Πανουργιάς: Ανάπτυξη με αρμονική αλληλεπίδραση κράτους και αγοράς και κοινωνική ευαισθησία

Ο Λάζαρος Πανουργιάς είναι επικεφαλής για τις υποθέσεις του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (European Investment Fund) στις Βρυξέλλες, με ευθύνη για χρηματοοικονομικά και οικονομική διπλωματία, εκτεινόμενη στην αγορά Venture Capital της Ολλανδίας.  Δικηγόρος, μέλος των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών και Νέας Υόρκης, διδάκτωρ Διεθνούς Τραπεζικού Δικαίου και συγγραφέας του βιβλίου «Banking Regulation and World Trade Law» (Oxford: Hart Publishing, 2006), ο δρ. Πανουργιάς μίλησε στο News 24/7 για τη «χρηματοδότηση της ανάπτυξης», θέμα που θα συζητήσει ως ένας από τους ομιλητές στο Thessaloniki Summit.

Τον ρωτήσαμε τι προσδοκά από το Συνέδριο που πραγματοποιείται σήμερα και αύριο στη Θεσσαλονίκη (5-6 Οκτωβρίου). «Προσδοκώ να ακούσω σαφείς απόψεις, για συγκεκριμένα ζητήματα στην επιχειρηματικότητα και στις επενδύσεις, με πρακτικές ιδέες για την αντιμετώπιση τους.  Με αντίστοιχα πορίσματα συνεδρίου, όχι πολλά – π.χ. μόνο 3 η 5 πορίσματα, για συγκεκριμένες δράσεις, που θα μπορούσαν να αναληφθούν, και από το κράτος/οργανισμούς και από επιχειρηματίες, την επόμενη, κατά κυριολεξία, μέρα του Thessaloniki Summit. Η Ελλάδα έχει την πρώτη ύλη: το πνεύμα, την παράδοση και παιδεία, τις δεξιότητες, την ευελιξία προσαρμογής σε δυναμικές οικονομικές εξελίξεις.  Να σμιλεύσουμε την πρώτη ύλη πρέπει, και, με πίστη, είναι απλό», μας είπε.

Στην συνέντευξη, που μας παραχώρησε, έδωσε απαντήσεις για το τι εννοεί ως ανάπτυξη, πώς μπορεί να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη. Ιεράρχησε  συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη και τις επενδύσεις, με αξιοσημείωτη έμφαση σε δύο συνθήκες: παράδοση / παιδεία και επιχειρηματικότητα. Και, ως ειδικός στη διεθνή τραπεζική και την χρηματοοικονομική δόμηση όπως τα Investment funds, είχε πολλά ακόμη ενδιαφέροντα να πει.

1. Είσαστε επικεφαλής του European Investment Fud (EIF), στο κομμάτι της οικονομικής διπλωματίας με την ΕΕ και τους θεσμούς της, καθώς και με την Venture Capital επιχειρηματική αγορά στo Βέλγιο και Ολλανδία. Καταρχάς, θα ήθελα να μας προσδιορίσετε τι εννοούμε όταν μιλάμε για ανάπτυξη.

Ανάπτυξη της οικονομίας, με επακόλουθο/με σκοπό την ευημερία του ατόμου ως μέλους εύρυθμης κοινωνίας.  Ανάπτυξη της οικονομίας, όπως προκύπτει από μία αρμονική αλληλεπίδραση κράτους και αγοράς, με κοινωνική ευαισθησία και αλληλεγγύη· ανάπτυξη της οικονομίας ως προϋπόθεση κοινωνικών αγαθών: υγεία, παιδεία, εργασία, ασφάλεια. 

2. Πως μπορεί να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη;

Με πολυάριθμους τρόπους. Εύλογα, θα περιορίσω την απάντηση μου στο πώς χρηματοδοτεί την ανάπτυξη το EIF, ως μέλος του EIB (European Investment Bank) Group. Το EIF/Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤαΕ) χρηματοδοτεί την ανάπτυξη, κυρίως, μέσω αύξησης των επενδύσεων σε μικρομεσαίες και πολύ μικρές καινοτόμες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).  Προς τον σκοπό αυτό, το ΕTαΕ επενδύει σε ενδιάμεσες χρηματοοικονομικές δομές, οι οποίες με την σειρά τους επενδύουν/παρέχουν χρηματοοικονομικά προϊόντα  σε MME (δηλ. το ΕΤαΕ λειτουργεί ως Fund of Funds – δεν επενδύει απ’ ευθείας σε ΜΜΕ).  Η EIB/Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), ως η τράπεζα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μητρική τράπεζα του ΕΤαΕ,  χρηματοδοτεί έργα υποδομής, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καινοτομία και ενεργειακά, περιβαλλοντολογικά έργα.

