Στη σκιά του εθνικισμού. Πώς ένα Brexit μπορεί να αλλάξει Ευρώπη και Ελλάδα

Βρισκόμαστε αισίως έξι μόλις ημέρες πριν το βρετανικό δημοψήφισμα στο οποίο θα κληθεί ο λαός του Μεγάλου Νησιού να αποφασίσει αν η χώρα θα παραμείνει στην Ε.Ε. ή αν θα πάρει τον δικό της, αυτόνομο οικονομικά, δρόμο. Μία στροφή πριν τη ψηφοφορία, η δολοφονία της Jo Cox, ταράζει τα νερά, βάζει τη Βρετανία μπροστά σε νέα δεδομένα, και τροποποιεί εν πολλοίς την υπό διαμόρφωση τάση υπέρ του Brexit, ακόμη κι αν δεν έχει αποδειχθεί πως τα κίνητρα του δράστη ήταν αμιγώς πολιτικά.

Ο δολοφόνος της υπερμάχου της παραμονής Cox, Tommy Mair, είχε διασυνδέσεις με νεοναζιστικές οργανώσεις και ψυχολογικές διαταραχές. Οι αρχές προσπαθούν να καταλάβουν αν η επίθεση έγινε στο όνομα του “Britain First”, του εθνο-πατριωτικού κινήματος υπέρ της φυγής που έχει συγκεντρώσει στα “νερά” του ευρωσκεπτικιστές αλλά και ακροδεξιούς. Η κυβερνητική καμπάνια του Κάμερον βρήκε συμμάχους τους Εργατικούς στους οποίους άνηκε και η άτυχη Cox, και στηρίζεται από τις πιο προοδευτικές και μετριοπαθείς δυνάμεις που βλέπουν το οικονομικό μέλλον και συμφέρον της χώρας εντός Ένωσης.

Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, στη Βρετανία θα ανοίξει ένας πενταετής -τουλάχιστον- κύκλος συζητήσεων για το πού οδεύει το κράτος. Σε περίπτωση που κερδίσει το “Όχι”, δηλαδή το να φύγει η Βρετανία, το αποτέλεσμα θα τεθεί σε ψηφοφορία στη Βουλή μετά από νέους γύρους διαβουλεύσεων με την Ε.Ε. και με τους πολίτες. Όπως και να’ χει, η διάθεση για απόσχιση που επιδεικνύει μεγάλη μερίδα του κόσμου στο νησί, φέρνει την Ευρώπη προ των μεγάλων προβλημάτων της.

Το όνειρο της ολοκλήρωσης τραυματίστηκε σθεναρά από την πολιτική λιτότητας που έχει πλήξει περισσότερο τον Νότο, σε συνδυασμό με τις ανισότητες, την αδιαφάνεια των θεσμών, τις απειλές που εκκινούν πίσω από κλειστές πόρτες και την εθνική μισαλλοδοξία που ήρθε στο προσκήνιο διαμέσου του προσφυγικού και χτίζει νέα τείχη σε μια ήπειρο που θέλησε να τα καταργήσει δεκαετίες πριν.

Πώς θα επηρεάσει ένα ενδεχόμενο Brexit τη Βρετανία, την Ευρώπη και τη Γερμανία; Και πώς διαμορφώνεται η στάση της κοινής γνώμης μετά τη δολοφονία της Cox;

Για όλα τα παραπάνω, ζητήσαμε τη γνώμη του διευθυντή του ΕΛΙΑΜΕΠ και διδάκτορα Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Cambridge, Θάνου Ντόκου.

 

-Πόσο πιθανό εκτιμάτε πως είναι ένα αποτέλεσμα υπέρ του Brexit;

Τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων είναι εξαιρετικά αντιφατικά και οποιαδήποτε πρόβλεψη θα ήταν παρακινδυνευμένη. Και τα δύο αποτελέσματα είναι πιθανά και το πιθανότερο σενάριο είναι η επικράτηση του ενός ή του άλλου με μικρή διαφορά. Σε αυτή την περίπτωση η χώρα θα είναι διαιρεμένη και η επόμενη μέρα πιο δύσκολη, είτε το Ηνωμένο Βασίλειο μείνει στην Ε.Ε., είτε αποχωρήσει.

Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι οι ειδικοί επισημαίνουν την πολύ περιορισμένη εμπειρία των δημοσκόπων με δημοψηφίσματα, θεωρώντας ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί μια έκπληξη. Σε αυτή την περίπτωση, και εφόσον αρκετοί ψηφοφόροι επιλέξουν “συντηρητικά”, δηλαδή την αποφυγή του αγνώστου (“της βουτιάς στο κενό”, όπως τη χαρακτήρισαν οι υποστηρικτές της παραμονής), δεν αποκλείεται να έχουμε μια καθαρή επικράτηση του στρατοπέδου των όσων επιθυμούν την παραμονή στην Ε.Ε.

-Πιστεύετε πως θα επηρεαστεί το τελικό αποτέλεσμα από τη δολοφονία της Jo Cox;

Δεν υπάρχουν ακόμη επαρκείς πληροφορίες για τα κίνητρα του δράστη. Ωστόσο, μια πολιτική δολοφονία είναι κάτι πρωτόγνωρο για τη Βρετανία, η χώρα είναι μουδιασμένη και δεν αποκλείεται το θλιβερό αυτό γεγονός να έχει καθοριστικές επιπτώσεις για την επιλογή ψήφου για πολλούς αναποφάσιστους. Σε κάθε περίπτωση, οι τραυματικές συνέπειες του δημοψηφίσματος δεν θα είναι αμελητέες για τη χώρα, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.

-Σε περίπτωση αποχώρησης Βρετανίας, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για τη χώρα και ποιες για την Ε.Ε.; Είναι η Γερμανία η χώρα που θίγεται σε μεγαλύτερο βαθμό;

Πέραν της ενίσχυσης εθνικιστικών αισθημάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη, ένα Brexit θα είχε πoλλαπλές αρνητικές συνέπειες για την Ε.Ε., καθώς θα αποδυνάμωνε περαιτέρω την ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας (η δυνητική ικανότητα προβολής στρατιωτικής ισχύος της Ε.Ε. θα μειωνόταν κατά 50%, ενώ θα επηρεαζόταν αρνητικά και η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία), ενώ θα αποτελούσε πλήγμα και για την ευρωπαϊκή οικονομία. Ενα άλλο αρνητικό προηγούμενο θα αφορά το ενδεχόμενο αίτημα άλλων χωρών-μελών είτε για αναδιαπραγμάτευση των όρων συμμετοχής στην Ε.Ε., είτε ακόμη και για την ίδια τη συμμετοχή τους (αν και το μικρότερο ειδικό βάρος τους μειώνει τις πιθανότητες επιτυχίας). Μοναδική πλέον επιλογή για την Ε.Ε. θα αποτελούσε μια “φυγή προς τα εμπρός”, με την ανάληψη πρωτοβουλιών για την εμβάθυνση της ενοποιητικής διαδικασίας. Σε μια τέτοια προσπάθεια, ηγετικό ρόλο θα έπαιζαν η Γερμανία και η Γαλλία. 

-Είναι εν τέλει το δημοψήφισμα μια αποτυχία πολιτικής του Κάμερον έναντι των ευρωσκεπτικιστών, ή ένας στρατηγικός ελιγμός του για να κερδίσει όσα ζητά από την Ε.Ε.;

Η διαπραγμάτευση και τα ανταλλάγματα δεν ήταν ο βασικός στόχος, όπως συνέβει στη δεκαετία του 1980 με τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Ο Καμερον αυτοεγκλωβίστηκε σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των εσωκομματικών του αντιπάλων και οδήγησε τη χώρα του σε μια καταστροφική πορεία από την οποία ούτε η Βρετανία, ούτε η Ε.Ε. μπορούν να βγουν κερδισμένες. Οι μόνοι ωφελημένοι θα είναι οι αντι-ευρωπαϊκές δυνάμεις, ακόμη και αν χάσουν με μικρή διαφορά στο δημοψήφισμα.

-Εν κατακλείδι, θα μπορούσε η Ελλάδα να βγει σε κάτι κερδισμένη από ένα πιθανό Brexit αν αυτό συμβεί;

