O Ουίνστον Τσώρτσιλ θα είχε μια καλή συμβουλή για τη μάχη με τον κορονοϊό

Οι μεγάλοι ηγέτες είναι “καταδικασμένοι” να κρίνονται εν ζωή, αλλά και μετά θάνατον. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τον Ουίνστον Τσώρτσιλ. Αφορμή για το παρόν κείμενο είναι αφενός η συζήτηση που άνοιξε πρόσφατα στη Μεγάλη Βρετανία για το κατά πόσο ήταν τελικά “αντισημίτης” ο Τσώρτσιλ, αλλά και η κυκλοφορία του βιβλίου Ηγεσία Πολέμου από τις εκδόσεις Διόπτρα το οποίο αναφέρεται και στη δική του ηγετική στρατηγική.

Δεν πάει καιρός άλλωστε από τη στοχοποίηση του αγάλματος του Τσώρτσιλ το οποίο βρίσκεται έξω από τη Βουλή των Κοινοτήτων, στα πλαίσια των παγκόσμιων διαμαρτυριών που ακολούθησαν τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη των ΗΠΑ. Για πολλούς ο Τσώρτσιλ συμβόλιζε τη δύναμη επιβολής της Μεγάλης Βρετανίας μέσω της αποικιοκρατικής της πολιτικής, μια δύναμη που εν πολλοίς βασίστηκε στη σκλαβιά και την εξουσιαστική βία. Στη μια πλευρά του νομίσματος, ο ηγέτης της Βρετανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο απεικονίζεται ως “ρατσιστής και σκληρός ιμπεριαλιστής”, ενώ στην άλλη, σε αυτή που έχει επικρατήσει, εμφανίζεται ως ο σπουδαίος ηγέτης με πυγμή που κλήθηκε να αναλάβει τη μοίρα της χώρας όταν τα πάντα κατέρρεαν γύρω του.

Ο ηγέτης που έκανε λάθη

Βάσει ιστορικών καταγραφών αλλά όπως προκύπτει και από τις ομιλίες του, ο Τσώρτσιλ υπήρξε σε κάθε περίπτωση, φιλόδοξος, επίμονος, διορατικός.

Ήταν υπουργός από το 1908 για να υπηρετήσει ως πρωθυπουργός για εννέα χρόνια, όταν ουδείς ήθελε το αξίωμα. Η ηγεσία του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο του χάρισε μια θέση στην ιστορία, σε μια καλή πλευρά στην οποία δεν θα βρισκόταν υπό άλλες συνθήκες. Πολύ απλά γιατί νωρίτερα έκανε λάθη. Ουκ ολίγα λάθη.

Η Καλλίπολη, οι “Black and Tans” (στους οποίους αναφέρονται και οι Peaky Blinders), η Μεγάλη Ύφεση, η πολιτική του απέναντι στον Γκάντι και την Ινδία συγκαταλέγονται σε αυτά. Παρόλα αυτά, ήταν από τους πρώτους που έγραψαν στον Τύπο για τα δεινά του αναδυόμενου ναζισμού από τις αρχές της δεκαετίας του ’30. Είχε δει άλλωστε τη Γερμανία του Χίτλερ ιδιοις όμμασι.

Η ιστορική του ομιλία στη Βουλή των Λόρδων μετά την Δουνκέρκη αποτελεί μόνο μία εξ αυτών που ενέπνευσαν Βρετανούς και Συμμάχους:

“Θα πολεμήσουμε στις θάλασσες και τους ωκεανούς. Θα πολεμήσουμε με αυξανόμενη αυτοπεποίθηση και αυξανόμενη δύναμη στον αέρα. Θα υπερασπιστούμε το νησί μας, ανεξάρτητα από το κόστος. Θα πολεμήσουμε στις παραλίες, θα πολεμήσουμε στους χώρους προσγείωσης, θα πολεμήσουμε στα χωράφια και στους δρόμους, θα πολεμήσουμε στους λόφους”.

