Πρέσπες: Ο τόπος που μοιράζονται τρεις λαοί, καλείται να τους “δέσει”

Εξακόσια χιλιόμετρα από την Αθήνα, 200 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη και 50 χιλιόμετρα από τη Φλώρινα βρίσκονται οι Πρέσπες. Το σημείο που συναντώνται τρία κράτη στο νερό, ένα τοπίο που δεν θα δείτε να επαναλαμβάνεται συχνά, όπου και αν ταξιδέψετε στον πλανήτη.

Δεν είναι λοιπόν, περίεργο που επιλέχθηκε για τη Σύνοδο Κορυφής για το Σκοπιανό, ως το μέρος όπου θα γραφτεί ο επίλογος ενός θέματος που απασχολεί δεκαετίες τη χώρα μας. Μεταξύ των εκλεκτών καλεσμένων, που θα ‘χουν τη δυνατότητα να απολαύσουν την μοναδικότητα των Πρεσπών θα είναι και ο Μάθιου Νίμιτς, ο άνθρωπος που διαχειρίστηκε για 24 χρόνια, το ζήτημα.

Aς αρχίσουμε με απλά μαθήματα γεωγραφία: Η Φλώρινα είναι Δήμος της Δυτικής Μακεδονίας. Όπως βλέπετε τον χάρτη της Ελλάδας, θα τη βρείτε στο βόρειο-βορειοδυτικό τμήμα. Συνορεύει με την FYROM, στα βόρειακαι την Αλβανία, στα δυτικά. Ο δρόμος από τη Φλώρινα έχει στροφές και η ταχύτητα εξαρτάται εν πολλοίς από τις καιρικές συνθήκες.

Fact: Μέχρι το 1974 υπήρχε μπάρα που απέκλειε την περιοχή από την υπόλοιπη Ελλάδα -θεωρείτο τόπος των ανταρτών και πολλοί άνθρωποι εκδιώχθηκαν στον Εμφύλιο, χωρίς το δικαίωμα να επιστρέψουν. Μοιραία, μετά τον πόλεμο ήλθε η παρακμή. Έπειτα ήλθαν τα ανταλλάξιμα, τα σπίτια που δόθηκαν επί ανταλλάξιμων κτημάτων έπειτα από τον Εμφύλιο, χωρίς να δοθούν και οι τίτλοι ιδιοκτησίας.

H Μεγάλη Πρέσπα ανήκει κατά το 22% στην Ελλάδα, το 60% στη FYROM και το 18% στην Αλβανία. Eίναι η μεγαλύτερη λίμνη των Βαλκανίων, βρίσκεται σε 875 μέτρα υψόμετρο, καλύπτει 288 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει βάθος 50μ. Η Μικρή Πρέσπα είναι σε 852μ. υψόμετρο και έχει έκταση 44 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ανήκει στην Ελλάδα, πλην ενός πολύ μικρού κομματιού που είναι στην Αλβανία.

Αρχικά, στην περιοχή είχε δημιουργηθεί μόνο μια λίμνη. Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα νερά το φαράγγι που διέρχεται από την Κοιλάδα του Αγίου Γερμανού, συν τη δράση των λερών της λίμνης, δημιούργησαν αμμώδη λωρίδα γης -τη Μικρή Πρέσπα. Η λεκάνη των Πρεσπών, όπως λέγεται, σχηματίστηκε από τεκτονικές υφέσεις πριν 70 εκατομμύρια χρόνια και επειδή μαζεύτηκαν πολλές οι άγνωστες λέξεις, ας εξηγηθούμε.

α) Λεκάνη, στη γεωγραφία, είναι η μεγάλη υπέργεια ή υποθαλάσσια έκταση που περιβάλλεται από υψώματα. Και λέγεται “λεκάνη” γιατί καθώς αποστραγγίζεται, τροφοδοτεί με νερό ένα ποτάμι. Ορίζεται με μια νοητή γραμμή που ενώνει τις κορυφές των γύρω υψωμάτων. Τις Πρέσπες περιβάλλουν οι ορεινοί όγκοι του Βαρνούντα -ανατολικά-, του Τρικλαρίου -νότια- και του Ξεροβουνίου -βόρεια.

β) Η τεκτονική είναι κλάδος της Γεωλογίας που μελετά και ερευνά τη δομή του στερεού φλοιού της γης. Δηλαδή, το πώς προκύπτουν τα βουνά ή οι όποιες άλλες μεταβολές, μέσω των γεωλογικών διαταράξεων της στρώσης διαφόρων πετρωμάτων.

γ) Η ύφεση αφορά την ελάττωση της ατμοσφαιρικής πίεσης (τα χαμηλά βαρομετρικά).

