Το διπλό ‘παιχνίδι’ των Τούρκων. Γιατί μπήκαν τώρα στη Συρία

Ποιους στόχους πλήττει η Τουρκία, με ποια νομιμοποίηση και με τις “ευλογίες” ποιων μεγάλων δυνάμεων, τη στιγμή που μετά την απόπειρα πραξικοπήματος και μέχρι χθες, οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ έμοιαζαν να είναι επί ξυρού ακμής.

Ο Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, αναλύει στο NEWS 247 τα ερωτήματα πίσω από τη χρονική συγκυρία της τουρκικής εισβολής και εξηγεί τις ισορροπίες που επικρατούν με τα σημερινά δεδομένα στη Συρία, που δοκιμάζεται από τον εμφύλιο για περισσότερα από πεντέμισι χρόνια.

Από τη μία μεριά το καθεστώς Άσαντ, που απολαμβάνει της στήριξης της Ρωσίας και έχει ανακτήσει εδάφη, από την άλλη οι τζιχαντιστές που χάνουν τον διάδρομο προς την Τουρκία και στη “μέση” οι Κούρδοι, στους οποίους προσφέρουν προστασία οι ΗΠΑ, αλλά Τουρκία – Άσαντ και Ιράν δεν θέλουν, να δουν ενισχυμένους την επόμενη μέρα της Συρίας και ενόψει επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων.

Γιατί τώρα; Η επίκληση των επιθέσεων του ISIS κατά της Τουρκίας 

Η στρατιωτική επέμβαση στη Συρία δεν προέκυψε εκτάκτως, αλλά αποτελούσε στόχο της Τουρκίας, που δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει μέχρι σήμερα, για συγκεκριμένους λόγους. Μιλάμε άλλωστε για επιχείρηση στα εδάφη ξένου κράτους. Με ποια αφορμή και αιτιολογία, κατάφερε λοιπόν σήμερα, να εξασφαλίσει τη νομιμοποίησή της;

Όπως εξηγεί ο κ. Φίλης, υπάρχει μία σειρά ερωτημάτων σχετικά με τη χρονική συγκυρία της τουρκικής εισβολής στη Συρία.

“Προφανώς, η Τουρκία κάνει επίκληση των επιθέσεων από πλευράς Ισλαμικού Κράτους, για να κάνει πράξη, κάτι που επιθυμούσε εδώ και πάρα πολύ καιρό, αλλά δεν μπορούσε, γιατί επί της ουσίας η Ρωσία από κοινού με το καθεστώς Άσαντ είχαν απλώσει μία ασπίδα πάνω από τη συρο-τουρκική μεθόριο, μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, οπότε η Τουρκία δεν μπορούσε να επιχειρεί αεροπορικά σε αυτήν την περιοχή, παρά το γεγονός ότι η ίδια πριν την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού, είχε ζητήσει να υπάρχει ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, χωρίς να το καταφέρει. Κατόπιν της κατάρριψης όμως, η Ρωσία επέβαλε για την Τουρκία ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, οπότε δεν μπορούσε να επιχειρεί στην περιοχή με αεροπορικές δυνάμεις”, λέει χαρακτηριστικά και συνεχίζει:

Προτεραιότητα της Τουρκίας δεν είναι η ανατροπή του Άσαντ, αλλά η ανάσχεση των Κούρδων

“Το δεύτερο στοιχείο είναι, ότι το τελευταίο διάστημα η Τουρκία είναι ιδιαίτερα θορυβημένη, τόσο από την ενίσχυση της κουρδικής πολιτοφυλακής αλλά και από το γεγονός ότι οι Κούρδοι αποτελούν τον πλέον αξιόπιστο σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή, πριν από λίγες μέρες είχαμε την ανακατάληψη από έναν συνασπισμό αραβο-κουρδικό περιοχής όπου βρίσκονταν οι τζιχαντιστές κι αυτό αφενός διέκοψε τους διαδρόμους, που είχαν οι τζιχαντιστές προς την Τουρκία, ώστε να μπορούν να μεταφέρονται όπλα και νέα στελέχη από την Τουρκία στη Συρία. Αλλά το κυριότερο, αυτή η τελευταία νίκη, ουσιαστικά επιστέγασε την ενοποίηση των τριών κουρδικών καντονιών σε όλο το μήκος σχεδόν της συρο-τουρκικής μεθορίου. Αποτέλεσμα ήταν, το επόμενο βήμα, να είναι η διεκδίκηση μίας ευρύτερης αυτονομίας, την οποία οι Κούρδοι έχουν ανακοινώσει μονομερώς εδώ και καιρό”.

