Τα μυστικά των “μυστικών κονδυλίων”

Οι επικρίσεις της αντιπολίτευσης στην πρόβλεψη του νομοσχεδίου του υπουργείου Μετανάστευσης, για απόρρητες δαπάνες, επανέφεραν στην επικαιρότητα, ένα ζήτημα που επί δεκαετίες ταλανίζει την ελληνική πολιτική ζωή: Τα μυστικά κονδύλια.

Υποθέσεις απόρρητων δαπανών έχουν προκαλέσει αντιδικίες, έρευνες, προστριβές ακόμη και σημαντικές μυστικές κρίσεις. Οι πολιτικές δυνάμεις είναι ιδιαίτερα δύσπιστες για την χρήση του όταν βρίσκονται στην αντιπολίτευση. Ελάχιστες όμως αλλαγές θεσμοθετούν εφόσον αποκτήσουν την κυβερνητική εξουσία.

Τέσσερα πράγματα που πρέπει να γνωρίζει κανείς για τις απόρρητες δαπάνες

1. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων της χώρας, δεν αρνούνται την αναγκαιότητα των μυστικών κονδυλίων, ιδίως για ζητήματα ασφάλειας. Θεωρείται διεθνής πρακτική σε ζητήματα διπλωματίας και άμυνας που κανένα κράτος δεν μπορεί να αγνοήσει.
2. Οι απόρρητες δαπάνες είναι ενσωματωμένες στους κρατικούς προϋπολογισμούς χωρίς όμως να είναι διακριτές, με πολλούς τρόπους. Το νομοθετικό πλαίσιο που τα διέπει έχει σειρά προβλέψεων που ορίζουν τον περιορισμένο έλεγχό τους αποκλειστικά και μόνον από την Βουλή με διαδικασίες απορρήτου. Επίσης την αδυναμία «ιχνηλάτησης» των στοιχείων τους, αφού μεταξύ άλλων προβλέπεται ακόμη και η καταστροφή εγγράφων.
3. Μυστικά κονδύλια διαθέτουν τα υπουργεία Εξωτερικών, Άμυνας, Προστασίας του Πολίτη (και ειδικά ο τομέας Πολιτικής Προστασίας) ενώ πλέον και το υπουργείο Μετανάστευσης.
4. Δεν έχει υπάρξει κοινοβουλευτική ή εισαγγελική έρευνα για μυστικά κονδύλια η οποία να κατέληξε σε απόδοση ποινικών ευθυνών. Πόσο μάλλον σε πολιτικά πρόσωπα. Το βασικό πρόβλημα ολοκλήρωσης τέτοιων ερευνών είναι η επίκληση στοιχείων που αφορούν την εθνική ασφάλεια.

Απόρρητες δαπάνες σε μεταναστευτικό και πολιτική προστασία

Οι τομείς που τους τελευταίους μήνες επεκτάθηκαν τα μυστικά κονδύλια είναι η πολιτική προστασία και η μεταναστευτική πολιτική. Στα ζητήματα του μεταναστευτικού οι απόρρητες δαπάνες θεσμοθετήθηκαν με το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε τα ξημερώματα του Σαββάτου προκαλώντας τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης. Παρότι ο υπουργός Μετανάστευσης διαβεβαίωσε ότι οι δαπάνες αυτές θα ελέγχονται από την Βουλή.

Ο Νότης Μηταράκης, εξήγησε ότι «για τις δαπάνες του άρθρου 55 διευκρινίζεται, πρώτον, ότι η Γνωμοδοτική Επιτροπή θα αποτελείται από Διευθυντές που θα είναι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι και επίσης διευκρινίζεται ότι αυτές οι δαπάνες εναρμονίζονται με τον Κανονισμό της Βουλής. Θα υπάρχει πλήρη γνωστοποίηση στη Βουλή για αυτές τις δαπάνες, άρα δε νομίζω ότι χρειάζεται πλέον να τις λέμε και απόρρητες». Όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις στις οποίες θα εμπλέκονται τέτοιου είδους δαπάνες επισήμανε ότι αφορά «την παράταση μιας διάταξης που είχε ψηφίσει ο ΣΥΡΙΖΑ το 2016» ενώ πρόσθεσε ότι έγιναν κάποιες τεχνικές αλλαγές «μιας διάταξης που επίσης είχε ψηφίσει ο ΣΥΡΙΖΑ για τον χαρακτηρισμό κάποιων διαγωνισμών πού είχαν ειδικές προϋποθέσεις, οι οποίες για λόγους εθνικής ασφάλειας θα πρέπει να μείνουν απόρρητες».