Οι κύριες επενδυτικές λειτουργίες του ΕΤαΕ είναι:

Α. Equity: επενδύσεις σε ενδιάμεσες επενδυτικές δομές (π.χ. ταμεία κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital funds), business angels, technology transfer structures).

Β. Debt: εγγυοδοτικά εργαλεία και μικροπιστώσεις (microfinance) με ενδιάμεσους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς (π.χ. τράπεζες). 

Οι ενδιάμεσες χρηματοοικονομικές δομές, με τη σειρά τους, επενδύουν/παρέχουν δάνεια σε πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.    

Το ΕΤαΕ επενδύει με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης.  Πάντα, όμως, με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, και με στόχο την μόχλευση, δηλ. την ταυτόχρονη προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων στις προς επένδυση χρηματοοικονομικές δομές.  Η εν λόγω μόχλευση αποτελεί μία ορθολογική χρήση δημοσίων πόρων, καθώς οι δημόσιοι πόροι που επενδύονται από το ΕΤαΕ, αν και μη επαρκείς αυτοί καθεαυτοί για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών, παρέχουν έναυσμα και κατάλληλες συνθήκες (π.χ. βαθμού διακινδύνευσης) για την προσέλκυση ιδιωτών επενδυτών/μη δημοσίων πόρων.  Αυτό είναι ευκταίο, γιατί επιτυγχάνει και πολλαπλασιασμό των διαθέσιμων κεφαλαίων για χρηματοδότηση των ΜΜΕ,  και ορθολογικές επενδύσεις που δεν στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό.

3. Ποιοι είναι οι οικονομικοί πόροι από τους οποίους θα μπορούσαν να αντληθούν τα κεφάλαια;

Και πάλι, θα αναφερθώ μόνο στους πόρους που χρησιμοποιεί το ΕΤαΕ και η ΕΤΕπ για χρηματοδότηση της ανάπτυξης.  Τέτοιοι πόροι είναι:

Προγράμματα της ΕΕ για την χρηματοδότηση, όπως: InnovFIN, COSME, Horizon 2020; το Επενδυτικό Σχέδιο για την Ευρώπη («σχέδιο Γιούνκερ»), και, πιο συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο για Στρατηγικές Επενδύσεις

Ίδια κεφάλαια της ΕΤΕΠ και του ΕΤαΕ

Funds of Funds τα οποία το ΕΤαΕ δομεί, αναζητά επενδυτές και στην συνέχεια διαχειρίζεται

Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία

Προσφάτως, ως ΕΤαΕ, έχουμε αναλάβει πρωτοβουλία για την περαιτέρω προσέλκυση κεφαλαίων (π.χ. ιδιωτικών, μη ευρωπαϊκών π.χ. Sovereign Wealth Funds) προκειμένου να αυξήσουμε τις Venture Capital επενδύσεις μας στην Ευρώπη.  Σημειώνω την πρόσφατη υπογραφή, από το ΕΤαΕ και το Silk Road Fund της Κίνας, μνημονίου για την επένδυση από το ΕΤαΕ κινέζικων κεφαλαίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω Venture Capital με τελικούς αποδέκτες ευρωπαϊκές μικρομεσαίες επιχειρήσεις (υπολογίζοντας και την συν-επένδυση από το ΕΤαΕ, το εκτιμώμενο ποσό επένδυσης είναι 500 εκ. Ευρώ).

4. Ποιο είναι το περιβάλλον που ευνοεί την ανάπτυξη και ποια τα εμπόδια που συνήθως συναντά;

Ερώτημα για την οικονομική επιστήμη και πολιτική. Οι κύριοι εκφραστές της σύγχρονης οικονομικής σκέψης έχουν ανάμεσα τους επιτύχει υψηλό βαθμό συναίνεσης ως προς τι ευνοεί την ανάπτυξη, δηλ. πάνω-κάτω συμφωνούν ως προς τις συνθήκες που ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη. Εγώ να αποτολμήσω μία σταχυολόγηση των συνθηκών που προκρίνω (και, κατ’ αντιδιαστολή, των δυνητικών εμποδίων): διάθεση και δεξιότητες για το «επιχειρείν»,  ικανοί επιχειρηματίες· παράδοση και παιδεία· επάρκεια θεσμών· σταθερότητα πολιτικού συστήματος· σχεδιασμός μακροπρόθεσμων πολιτικών, π.χ. 10 έτη (με ενδιάμεσα ορόσημα π.χ. 1, 3, 5 έτη)· αρμονική συνεργασία πολιτειακών δομών και επιχειρηματία. 