“Το τρίτο στοιχείο έχει να κάνει με τη Ρωσία. Αυτή τη στιγμή η Τουρκία, της οποίας αυτόν τον καιρό η προτεραιότητα δεν είναι η ανατροπή του Άσαντ, αλλά η ανάσχεση της επέκτασης των Κούρδων. Πριν κάποιον καιρό, προκειμένου να το κάνει αυτό, είχε συνάψει μία άτυπη συμμαχία με το Ισλαμικό Κράτος, τώρα για να το καταφέρει αυτό, θεωρεί ότι είναι προτιμότερο να προβεί σε κάποιου είδους – κάτω από το τραπέζι συμφωνία – με το συριακό καθεστώς. Να θυμήσω, ότι πριν από λίγες μέρες, γίνονταν σφοδρές μάχες μεταξύ του συριακού στρατού και των Κούρδων και προχθές μάλιστα, συμφωνήθηκε εκεχειρία”.

Η Τουρκία δεν θα ήθελε ένα ισχυρό κουρδικό κομμάτι στην επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων

“Υπάρχει κι άλλο ένα στοιχείο, που έχει να κάνει με το γεγονός ότι ενώ μαίνονται οι μάχες από τη μία πλευρά, λόγω του ότι έχει επέλθει κάποιου είδους αδράνεια στο διπλωματικό πεδίο, είναι λογικό ότι κάποια στιγμή, θα επανεκκινήσουν οι διαβουλεύσεις. Δεν θα ήθελε λοιπόν η Τουρκία, στην επανεκκίνηση αυτών των διαβουλεύσεων να υπήρχε ένα ισχυρό κουρδικό κομμάτι, το οποίο έτσι κι αλλιώς δεν συμμετέχει στις διαβουλεύσεις, γιατί δεν το επιθυμεί η Τουρκία. Ωστόσο, δεν θα ήθελε, να υπάρχει ένα κουρδικό κομμάτι το οποίο θα είναι πολύ ισχυρό, όχι στις διαπραγματεύσεις που δεν έχει προσκληθεί κι αυτό είναι ένα από τα παράδοξα των διαπραγματεύσεων, αλλά να είναι πάρα πολύ ισχυρό εδαφικά. Όταν σε κάποια κατάσταση εμφύλιας σύρραξης κάποιος είναι πολύ ισχυρός εδαφικά, αυτό του δίνει και ρόλο την επόμενη μέρα”.

Αλλαγή στάσης στο θέμα Άσαντ για πρώτη φορά από το ξέσπασμα του εμφυλίου

Σε κάθε περίπτωση, ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσονται και αποκαλύπτονται τελικά οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των άλλων εμπλεκόμενων μερών, κρύβει αντιφάσεις. Πώς δικαιολογείται το “άνοιγμα” της Τουρκίας στη Ρωσία, που από την αρχή της κρίσης στηρίζει με κάθε μέσο τον Άσαντ, ενώ η Τουρκία στηρίζει τους αντικαθεστωτικούς;

“Υπάρχει μία αντίφαση, πράγματι. Πριν λίγες ημέρες, ο Τούρκος πρωθυπουργός δήλωσε, ότι θα μπορούσε ο Άσαντ, για ένα μεταβατικό διάστημα, να παραμείνει στην ηγεσία της Συρίας. Αυτή είναι η πρώτη φορά, που υπάρχει τέτοια δήλωση από την Τουρκία, από το 2011 και το ξέσπασμα του εμφυλίου. Πεντέμισι χρόνια μετά, έχουμε για πρώτη φορά αλλαγή στάσης από την Τουρκία. Αυτό δεν μπορεί να είναι άσχετο, όσον αφορά τις συνεννοήσεις που προσπαθεί να κάνει η Τουρκία, τόσο με τη Ρωσία όσο και με το Ιράν. Διότι, το κοινό χαρακτηριστικό που δένει το καθεστώς Άσαντ με την Τουρκία και το Ιράν – και λιγότερο με τη Ρωσία – είναι η απροθυμία και των τριών, να υπάρξει κάποιου είδους κουρδική οντότητα μέσα στη Συρία. Το συριακό καθεστώς δεν το θέλει, γιατί αυτό σημαίνει ότι δεν θα ασκεί έλεγχο σε όλην την επικράτεια, αν και εφόσον κάποια στιγμή μπορούσε να πετύχει στρατιωτική νίκη, οι δε Ιρανοί φοβούνται, ότι αν οι Κούρδοι αναπτύξουν αυτονομία στη Συρία, θα χάσουν έναν ισχυρό σύμμαχο όπως τον Άσαντ, γιατί η Συρία θα πηγαίνει προς τριχοτόμηση και θέλουν ισχυρό καθεστώς υπό τον Άσαντ και δεύτερον και οι Ιρανοί έχουν μέσα στην επικράτειά τους κουρδική μειονότητα, άρα δεν θα ήθελαν να δημιουργηθεί αυτό το αρνητικό προηγούμενο. Συνεπώς, έχουμε μία τόσο συγκεχυμένη κατάσταση στο εσωτερικό της Συρίας, ώστε υπάρχουν ανατροπές στις συμμαχίες, που έχουμε ανατροπές, ανάλογα με τη συγκυρία.