Συγγραφέας του βιβλίου “Ηγεσία Πολέμου” είναι ο Andrew Roberts με τον οποίο είχαμε και τη χαρά να μιλήσουμε για την αντιφατικότητα, τα λάθη και τις αρετές του Τσώρτσιλ. Ιστορικός διεθνούς φήμης, μελετητής του Βρετανού ηγέτη και διαχειριστής της Διεθνούς Εταιρείας Τσώρτσιλ, παρουσιάζει στο πρόσφατο βιβλίο του μια φρέσκια και βαθιά διορατική προσέγγιση εννέα καθοριστικών προσωπικοτήτων της σύγχρονης Ιστορίας:

Ναπολέων Βοναπάρτης, Οράτιος Νέλσον, Ουίνστον Τσώρτσιλ, Αδόλφος Χίτλερ, Ιωσήφ Στάλιν, Τζορτζ Μάρσαλ, Σαρλ ντε Γκολ, Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και Μάργκαρετ Θάτσερ.

Για τα κριτήρια επιλογής των εννέα ηγετών, μας λέει:

“Ήταν πολύ απλά αυτοί που προσωπικά με ενδιέφεραν στην παρούσα φάση. Δεν τους επέλεξα σκεπτόμενος πως ήταν οι μεγαλύτεροι ηγέτες στην ιστορία. Αν τους διάλεγα με αυτό το κριτήριο, θα έπρεπε να περιλαμβάνω στην έρευνα αυτή και τον Θεμιστοκλή, τον Περικλή και τον Μ. Αλέξανδρο”.

Ναπολέων, ο ηγέτης – σημείο αναφοράς

“Ο Ναπολέοντας ως ηγέτης, παρουσίασε τα περισσότερα χαρακτηριστικά σπουδαίας ηγεσίας σε σχέση με τους άλλους οκτώ που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Παρότι φυσικά ηττήθηκε και εν τέλει πέθανε στην εξορία” λέει ο Andrew Roberts στο News 24/7.

Ποια είναι τα κριτήρια που χαρακτηρίζουν έναν μεγάλο ηγέτη;

“Τα κριτήρια που απαριθμώ στο βιβλίο είναι η ικανότητα του ηγέτη να ελέγχει τον ψυχισμό του, ο σχολαστικός σχεδιασμός, η σωστή εκτίμηση του εχθρικού εδάφους, το σωστό timing για τη λήψη των αποφάσεων, ο έλεγχος των νεύρων του, η εκτίμηση της σημασίας της πειθαρχίας και της εκπαίδευσης, να μπορεί να κατανοήσει τη ψυχολογία του απλού στρατιώτη για να δημιουργήσει μετά το λεγόμενο esprit de corps (το αίσθημα της ομαδικής υπερηφάνειας, στα γαλλικά), να μπορεί να δίνει εμπνευσμένες ομιλίες προς το κοινό του, να ελέγχει τις πληροφορίες που βγαίνουν προς τα έξω, να προσαρμόζεται στην τακτική του αντιπάλου και να την επηρεάζει, να ρωτάει τις σωστές ερωτήσεις στους σωστούς ανθρώπους, να γνωρίζει ιστορία, να έχει δυνατή μνήμη, να είναι άκαμπτος όταν πρέπει, να μπορεί να μεταδώσει το προσωπικό του χάρισμα, να παραμένει ήρεμος όταν υφίσταται μεγάλη πίεση (ειδικά τις στιγμές εκείνες που μοιάζουν με ήττα), να δίνει τεράστια προσοχή στη λεπτομέρεια, να μπορεί να ελέγχει τις εξάρσεις των συναισθημάτων του, να είναι σε θέση να εκμεταλλευτεί ένα στιγμιαίο αριθμητικό πλεονέκτημα στο πεδίο της μάχης και βέβαια, να είναι τυχερός. Ακόμη κι αν ηττήθηκε τελικά, ο Ναπολέοντας είναι ο ηγέτης πολέμου απέναντι στον οποίο πρέπει να κριθούν όλοι”.