Και βέβαια σε ένα διαρκώς και αναπόφευκτα διεθνοποιούμενο οικονομικό γίγνεσθαι, η αριστοποίηση της επικοινωνίας (ρυθμιστικής, τεχνολογικής, πληροφορίας) των εθνικών δομών/δράσεων (κρατικών και ιδιωτικών) με τις πέρα από τα εθνικά σύνορα, δομές/δράσεις. 

Αν επιθυμείτε ιεράρχηση των ανωτέρω συνθηκών, θα πρότεινα την σειρά με την οποία τις απαρίθμησα. 

5. Είναι η Ελλάδα έτοιμη για ανάπτυξη και επενδύσεις;

Ο όμιλος της ΕΤΕπ, και, ασφαλώς, το ΕΤαΕ, έχει δυναμική και μακρόχρονη παρουσία στην Ελλάδα. Παρόντες πριν από την κρίση, ενισχύσαμε την επενδυτική μας δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της κρίσης, και, βέβαια, στοχεύουμε να παραμείνουμε δυναμικοί και στο μέλλον.  Πεποίθησή μας ότι η χώρα έχει αξιοσημείωτη προοπτική ανάπτυξης.  Αυτός είναι ο λόγος που, πριν από, περίπου, δύο χρόνια, ο Όμιλος μας αποφάσισε την σύσταση του Investment Team for Greece (ITG) με έδρα την Αθήνα.  To ITG είναι αξιοσημείωτη, στην ιστορία της Τράπεζας, οργανική μονάδα, αποτελούμενη από (περίπου) 20 στελέχη του Ομίλου στην Αθήνα – με την υποστήριξη ακόμη 15 συναδέλφων με έδρα τα κεντρικά γραφεία μας στο Λουξεμβούργο (επιπλέον της, ανάλογα με την επένδυση, ενασχόλησης άλλων εξειδικευμένων στελεχών του Ομίλου). Ενισχύουμε διαρκώς την παρουσία μας – γι’ αυτό και, πρόσφατα, εγκατασταθήκαμε σε νέα γραφεία στο Κέντρο της Αθήνας.  Στόχος μας, λοιπόν, παραμένει:  Να πράξουμε ο,τι απαιτείται για να στηρίξουμε την επιστροφή της χώρας σε ουσιαστική και διαρκή ανάπτυξη.

6. Τι συγκεκριμένα κάνει το ΕΤαΕ στην Ελλάδα;

Αναφέρω, ενδεικτικά, επενδυτικές δράσεις του ΕΤαΕ στην Ελλάδα:

Α. EquiFund, Fund of Funds για επενδύσεις στην Ελλάδα – υπογραφή 22.12.2016

Το EquiFund είναι Ταμείο Συμμετοχών (στο πρότυπο των Private Equity Fund of Funds δομών του ΕΤαΕ) με αρχικό κεφάλαιο 260 εκ. Ευρώ για την επένδυση σε κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (π.χ. venture capital funds) τα οποία θα επενδύουν με τη σειρά τους σε καινοτόμες και ταχέως αναπτυσσόμενες πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Το EquiFund, από κοινού πρωτοβουλία του Ελληνικού κράτους και του ΕΤαΕ, αποτελεί καινοτομία για την ελληνική αγορά venture capital, με αξιοσημείωτο μέγεθος και εύρος (σε σύγκριση με παρόμοιες επενδυτικές δράσεις του ΕΤαΕ στην υπόλοιπη Ευρώπη).

Το αρχικό κεφάλαιο 260 εκ Ευρώ του EquiFund αποτελείται από 200 εκ. Ευρώ από εθνικούς πόρους του ΕΤΠΑ (ΕΠΑνΕΚ) και 60 εκ Ευρώ από το ΕΤαΕ. Το ΕΤαΕ, που έχει δομήσει και θα διαχειριστεί/επενδύσει το κεφάλαιο του EquiFund, ήδη αναζητά επιπρόσθετους θεσμικούς επενδυτές για να επενδύσουν σε αύξηση του κεφαλαίου του EquiFund.