Τουρκία – Ιράν – Άσαντ ενώνονται από την επιθυμία, να μην υπάρξει κουρδική οντότητα στη Συρία

Εν τω μεταξύ, ο Άσαντ εμφανίζεται από τότε που έγινε η ρωσική εισβολή στη Συρία, τον Οκτώβριο του 2015, ενισχυμένος εδαφικά.

“Από τη στιγμή που επενέβη η Ρωσία στρατιωτικά, ο Άσαντ ανέκτησε εδάφη σε πολύ σημαντικές περιοχές είτε υψηλού συμβολισμού όπως είναι η Παλμύρα είτε είναι το Χαλέπι, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας και επέλαυνε σε ένα σημαντικό κομμάτι της Συρίας. Εξακολουθεί βέβαια, να μην έχει τον έλεγχο στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Παρόλα αυτά, στις διαπραγματεύσεις είναι πιο ισχυρός σήμερα, τον Αύγουστο του 2016, από ό,τι ήταν τον Οκτώβριο του 2015, οπότε και έγινε η ρωσική εισβολή. Εξ ου και η αναγνώριση είτε επίσημα είτε ανεπίσημα από πλευράς σχεδόν όλων των εμπλεκομένων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αντιστρατεύονται τον Άσαντ, ότι θα πρέπει να έχει κάποιον ρόλο σε αυτή τη μεταβατική περίοδο στη Συρία”, σημειώνει ο κ. Φίλης.

Οι ΗΠΑ στηρίζουν τους Κούρδους, αλλά η τουρκική εισβολή δεν γίνεται χωρίς τη συγκατάθεσή τους

Οι αντιφάσεις ωστόσο στο πεδίο των διπλωματικών σχέσεων είναι ακόμη εντονότερες στις σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ. Όπως εξηγεί ο κ. Φίλης, η βασικότερη εξ αυτών έχει να κάνει με τη σχέση των Ηνωμένων Πολιτειών με τους Κούρδους της Συρίας.

“Εδώ έχουμε μία σειρά αντιφάσεων, η βασικότερη εκ των οποίων είναι, ότι η Αμερική προσφέρει και παρέχει προστασία στους Κούρδους και στην πολιτοφυλακή τους ειδικότερα και έναντι του καθεστώτος Άσαντ και έναντι του ISIS, από την άλλη φαίνεται ότι αυτή η μερική εισβολή που γίνεται σήμερα από την Τουρκία, δεν γίνεται χωρίς την κάποιου είδους συγκατάθεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρά το γεγονός ότι αυτή η εισβολή δεν έχει μόνο στόχο το Ισλαμικό Κράτος, αλλά και τους Κούρδους της Συρίας, που είναι σύμμαχοι των Αμερικανών”.

“Υπάρχουν και δύο ερωτήματα που καλό είναι να αναδειχθούν έγκαιρα. Αφενός, πρέπει να δούμε, εάν μιλάμε για μία εισβολή μικρής κλίμακας και αφετέρου αν μιλάμε για μία εισβολή η οποία όταν πετύχει τον σκοπό της, που είναι η εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους, θα υπάρξει αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων ή θα υπάρξει παραμονή τους, για παρακολούθηση των κινήσεων των Κούρδων στη συρο-τουρκική μεθόριο. Αν δηλαδή είναι άλλοθι για να παραμείνουν οι στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή ή αν αφού πετύχουν τον σκοπό τους, αποχωρήσουν. Γιατί συνήθως όταν κάποιος, σε μία τόσο ρευστή κατάσταση εισβάλλει κάπου, ακόμη κι αν καταφέρει τον αρχικό του σκοπό, παραμένει γιατί δεν θέλει να χάσει τη θέση του. Και παραμένει, επικαλούμενος ότι πρέπει να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Ακόμη κι αν εξουδετερώθηκε επιχειρησιακά το χαλιφάτο, πρέπει να περιμένουν αρκετούς μήνες, για να διαβεβαιώσουν ότι δεν θα επανακάμψει και μετά να αποχωρήσουν. Αυτό όμως σημαίνει παραμονή στο συριακό έδαφος. Το θέμα αυτό είναι όμως, αν συμβεί κάτι τέτοιο, αν θα γίνει αποδεκτό από πλευράς Άσαντ και Ρωσίας, από πλευράς ΗΠΑ και διεθνούς συνασπισμού”, λέει ο καθηγητής.