Σε τι βαθμό όμως θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τον Ναπολέοντα με τον Τσώρτσιλ;

“Ο Ναπολέοντας ήταν ένας από τους ήρωες του Τσώρτσιλ και ένα “μοντέλο” ηγεσίας για τον ίδιο. Άλλωστε πίστευε πως ο Ναπολέοντας ήταν “ο σπουδαιότερος ηγέτης μετά τον Ιούλιο Καίσαρα”. Προσπάθησε να τον αντιγράψει, μάλιστα αναφερόταν σε εκείνον συχνά. Επικαλείτο ειδικά την εντολή του Ναπολέοντα στον Marshal Massena στην εκστρατεία στην Αυστρία το 1809: “Θάρρος, θάρρος και πάλι θάρρος”. Συνολικά, πιο ενδιαφέρουσα προσωπικότητα ήταν ο Τσώρτσιλ, μιας και είχε ένα σπουδαίο εύρος εμπειρίας και κατανόησης καθώς και βαθιά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που πραγματικά, κόβουν την ανάσα του μελετητή του”.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη αδυναμία του Τσώρτσιλ;

“Είχε πολλές και έκανε πολλά λάθη στην καριέρα του που εν πολλοίς οφείλονται στον παρορμητικό του χαρακτήρα. Η δύναμη του θάρρους και της επιμονής που διδάχθηκε από τον Ναπολέοντα, δεν απέδιδαν πάντοτε καρπούς. Αντιμετώπισε λανθασμένα τον τρόπο που διαχειρίστηκε τα αιτήματα των γυναικών της εποχής για να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου, την εξώθηση σε παραίτηση του βασιλιά Εδουάρδου Η’, ήταν λάθος του ακόμη το ότι αποφάσισε να προσδεθεί η στερλίνα στον Κανόνα του Χρυσού (1925), η δράση των Black and Tans στην Ιρλανδία, αλλά κυρίως η εκστρατεία στην Καλλίπολη το 1915-16. Θα έπρεπε να περιμένει να είναι έτοιμος ο ελληνικός στρατός για να συνδράμει στην επίθεση, κάτι που λογικά θα την έκανε επιτυχημένη”.

Πώς κρίνετε τις πρόσφατες αντιδράσεις εναντίον του Τσώρτσιλ; Διαδηλωτές κινήθηκαν εναντίον μνημείων του στη Βρετανία χαρακτηρίζοντάς τον ως “αντισημιτικό”. Ποιες ήταν οι απόψεις του σχετικά με τους Εβραίους τελικά;

“Ο Τσώρτσιλ ήταν φιλοσημιτικός και ένθερμος οπαδός του Σιωνισμού σε όλη του τη ζωή, και ειδικά το 1917 την περίοδο του της Διακήρυξης του Μπάλφουρ (με τη διακήρυξη αυτή το αγγλικό κράτος τάχθηκε υπέρ της εδραίωσης του εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη). Η αγάπη του για τους Εβραίους ήταν και ένας από τους λόγους που κατάφερε να ανιχνεύσει τις προθέσεις του Χίτλερ και των Ναζί από νωρίς. Ο λόγος που επιτίθενται στα αγάλματά του είναι η άγνοια των ανθρώπων που δεν γνωρίζουν την ιστορία τους και επειδή πράγματι ο Τσώρτσιλ συνήθιζε να κάνει “αστεία” για τους μη λευκούς. Ο Τσώρτσιλ υπερηφανευόταν όμως για το πώς είχε συμπεριφερθεί η Αυτοκρατορία στους αυτόχθονες που ζούσαν στα εδάφη της, με τέτοιο τρόπο που δεν θα έπραττε ποτέ ένας ρατσιστής. Ακριβώς επίσης επειδή δεν ήταν ρατσιστής, συνείσφερε με τον μέγιστο τρόπο στη διάλυση του μεγαλύτερου ρατσιστή της Ιστορίας, του Αδόλφου Χίτλερ”.

Ποια είναι η μεγαλύτερη αντιφατικότητα στην όλη καριέρα του;

“Η απόφασή του να επιτεθεί στον Ελλήσποντο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και οι απειλές του για βομβαρδισμό της Κωνσταντινούπολης. Οι κινήσεις του εκεί οδήγησαν στον θάνατο 147.000 στρατιώτες των Συμμάχων”.