Την αναγκαιότητα ύπαρξης απόρρητων κονδυλίων στήριξε ο υφυπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιώργος Κουμουτσάκος λέγοντας ότι η μεταναστευτική πολιτική είναι πλέον ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Ο υφυπουργός έθεσε το ρητορικό ερώτημα: «Υπαρχεί κανείς, που μετά τον Έβρο και τα Ρίζια αλλά και τις προεκτάσεις που έχει η πολιτική της γείτονος, πιστεύει ότι η μεταναστευτική πολιτική είναι αποκομμένη εργαστηριακά σε ένα κενό από ζητήματα εθνικής ασφάλειας; Και δικαιολογεί ή όχι μια διάφανη διαχείριση υπαρκτών ειδικών κονδυλίων στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου;». Εκτίμησε μάλιστα πως «μετά τον συναγερμό της πανδημίας θα υπάρξει μία νέα προσπάθεια από πλευράς Τουρκίας να υπάρξουν νέες μεταναστευτικές ροές».

Κριτική

Η κριτική που άσκησαν ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και το ΚΙΝ.ΑΛ πάντως δεν ήταν για την ύπαρξη των μυστικών κονδυλίων. Αφορούσε την γενίκευση της εφαρμογής της. Άλλωστε θεσμικό πλαίσιο περί συμβάσεων στις οποίες εμπλέκονται ειδικές δαπάνες υπήρχε και επί ΣΥΡΙΖΑ. Μπορούσε μάλιστα να αφορά και θέματα μεταναστευτικής πολιτικής. Χαρακτηριστική ήταν η τοποθέτηση στη Βουλή της  πρώην υπουργού Προστασίας του Πολίτη ‘Ολγας Γεροβασίλη: «Οι απόρρητες δαπάνες εδώ και η διαφορά με παλαιότερα είναι ότι είναι για κάθε θέμα του Υπουργείου Εθνικής Μετανάστευσης ως θέμα εθνικού συμφέροντος και ξεκλειδώνετε την εξαίρεση του άρθρου 15 του ν. 4412/2016 και βεβαίως επεκτείνετε και αυτά τα κονδύλια για δράσεις και εκτός χώρας και βεβαίως, έτσι το Υπουργείο Μετανάστευσης εξαιρείται παντελώς από τη νομοθεσία δημοσίων συμβάσεων». Η Όλγα Γεροβασίλη πρόσθεσε στην συνέχεια πως «ακούστηκε ότι υπήρχε το 2018 αντίστοιχη πρόβλεψη με απόρρητα κονδύλια. Βεβαίως υπήρχε, αλλά αφορούσε τις προδιαγραφές των εγγράφων ασφαλείας, οι οποίες ξέρετε ότι, όπως και για τις ταυτότητες, τα διαβατήρια και λοιπά, είναι απόρρητες, άρα βεβαίως η διαδικασία ορθά ακολουθείται με έναν τέτοιο τρόπο. Σήμερα, όμως, είναι για κάθε θέμα εθνικού συμφέροντος και βεβαίως με όλα τα παραστατικά έγγραφα της δαπάνης να καταστρέφονται εντός έξι μηνών και η μη τήρηση της υποχρέωσης αυτής να συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα».

Όσον αφορά την Πολιτική Προστασία, η ύπαρξη απόρρητων δαπανών προβλέφθηκε στο νομοσχέδιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη που αφορούσε την νέα δομή της υπηρεσίας και ψηφίστηκε στις αρχές του χρόνου. Μάλιστα την διάταξη αυτή υποστήριξε ο Νίκος Χαρδαλιάς, από την θέση του γενικού γραμματέα πολιτικής προστασίας, αφού δεν είχε ακόμη υπουργοποιηθεί. Αιτιολόγησε την ύπαρξη μυστικών κονδυλίων λέγοντας πως «τα απόρρητα προκύπτουν, από την ομάδα που έχουμε στη χώρα μας, το 112. Το 112 είναι μια υπηρεσία πολύ λεπτή και το οποίο περνάει μέσα από τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών του ελληνικού κράτους». Επίσης  είχε τονίσει πως απαιτουνται ειδικές δαπάνες επειδή η πολιτική προστασία σχετίζεται με «σχέδια διαχείρισης κρίσεων, που αφορούν στην συνέχιση της κυβερνησιμότητας. Σε μια μεγάλη φυσική καταστροφή, σε ένα σεισμό, τι κάνει ο Πρωθυπουργός; Τι κάνουν τα μέλη της Κυβέρνησης; Τι κάνουν τα μέλη του Κοινοβουλίου; Αυτά είναι σχέδια, τα οποία έχουν μελετηθεί σε περίοδο πολέμου, αλλά όχι σε επίπεδο φυσικών καταστροφών».