Οι ισορροπίες θα κριθούν μετά την ολοκλήρωση της τουρκικής εισβολής

Ποια και πόσο οργισμένη αναμένεται να είναι η αντίδραση της Συρίας και τι θα κάνουν οι Αμερικάνοι; Κι αν η Τουρκία πετύχει τον στόχο, θα αποσύρει τις δυνάμεις της από τη Συρία;

“Από τη στιγμή που ο Άσαντ λέει, πως είναι ο νόμιμα εκλεγμένος ηγέτης και μάχεται τους τρομοκράτες, δεν μπορεί να αναγνωρίσει την εισβολή μίας ξένης δύναμης στα εδάφη του. Αλλά αν υπάρχει κάποια άτυπη συμφωνία με την Τουρκία, μπορεί να δούμε μία άτυπη προφορική καταδίκη και τίποτα περισσότερο”, εξηγεί ο κ. Φίλης και προσθέτει:

“Το ενδιαφέρον είναι να δούμε, ποια θα είναι η αντίδραση των Αμερικανών, διότι ο αμερικανικός παράγοντας είναι πιο στενά συνδεδεμένος με τους Κούρδους της Συρίας. Οπότε, ουσιαστικά θα αποδεχτεί την εμπλοκή ενός πολύ ισχυρού στρατού, έστω κι αν δεν είναι τόσο μάχιμος μετά το πραξικόπημα και τις εκκαθαρίσεις, όπως ο Τουρκικός, που είναι και ο δεύτερος αριθμητικά στρατός στο ΝΑΤΟ ή θα φροντίσει να βρει μία χρυσή τομή, ώστε να ζητήσει από την Τουρκία να αποχωρήσει από τα εδάφη; Κι από την άλλη η Τουρκία θα αντιδράσει θετικά σε ένα τέτοιο αμερικανικό αίτημα, αν δεν λάβει τις διαβεβαιώσεις που θέλει σε σχέση με το μέλλον των Κούρδων της Συρίας ή θα προσπαθήσει να διαταράξει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ περαιτέρω, παραμένοντας στη Συρία, τώρα που της δόθηκε αυτή η χρυσή ευκαιρία;”

Τέλος, όπως σημειώνει ο καθηγητής, αυτή τη στιγμή και με τον τρόπο που εξελίσσονται τα γεγονότα, δεν υπάρχει κίνδυνος επέκτασης της κρίσης εκτός συριακού εδάφους.

“Έτσι κι αλλιώς, αυτή τη στιγμή όλες οι πλευρές, εκτός της Συρίας, φροντίζουν ώστε η κρίση να παραμείνει εντός των συριακών συνόρων και να περιορίσουν και τις παράπλευρες συνέπειες, όπως είναι οι προσφυγομεταναστευτικές ροές. Άρα, δεν νομίζω ότι σήμερα υπάρχει ενδεχόμενο κλιμάκωσης. Πολύ περισσότερο, επειδή η Τουρκία κάνει αυτήν την μερική εισβολή, σε μία συγκυρία όπου οι σχέσεις της με το καθεστώς Άσαντ και τους Ρώσους και τους Ιρανούς φαίνεται να έχουν μερικώς αποκατασταθεί. Θα μπορούσαμε να είχαμε ενδεχόμενη σύρραξη πριν από μήνες, όταν οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία ήταν υπό του μηδενός, το ίδιο και με το Ιράν και με το καθεστώς Άσαντ. Τώρα που γίνεται, φαίνεται ότι είναι ένας χρόνος, που οι Τούρκοι έχουν επιλέξει λόγω του ότι καταλαβαίνουν ότι δεν θα επιφέρει δραματικές συνέπειες στις σχέσεις τους με τους κεντρικούς παίκτες του συριακού. Και πάντα πρέπει να υπάρχει η νομιμοποίηση, γιατί σε κάθε περίπτωση, είναι εισβολή σε ξένη χώρα. Και μάλιστα χωρίς τη συγκατάθεση της κυβέρνησής της. Από τη στιγμή που έχουμε λοιπόν κάτι τέτοιο, η επίκληση, ο νομιμοποιητικός παράγοντας, πρέπει να είναι κάτι όπως αυτό που επικαλούνται, τις επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους”, λέει χαρακτηριστικά.