Εν τέλει ποια είναι η αλήθεια σχετικά με την εμπλοκή του Τσώρτσιλ στην άνοδο της δράσης των “Black and Tans” στην Ιρλανδία πριν το 1920; Επρόκειτο για ένα μεγάλο λάθος του;

“Η αλήθεια είναι πως προσπάθησε να πολεμήσει τους Ιρλανδούς τρομοκράτες οι οποίοι μάχονταν για αυτονομία από τη Βρετανία το 1916, με τις δικές τους μεθόδους. Προσέλαβε βοηθητικά στρατεύματα, τους “Black and Tans” (ονομάστηκαν έτσι από το χρώμα των στολών τους) που πραγματοποίησαν φρικαλεότητες ως αντίποινα. Δεν υπολόγισε σωστά πως η πλειοψηφία των νοτίων Καθολικών Ιρλανδών ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν για ανεξαρτησία, παρότι η πλειοψηφία των βορείων Προτεσταντών ήθελε παραμονή στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ήταν ένα μεγάλο λάθος, αλλά όπως είχε πει ο Τσώρτσιλ στη σύζυγό του, Κλημεντίνη, “δεν θα κατάφερνα τελικά τίποτα αν δεν είχα κάνει λάθη”.

Ο συγγραφέας Τσόρτσιλ

“Ένα ακόμα σπουδαίο στοιχείο του ήταν η συγγραφική δεινότητά του. Η ικανότητά του στο γράψιμο θα τον άφηνε στην ιστορία ως σημείο αναφοράς, ακόμη κι αν δεν γινόταν πολιτικός. Η αυτοβιογραφία του “My Early Life”, ήταν ριζοσπαστική στο είδος και φτάνει μέχρι την είσοδό του στη Βουλή. Επίσης, η βιογραφία του για τη ζωή του προγόνου του, John Churchill, ο οποίος υπήρξε Α’ Δούκας του Marlborough, αποτελεί υπόδειγμα του πώς πρέπει να συγγράψει κανείς μια βιογραφία. Χρησιμοποιούσε ειρωνικό τόνο, βρετανικό φλέγμα, και είχε επηρεαστεί από τις ιστορίες των Lord Macaulay και Edward Gibbon. Έλαβε βραβείο Νόμπελ για το λογοτεχνικό έργο του αλλά τον ενοχλούσε που δεν πήρε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης”.

Ποια είναι τα μαθήματα ηγεσίας που μπορούμε να πάρουμε σήμερα από τον Τσώρτσιλ;

“Ένα από τα μαθήματα είναι η ευελιξία που έδειχνε μπροστά στην καταστροφή. Επίσης, η ηθική δύναμη του να πιστεύεις πως οι ιδέες σου είναι αληθινές και σημαντικές, ακόμη κι αν δεν ακούει κανείς, ακόμη κι αν αρχικά σε κοροϊδεύουν για αυτές. Τα πιστεύω του στην ελευθερία και τη δημοκρατία. Η αναγνώριση πως μαζί με τα προνόμια έρχονται και οι ευθύνες. Η γνώση του ότι μαθαίνοντας ιστορία, μπορούμε να μάθουμε και τα μυστικά της διπλωματίας. Η σημαντικότητα του κουράγιου που μπορεί να οδηγήσει στην υπέρβαση οποιασδήποτε δυσκολίας. Η πίστη στον εαυτό και η άρνηση στην υποταγή. Τον καιρό που ζούμε με την πανδημία, καλό να ενθυμούμαστε αυτά που είπε ο Τσώρτσιλ στην ομιλία του στο Βασιλικό Κολέγιο Ιατρών τον Μάρτιο του 1944: “Οι ανακαλύψεις των θεραπευτικών επιστημών πρέπει να είναι η κληρονομιά όλων. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Οι ασθένειες πρέπει να αντιμετωπίζονται το ίδιο είτε αφορούν τους πιο πλούσιους, είτε τους πιο φτωχούς, άνδρες και γυναίκες, απλώς και μόνο επειδή είναι ο κοινός μας εχθρός. Και πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως οι πυροσβεστικές δυνάμεις θα συνδράμουν για να σώσουν το πιο φτωχικό σπίτι αλλά και το πιο ακριβό αρχοντικό”.