Υγροβιότοπος διεθνούς ενδιαφέροντος

Το 1974 ιδρύθηκε ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών, για να προστατευθούν τα σπάνια είδη πουλιών που φώλιαζαν στους μοναδικούς γηραιούς κέδρους του δασυλλίου. Στην Ελλάδα έχουμε 10 Εθνικούς Δρυμούς. Δηλαδή οικοσυστήματα ή βιότοπους με ιδιαίτερη οικολογική αξία που έχει επηρεαστεί ελάχιστα από τον άνθρωπο και προστατεύεται από ειδικούς νόμους, ώστε να διαφυλαχτεί η μοναδικότητα του φυσικού πλούτου. Αυτός διαθέτει τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία στο φυσικό περιβάλλον, που επιτρέπει σε πολλά είδη να ζήσουν και να αναπαραχθούν.

Το 1975 ονομάστηκε “Τοπίο Ιδιαίτερο Φυσικού Κάλλους” και στις 21/12 του ίδιου έτους εντάχθηκε η Μικρή Πρέσπα στη Συνθήκη Ramsar (υπεγράφη στην περσική πόλη), ως υγροβιότοπος διεθνούς ενδιαφέροντος. Άρα, έκτοτε τιμώνται όροι ελληνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών συμβάσεων που αφορούν στην προστασία, τη διατήρηση και την ανάπτυξη. Υπάρχουν ωστόσο, και τα κακώς κείμενα. Όπως οι δυο αρκούδες που βρέθηκαν δολοφονημένες, το 2014.

Το 1991 δημιουργήθηκε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών με τη βοήθεια της W.W.F., που στήριξε τις προσπάθειες του τοπικού πληθυσμού να αναδείξουν και να προστατέψουν το φυσικό πλούτο της περιοχής τους.

Σημείωση: για να χαρακτηριστεί ένας υγροβιότοπος ως “Διεθνούς σημασίας” οφείλει α) να φιλοξενεί φιλοξενεί το 1% του μεταναστευτικού πληθυσμού ενός υδρόβιου είδους σε αριθμό τουλάχιστον 100 ατόμων, β) να σταματούν εκεί τουλάχιστον 10.000 πάπιες και γ)να υπάρχουν φυτά και ζώα που βρίσκονται σε εξαφάνιση.

Στις Πρέσπες υπάρχουν

*46 είδη θηλαστικών (23 προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις και 15 από την ελληνική νομοθεσία)

*261 είδη πτηνών,

*11 είδη αμφιβίων (το 1/4 όλων των ειδών, στην Ελλάδα),

*22 είδη ερπετών και

*23 είδη ιχθύων, εκ των οποίων τα 7 είναι ενδημικά -δηλαδή συναντώνται μόνο εκεί.

Η χλωρίδα αφορά 1249 καταγεγραμμένα αυτοφυή είδη, που κατατάσσονται σε 467 γένη και 111 οικογένειες. Υπάρχουν 24 ενδημικά είδη και 36 που διέπονται από το καθεστώς διεθνούς προστασίας Red Data IUEN (1982). Προστατεύονται και δια νόμου. Είναι σπάνια ή υπό απειλή εξαφάνισης ή μη απειλούμενα, προς το παρόν. Υπάρχει και μια σπάνια συστάδα υπεραιωνόβιων βουνοκυπάρισσων. Στα της πτηνοπανίδας, υπάρχουν δυο ξεχωριστά, σπάνια παγκοσμίως, είδη πελεκάνων (ροδοπελεκάνου και αργυροπελεκάνου -εκεί βρίσκεται η μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία τους, στον κόσμο). Και με την ευκαιρία να διευκρινίσουμε πως οι πελεκάνοι όντως… χορεύουν, κάνοντας κύκλους, όπως ακολουθούν τα θερμικά ρεύματα του αέρα.

Η φυσική ομορφιά και το απομονωμένο της περιοχής ήταν οι λόγοι που προτιμήθηκε από μοναχούς, από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Εξ ου και κατά μήκος της Μεγάλης Πρέσπας υπάρχουν ασκητήρια και βραχογραφίες.

To 1989 διοργανώθηκαν για πρώτη φορά, τα “Πρέσπεια”, πολιτιστική εκδήλωση με καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας, ποιητικές βραδιές και… ανοιχτό πάρτι. Ως τόπος φιλοξενίας επελέγη το νησάκι Αγίου Αχίλλειου, στη Μικρή Πρέσπα. Οι πρώτοι επισκέπτες πήγαν με βαρκάκια. Το αυτό συνέβη και με όσους ακολούθησαν έως το 2000, οπότε δημιουργήθηκε η πεζογέφυρα. Ήταν αποτέλεσμα ενός γράμματος που είχε στείλει μαθήτρια των Πρεσπών, η Ιορδάνα Παρασκευοπούλου, που ζούσε στον Αχίλλειο και κάθε χειμώνα, μαζί με άλλους οκτώ μαθητές ρίσκαρε τη ζωή της, ώστε να διασχίσει τα 650 μέτρα της παγωμένη λίμνη. Ενημέρωσε για την εμπειρία της τον τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο, εκμεταλλευόμενη το διαγωνισμό “Γράμμα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας” και κάπως έτσι το δεύτερο κατοικημένο νησί, σε λίμνη, στην Ελλάδα -μετά εκείνου των Ιωαννίνων- έγινε πιο προσβάσιμο. Ενόσω δε, διασχίζεις την πεζογέφυρα παρατηρείς και όσα έχει να προσφέρει η προστατευμένη περιοχή.

