την παρενόχληση ή το βιασμό. Ο λόγος περί προκλήσεων χρησιμεύει για να δικαιολογεί τη βία: επικυρώνει το κυρίαρχο σχήμα, σύμφωνα με το οποίο, οι παρεκκλίσεις από το αποδεκτό φέρσιμο (σύμφωνα με το φύλο) δικαίως τιμωρούνται (ενίοτε μέχρι εξόντωσης)”.

Το φονικό λιντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου εντάσσεται στον κύκλο των ρατσιστικών εγκλημάτων;

“Προφανώς. Δεν θα το έλεγα ρατσιστικό έγκλημα, αλλά σίγουρα σεξιστικό. Χτυπώντας μέχρι θανάτου έναν άντρα που δεν απαντά στις προσδοκίες της αρρενωπότητας, επικυρώνονται τα όρια. Από τη στιγμή που το φύλο γίνεται η μέγιστη διαχωριστική κατηγορία για να σκεφτόμαστε τα ανθρώπινα όντα, να τα ταξινομούμε και να τα ιεραρχούμε, επιβάλλονται βίαια και οι τρόποι με τους οποίους γινόμαστε γυναίκες και άντρες. Η υπόθεση Γιακουμάκη μας δείχνει ότι τα αγορίστικα παιχνίδια, μπορούν να είναι βασανιστικά, βίαια και όσο παραμένουν στις αγορίστικες παρέες, δε θίγεται κανείς. Όταν η βία κοινοποιείται, αρχίζουν όλοι να θίγονται, “μολύνονται” και εκτίθενται ως “όχι ακριβώς αγόρια”, ή όχι ως καθώς πρέπει αγόρια. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά τα χαρακτηριστικά των μοιραίων επιπτώσεων εκφοβισμού, βλέπει πολύ συχνά ότι τα θύματα ήταν “διαφορετικά” αγόρια ή και κορίτσια, και η διαφορά τους ορίζεται από τους κανόνες της κάθε κοινωνικής ομάδας”.

Οταν λέτε ότι στο λιντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου υπήρχε και σεξιστική διάσταση, αναφέρεστε κυρίως σε όσους το παρακολούθησαν απαθείς ή στους δράστες;

“Αναφέρομαι στα άτομα, τα οποία είτε τον χτύπησαν ή ήταν παρόντα και απαθή. Εφόσον ο αυστηρός διαχωρισμός των φύλων είναι κυρίαρχη προϋπόθεση για να υπάρχει κανείς, οι βιαιοπραγίες εις βάρος όσων δεν ανταποκρίνονται στις έμφυλες εκφορές, δηλ. στα αρμόζοντα φερσίματα αντρών και γυναικών, μπορούν δυνητικά να δικαιολογηθούν ως τιμωρητικές και ίσως αποδεκτές”.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αν δεν ήταν ομοφυλόφιλος μπορεί να είχε αποφύγει την τόση αγριότητα;

“Τι σημαίνει ομοφυλόφιλος; Ένας άντρας που του αρέσουν οι άντρες; Και πού ήξεραν οι δράστες ότι στο Ζακ άρεσαν οι άντρες; Ο Ζακ ξυλοκοπήθηκε επειδή δεν φαινόταν επαρκώς άντρας. Οι δράστες έλυναν ζητήματα αρρενωπότητας: έδειραν έναν άντρα που δεν ήταν άντρας ως όφειλε (σύμφωνα με τις δικές τους αρχές) και στη συνέχεια, έγινε από τα ΜΜΕ χρήστης ουσιών, ληστής, κ. λπ. Άρα, το θύμα δεν ήταν μόνο χρήστης ή/ και ληστής, αλλά και “αδελφή””.

Στα σχολεία γίνονται βήματα προόδου ή ταλαιπωρούνται και σήμερα παιδιά που δεν είναι συμφιλιωμένα με το φύλο που τους αποδόθηκε όταν γεννήθηκαν;

“Τα τελευταία χρόνια συζητάμε για την ομοφοβία, όχι πάντα με το σωστό τρόπο, αλλά δεν είναι πια μια άγνωστη λέξη, τουλάχιστον στο χώρο της εκπαίδευσης. Συχνά βέβαια, παρότι το bullying και η απειλή του γίνονται καθημερινές υποθέσεις, δεν συμπεριλαμβάνεται η ομοφοβική (σεξιστική και εν τέλει μισογυνική) διάστασή του. Πολλ-οί, -ές εκπαιδευτικοί ερμηνεύουν τις σεξιστικές παρενοχλήσεις ως εκμάθηση της αρρενωπότητας.: «Αγόρι είναι, θα ρίξει και καμιά κλωτσιά…». Ενώ όμως γίνεται μεγάλη προσπάθεια για ενημέρωση στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, ο σεξισμός και η ομοφοβία δεν συμπεριλαμβάνονται στη συζήτηση και στις επιμορφώσεις, τη στιγμή που είναι από τους βασικότερους τομείς της. Η ευαισθητοποίηση κατά του ρατσισμού δε συνοδεύεται από την ανάλυση του σεξισμού και οι φεμινιστικές πρωτοβουλίες και ομάδες συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται με θυμηδία ή να δυσφημούνται”.