Τέλος, ποιες είναι οι μεγαλύτερες συγγραφικές επιρροές για τον Andrew Roberts;

“Τα έργα του Θουκιδίδη, του βιογράφου του Τσώρτσιλ Sir Martin Gilbert, αλλά και των Alexander Solzhenitsyn, Edmund Burke, Jorge Luis Borges, του καθηγητή μου στο Cambridge, Norman Stone, των Zareer Masani, Henry Kissinger, Deepak Lal, και Alexis de Tocqueville”.

Το βιβλίο “Ηγεσία Πολέμου” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Περίληψη

Τι είναι η ηγεσία; Ποια είναι τα μυστικά της τακτικής με την οποία ένας άνθρωπος καταφέρνει να οδηγήσει εκατομμύρια άλλους στη σωτηρία ή στην καταστροφή;

Η ηγετική ικανότητα είναι εγγενής ή μήπως μπορεί να γίνει αντικείμενο μελέτης; Και το σημαντικότερο, υπάρχουν κάποιες κοινές τεχνικές στην ηγεσία οι οποίες μπορούν να υιοθετηθούν ανεξάρτητα από το μήνυμα που ο εκάστοτε ηγέτης θέλει να μεταδώσει;

Επιλέγοντας τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, δύο ηγέτες διαμετρικά αντίθετους ως προς όσα αντιπροσώπευαν αλλά και ως προς τις μεθόδους που υιοθετούσαν, ο βραβευμένος ιστορικός Andrew Roberts εξετάζει το φαινόμενο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και οδηγείται σε σημαντικά συμπεράσματα.

Κάνοντας παραλληλισμούς με ηγέτες άλλων εποχών στο πρώτο και το τελευταίο μέρος του βιβλίου του και διερευνώντας εξαντλητικά τις κοινές πτυχές της ηγεσίας του Χίτλερ και του Τσώρτσιλ, ο Roberts καταλήγει σε συμπεράσματα σχετικά με την πρακτική των ηγετών που εφαρμόζεται ακόμη και στις μέρες μας. Επιπλέον εξετάζει τις απόψεις και τις κρίσεις του ενός ηγέτη για τον άλλο και την επίδραση που είχαν οι απόψεις αυτές στην τελική έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Σ’ έναν κόσμο που μοιάζει να εξαρτάται σήμερα από την ηγεσία περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, ο Roberts θέτει καίρια ερωτήματα σχετικά με την ανάγκη μας να καθοδηγούμαστε, υποχρεώνοντάς μας να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε εκείνους που λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό μας.

Σχετικά με τον Συγγραφέα

Ο Andrew Roberts είναι βιογράφος και ιστορικός διεθνούς φήμης. Έχει γράψει πολλά βιβλία για τα οποία έχει αποσπάσει αξιόλογες διακρίσεις, όπως το Salisbury: Victorian Titan (βραβείο Ιστορίας Wolfson), Masters and Commanders (βραβείο Emery Reves) και The Storm of War (βραβείο Βιβλίου του Βρετανικού Στρατού).

Το τελευταίο βιβλίο του, Napoleon the Great (2014), κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο του Ιδρύματος Ναπολέων και το Βραβείο Βιογραφίας των Los Angeles Times. Ο Roberts είναι μέλος των Βασιλικών Εταιρειών Λογοτεχνίας και της Βασιλικής Ιστορικής Εταιρείας, και διαχειριστής της Διεθνούς Εταιρείας Τσώρτσιλ. Είναι επισκέπτης καθηγητής στο Τμήμα Πολεμικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου και Επισκέπτης Ερευνητής στο Ίδρυμα Χούβερ (Roger and Martha Mertz) του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Η ιστοσελίδα του είναι andrew-roberts.net. Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορεί στα ελληνικά το βιβλίο Ηγεσία Πολέμου.