Πολιτικές κρίσεις που προκάλεσαν τα μυστικά κονδύλια

Οι απόρρητες δαπάνες έχουν γίνει πολλάκις αφορμή για έντονη σκανδαλολογία, ακόμη και σημαντικές πολιτικές κρίσεις που δοκίμασαν την σταθερότητα κυβερνήσεων. Άλλωστε αποτελούν πάγιο στοιχείο της πολιτικής ζωής ακόμη και πριν την μεταπολίτευση. Ας θυμηθούμε τις πιο γνωστές από αυτές:

Αντιπαράθεση Νίκου Κοτζιά – Πάνου Καμμένου: Ξέσπασε τον Οκτώβριο του 2018, και είχε ως υπόβαθρο την κόντρα των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ για την Συμφωνία των Πρεσπών που ψηφίστηκε λίγους μήνες αργότερα. Ξεκίνησε με την αντιπαράθεση των δύο στο υπουργικό Συμβούλιο της 9ης Οκτωβρίου με τον Πάνο Καμμένο να καταγγέλλει ουσιαστικά διασπάθιση απορρήτων κονδυλίων στο υπουργείο Εξωτερικών και να αφήνει υπονοούμενα για εμπλοκή με εταιρίες. Ο Νίκος Κοτζιάς απάντησε με αντίστοιχες αιχμές προς τον Πάνο Καμμένο ζητώντας από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να υπάρξει ειδική νομοθεσία για τον έλεγχο των δαπανών του υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Το θέμα πάντως των μυστικών κονδυλίων είχε ανακινήσει και νωρίτερα ο Νίκος Κοτζιάς αφού τον Φεβρουάριο του 2017 είχε νομοθετήσει πρόβλεψη ώστε οι απόρρητες δαπάνες του ΥΠΕΞ να διαβιβάζονται στην Βουλή εφόσον ξεπερνούν τις 25.000 ευρώ. Ουσιαστικά την επέκταση αυτής της διάταξης φέρεται να πρότεινε και το 2018.

Κωνσταντίνος Μητσοτάκης εναντίον Αντώνη Σαμαρά: Η αντιπαράθεση αυτή ξέσπασε το 1993 στο πλαίσιο των κατηγοριών του τότε πρωθυπουργού κατά του υπουργού Εξωτερικών του, Αντώνη Σαμαρά για την πτώση της κυβέρνησης της Ν.Δ. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά από τις καταγγελίες είχε μιλήσει για απόρρητες δαπάνες 1.198.000.000 δραχμών μέσα σε 2,5 χρόνια. Από την έρευνα πάντως δεν προέκυψαν ποινικές ευθύνες και ο σχετικός φάκελος αρχειοθετήθηκε.

ΠΑΣΟΚ – Ν.Δ: Καταγγελίες για μυστικά κονδύλια υπήρξαν και στις περιπτώσεις εναλλαγών κυβερνήσεων μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ. Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1982 κατηγόρησε για αδιαφάνεια στις απόρρητες δαπάνες τις προηγούμενες κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας. Μάλιστα οι καταγγελίες έφθασαν μέχρι το 1974, προκειμένου να αγγίξουν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή με τον οποίο η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε έντονη αντιπαράθεση. Αντίστοιχες όμως κατηγορίες υπήρξαν και μεταγενέστερα, όταν το 2004 ανέλαβε η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή που εγκάλεσε αντίστοιχα τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και του Κώστα Σημίτη. Θέμα απορρήτων δαπανών είχε εγείρει και ο ΣΥΡΙΖΑ το 2012 καταθέτοντας συγκεκριμένα στοιχεία για αυξημένες δαπάνες.