Η Ελλάδα δεν έχει τίποτε να κερδίσει από ένα Brexit για δύο λόγους: (α) Θα δημιουργούσε ένα αρνητικό προηγούμενο για Grexit (κίνδυνος που έχει μειωθεί σημαντικά, αλλά δυστυχώς δεν έχει εκλείψει εντελώς), καθώς θα έσπαγε ένα ψυχολογικό ταμπού που θέλει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να διευρύνονται με την προσχώρηση νέων μελών, ενώ η αποχώρηση οποιασδήποτε χώρας θεωρείτο μέχρι πρότινος αδιανόητη. (β) Ακόμη και σε περίπτωση παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε., αλλά πολύ περισσότερο σε περίπτωση Brexit, τόσο οι έντονες ευρωσκεπτικιστικές τάσεις στη χώρα αυτή, όσο και οι παραχωρήσεις που έχει κάνει η Ε.Ε. έναντι της Βρετανίας, αλλά και οι γενικότερες ευρωπαϊκές εξελίξεις ενισχύουν τις τάσεις για μια Ευρώπη μεταβλητής γεωμετρίας, με τις διάφορες χώρες-μέλη να συμμετέχουν σε ομόκεντρους κύκλους με βασικά κριτήρια την ικανότητα και τη βούληση συμμετοχής. Με βάση τα σημερινά προβλήματα και την εικόνα της Ελλάδας, είναι σοβαρός ο κίνδυνος εύρεσης της χώρας μας σε ικανή απόσταση από το σκληρό πυρήνα μιας μελλοντικής Ε.Ε. με δομή μεταβλητής γεωμετρίας.

Επιχειρήματα υπέρ και κατά του Brexit

Το βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών της παραμονής είναι το οικονομικό. Κρίνουν πως μια έξοδος θα έπληττε τη βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία ενώ η μέση βρετανική οικογένεια θα ζημιωνόταν μιας και σήμερα επωφελείται από τα φθηνότερα αγαθά και τις υπηρεσίες που έχουν προκύψει μέσα από την ευρωπαϊκή συνεργασία.

Το οικονομικό αντεπιχείρημα εστιάζει κυρίως στο ότι η Βρετανία είναι από τις χώρες-μέλη με καθαρή συνεισφορά στον κοινοτικό προϋπολογισμό, αλλά και στην έλλειψη ευελιξίας της Ε.Ε.

Το δεύτερο σκέλος της βασικής επιχειρηματολογίας υπέρ της παραμονής έχει να κάνει με την ασφάλεια. Πρώην επικεφαλής και στελέχη υπηρεσιών ασφαλείας έχουν διασταυρώσει ξίφη επιχειρηματολογώντας είτε υπέρ της παραμονής είτε υπέρ της εξόδου.

Οι υποστηρικτές της παραμονής πιστεύουν πως η συνεργασία με τις μυστικές υπηρεσίες των κρατών της Ε.Ε. συντελεί στη μείωση και στον περιορισμό της εγκληματικότητας. Από την άλλη, οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις σε Παρίσι και Βρυξέλλες και η αποκάλυψη των διαδρομών που ακολούθησαν ορισμένοι από τους τρομοκράτες εντός της Ευρώπης, είναι για τους λεγόμενους “Brexiteers” απόδειξη ότι κάθε άλλο παρά ασφαλέστερη είναι η Βρετανία εντός της Ε.Ε.

Η πλευρά του Brexit δίνει επίσης μεγάλη έμφαση στο θέμα της ενδοκοινοτικής μετανάστευσης ζητώντας η χώρα να μη δεχθεί μετανάστες στα πλαίσια της συμφωνίας Ε.Ε. και Τουρκίας και προτάσσεται εδώ το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας.

“Η εκστρατεία του δημοψηφίσματος αποτελεί αντιπαράθεση ανάμεσα σε αντιτιθέμενες αξίες: ανάμεσα στον φιλελεύθερο διεθνισμό και στον εθνικισμό, ανάμεσα σε ένα ανοικτό σύστημα εμπορίου και στην περιθωριοποίηση” έγραφαν άλλωστε πριν λίγες ημέρες οι Financial Times παίρνοντας ξεκάθαρη θέση υπέρ της παραμονής.

“Η εγκατάλειψη του στόχου της εποικοδομητικής μεταρρύθμισης μίας ελαττωματικής Ευρώπης, θα ήταν μία στάση περισσότερο από ηττοπαθής. Θα ήταν μία πράξη καθαρού αυτοακρωτηριασμού”, ανέφερε η εφημερίδα στο κύριο άρθρο της που φιλοξενήθηκε στο εξώφυλλο της.

Το City του Λονδίνου και οι μεγαλύτερες βρετανικές εταιρείες έχουν, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ταχθεί υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. Πολλές εξ αυτών έχουν απευθυνθεί ευθέως στους εργαζόμενους τους τις τελευταίες ημέρες, όπως ο όμιλος BT Group και η Rolls Royce.

Σημειώνεται πως οι δύο πλευρές υποστηρικτών της παραμονής και της εξόδου, έχουν αναστείλει τις καμπάνιες τους μετά τη δολοφονία της Cox. Οι καμπάνιες αναμένονται να επανεκκινήσουν την Κυριακή με την κεντρική ομιλία του Κάμερον.