Το EquiFund στοχεύει να επενδύσει σε νεοφυείς εταιρίες (start-ups), αλλά επίσης και σε κεφάλαια σποράς (seed capital) και μεταφορά τεχνολογίας (technology transfer) όπως και επιχειρηματικής επιτάχυνσης (accelerators). 

Β. Επενδυτικό Σχέδιο για την Ευρώπη («σχέδιο Γιούνκερ»), και πιο συγκεκριμένα το Ευρωπαϊκό Ταμείο για Στρατηγικές Επενδύσεις (ΕΤΣΕ)

Χάρις στο ταμείο ΕΤΣΕ, την περίοδο 2016-2017, το ΕΤαΕ έχει παράσχει στον ελληνικό τραπεζικό τομέα επενδυτικά προϊόντα μεγέθους σχεδόν διπλάσιου του μεγέθους που το ΕΤαΕ παρείχε την προ του 2016 περίοδο.  Την περίοδο 2016-2017, 11 από τις 15 (288 εκ. Ευρώ σε σύνολο 325 εκ. Ευρώ) χρηματοοικονομικές συμβάσεις του ΕΤαΕ με ελληνικές τράπεζες καλύπτονται επενδυτικά από το ταμείο ΕΤΣΕ.  Υπολογίζοντας την μόχλευση (προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων), η εκτιμώμενη συνολική επένδυση λόγω του σχεδίου Γιούνκερ είναι 1,622 δις Ευρώ.  Αν προστεθεί η μόχλευση των επενδύσεων της ΕΤΕπ (περίπου 3,3 δις Ευρώ), το εκτιμώμενο σύνολο είναι περίπου 5 δις. Ευρώ.   

Γ. JEREMIE

To ΕΤαΕ επένδυσε μέρος (200 εκ Ευρώ) των διαρθρωτικών ταμείων της Ελλάδος την προγραμματική περίοδο 2007-2013.  Χρηματοδότησε μικρομεσαίες επιχειρήσεις με δανειακά εργαλεία μέσω τραπεζών και με επένδυση σε τέσσερα ταμεία επιχειρηματικών συμμετοχικών (Elikonos JEREMIE Fund, Odyssey JEREMIE Partners, JEREMIE Open Fund II and Piraeus JEREMIE Tech Catalyst Fund).

Η Ελλάδα ήταν ή πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που  υπέγραψε (2007) με το ΕΤαΕ σύμβαση για την δόμηση και επένδυση επενδυτικού ταμείου (holding fund) JEREMIE.  Η επενδυτική μας δράση στην Ελλάδα μέσω του JEREMIE υπήρξε καλός οδηγός, καθώς κατέδειξε ότι η ελληνική αγορά venture capital έχει δυναμική ανάπτυξης.  Μέχρι τώρα, έχουμε υποστηρίξει 61 καινοτόμες και ταχέως αναπτυσσόμενες εταιρείες· με το EquiFund  αναμένεται να υποστηρίξουμε περισσότερες, παρέχοντας τους πρόσβαση σε χρηματοδότηση και τεχνογνωσία. Ας αναφέρω, μία από τις επιτυχίες, την εταιρεία Workable, μια νεοφυή εταιρεία που ιδρύθηκε πριν από 3-4 χρόνια, και σήμερα εκτιμάται να έχει τρέχουσα αξία 100 εκ. δολάρια και να απασχολεί περισσότερους από 100 εργαζομένους.  Εύχομαι το EquiFund να αποτελέσει καταλύτη για επενδύσεις σε νέες Workable, όπως το ΕΤαΕ, έχει, με τις επενδύσεις του σε όλη την Ευρώπη, υπάρξει καταλύτης για την σύσταση πολυάριθμων επιτυχών venture capital funds, τα οποία με την σειρά τους υπήρξαν καταλύτες για την σύσταση και οικονομική επιτυχία εταιρειών, όπως το Skype, Skyskanner, Spotify, WeTransfer.

Πέρα από τους αριθμούς, σημειώστε, ότι σκοπός του ΕΤαΕ, επίσης, είναι να συμβάλλουμε στην οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος επιχειρηματιών, ερευνητών, εφευρετών, επενδυτών·  ενός οικοσυστήματος venture capital που θα γεννά προοπτικές για τους νέους και έτσι να συμβάλει ευρύτερα στην ευημερία της κοινωνίας.

7. Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να διανύσει προκειμένου να μετατραπεί σε χώρα που προσελκύει τις επενδύσεις;

Ως προς το ΕΤαΕ: ανάπτυξη επιχειρηματικότητας, γνώση των πηγών χρηματοδότησης από ΕΕ (πόροι και μέθοδοι), συνεχής βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου.  Ευρύτερα, να «υποθέσω»:  προβλέψιμο πολιτικών δράσεων (π.χ. φορολογικού πλαισίου)· ρευστότητα· αισιόδοξος και δυναμικός τόνος στη δημόσια ρητορική (πανταχόθεν)· σαφείς ενδείξεις ότι και το κράτος και η αγορά λειτουργούν με μακροπρόθεσμους στόχους και εγκαθιδρύουν θεσμούς που διασφαλίζουν αταλάντευτη πορεία προς τους στόχους αυτούς· η καλύτερη δυνατή διασύνδεση με δομές/δράσεις πέρα από την ελληνική επικράτεια· η συνεχής βελτίωση της αναπτυξιακής υποδομής· η συνεχής απλοποίηση διοικητικών/ρυθμιστικών διαδικασιών.

8. Ως Έλληνας που ζει στο εξωτερικό και ειδικός στα θέματα οικονομίας και θεσμών, σε ποιους τομείς θα προτείνατε να στραφεί η Ελλάδα;

Ως προς τους τομείς προς επένδυση: όπου κρίνει/υποδείξει η αγορά, ο επιχειρηματίας.  Με το κράτος/τους δημόσιους πόρους να μεριμνούν (με τον επιχειρηματία παρών) για τις χρηματοδοτικές ανάγκες των τομέων που υπαγορεύει η κοινωνική πολιτική και η κοινωνική ισορροπία, αλλά και για τα κενά της αγοράς π.χ. εκεί όπου ο ιδιώτης επενδυτής διστάζει (π.χ. λόγω υψηλού βαθμού χρηματοοικονομικής διακινδύνευσης).  Ως προς τους θεσμούς προς σφυρηλάτηση: θα σας παραπέμψω στις απαντήσεις μου για τις συνθήκες που ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη και τις επενδύσεις.  Και αν έπρεπε να επιλέξω: παράδοση και παιδεία,  «επιχειρείν».  Παράδοση και παιδεία ελληνική μέσα σε ένα διεθνοποιούμενο περιβάλλον. Επιχειρείν με ευθύνη/με πρωτοβουλία του πολίτη, και με τους δημόσιους θεσμούς να εξασφαλίζουν σαφείς και απλούς κανόνες/εποπτεία, και να συνδράμουν επιχειρησιακά, π.χ. με την παροχή ενός οικοσυστήματος (όπως το προαναφερθέν venture capital οικοσύστημα) στήριξης σε νεοφυείς καινοτόμες επιχειρήσεις.

9. Έχετε ξανασυμμετάσχει στο Thessaloniki Summit και τι είναι αυτό που προσδοκάτε από τα συμπεράσματα της Συνόδου;

Συμμετέχω για πρώτη φορά.  Πάντα χρήσιμο ένα συνέδριο: για την συνεύρεση και ανταλλαγή ιδεών, για την όσμωση για νέες πρωτοβουλίες.  Πόσο μάλλον, ένα συνέδριο με θεματική την βιομηχανία/τις επενδύσεις, που λαμβάνει χώρα στην Θεσσαλονίκη, μία ευρωπαϊκή πόλη, λιμάνι, με παράδοση στην επιχειρηματικότητα.  

Προσδοκώ να ακούσω σαφείς απόψεις, για συγκεκριμένα ζητήματα στην επιχειρηματικότητα και στις επενδύσεις, με πρακτικές ιδέες για την αντιμετώπιση τους.  Με αντίστοιχα πορίσματα συνεδρίου, όχι πολλά –  π.χ. μόνο 3 η 5 πορίσματα, για συγκεκριμένες δράσεις, που θα μπορούσαν να αναληφθούν, και από το κράτος/οργανισμούς και από επιχειρηματίες, την επόμενη, κατά κυριολεξία, μέρα του Thessaloniki Summit.  Η Ελλάδα έχει την πρώτη ύλη: το πνεύμα, την παράδοση και παιδεία, τις δεξιότητες, την ευελιξία προσαρμογής σε δυναμικές οικονομικές εξελίξεις.  Να σμιλεύσουμε την πρώτη ύλη πρέπει, και, με πίστη, είναι απλό.