Τα “Πρέσπεια”, που γίνονται στο τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου, είναι το μακροβιότερο πολιτιστικό φεστιβάλ που γίνεται στην περιφέρεια της Ελλάδας. Φέτος θα γίνει 29 χρόνων. Στο μεσοδιάστημα, έκαναν την περιοχή τουριστικό προορισμό, ”όνομα” στα όσπρια και δη τα φασόλια, δημιουργήθηκαν αγροτικοί συνεταιρισμοί, ενώ έγιναν επενδύσεις στην τουριστική και την αγροτική εξέλιξη.

Δημιουργός και καλλιτεχνικός διευθυντής του Οργανισμού των Πρεσπών, είναι ο -γεννημένος στο Αμύνταιο Φλώρινας- Γιώργος Λιάνης. Εκείνος είχε την έμπνευση και συνεργάστηκε με το Υπουργείο Πολιτισμού και την τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να αποτελέσουν πραγματικότητα οι πρώτες εκδηλώσεις, το 1989. Φέτος θα είναι αφιερωμένα στον εμφύλιο, με την αφορμή της συμπλήρωσης 70 χρόνων.

Οι τοπικές λιχουδιές

Πέρα από τα “Πρέσπεια”, κάθε χρόνο γίνονται στην περιοχή γιορτές φασολιού και τσιρονιού. Αυτή των φασολιών που θεωρούνται τα καλύτερα της χώρας, περιλαμβάνει ομιλίες, σχετικές με την ιστορία του, τους τρόπους καλλιέργειας, τις φυσικές και διατροφικές ιδιότητες, ενώ παρουσιάζονται και συνταγές. Εκείνη του τσιρονιού, επίσης αφορά ομιλίες για την ιστορία της αλιείας στις λίμνες, τις μεθόδους ψαρέματος (υπάρχει ένας ξεχωριστός τρόπος), την κατασκευή εργαλείων και βαρκών και “κλείνει” με τα διατροφικά χαρακτηριστικά του ψαριού και φυσικά, εκτέλεση συνταγών. Πέραν αυτών, στις ταβέρνες μπορείτε να απολαύσετε και άλλα λιμνίσια ψάρια. Όπως το μπράνα που θα βρείτε μόνο εκεί. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε πιπεριές και γίγαντες. Και όχι, η θερμοκρασία δεν είναι θέμα, καθώς εκεί καταγράφεται μια από τις χαμηλότερες στην Ελλάδα. Δηλαδή, έχει πάντα δροσιά!

Eφόσον φτάσετε σε αυτή τη μοναδική γωνιά των Βαλκανίων (και εκ των πιο ιδιαίτερων του κόσμου) θα ήταν χρήσιμο να επισκεφτείτε τη Μικρολίμνη (παραλίμνιο χωριό), τον Λαιμό που είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Πρεσπών, το Βροντερό (στη δυτική ακτή προς τη μικρή Πρέσπα είναι και η σπηλιά του Κόκκαλη), τους Ψαράδες (το τελευταίο χωριό της Ελλάδας) και τον Άγιο Γερμανό -στα 1000 μέτρα υψόμετρο, κοντά στα σύνορα με τη FYROM.

Η ύπαρξη του πιθανολογείται από τις αρχές του 10ου αιώνα, οπότε ανεγέρθηκε ο ομώνυμος ναός. Διατηρήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου (ως Γέρμαν). Το 1926 καθιερώθηκε ως “Αγιος Γερμανός”. Το καμπαναριό είναι από το 1912. Χτίστηκε μαζί με την εκκλησία. Η μικρή εκκλησία είναι 1000 ετών. Αποτελούσε το κεφαλοχώρι των Πρεσπών. Έχει παντού τρεχούμενα νερά. Ο παραδοσιακός νερόμυλος έχει κερδίσει βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2016) για την πολιτιστική κληρονομιά. Χτίστηκε το 1930, αποτελούσε συγκρότημα τριών χρήσεων είχε νερόμυλο (για το άλεσμα των σιτηρών), νεροτριβή (για το πλύσιμο των υφασμάτων) και μαντανιού (για φούσκωμα και πήξιμο υφαντών). Ο νερόμυλος ήταν ανενεργός για δεκαετίες, έως την αναστήλωση, την επισκευή και την επαναλειτουργία, το 2015. Δεν ξέρω αν έχετε καταλάβει, αλλά περιοχές σαν και αυτή, δεν υπάρχουν πολλές στον κόσμο. Υπό πολλές διαφορετικές έννοιες.