Πώς η Δήμητρα Λιάκουρα μετέτρεψε έναν θεατρικό χώρο σε παραδοσιακό καφενείο

Η Δήμητρα Λιάκουρα είναι σκηνογράφος. Σπούδασε στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Central Saint Martins College του Λονδίνου, όπου ειδικεύτηκε στον σκηνικό σχεδιασμό και τις εφαρμογές του στην παράσταση. Παράλληλα, παρακολούθησε σεμινάρια σκηνογραφίας στο Θέατρο των Αλλαγών και στη RADA (Royal Academy of Dramatic Art), αποκτώντας μια πολυδιάστατη προσέγγιση στη θεατρική αισθητική.

Από το 2008 έχει συνεργαστεί με πολλούς σκηνοθέτες και θεατρικούς οργανισμούς, όπως το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Φεστιβάλ Αθηνών και το Εθνικό Θέατρο. Το έργο της δεν περιορίζεται μόνο στη σκηνή, καθώς έχει παρουσιάσει σκηνογραφικές και εικαστικές της δημιουργίες σε ομαδικές εκθέσεις στο TAF Metamatic, στα ROOMS 2013 και στο ART4More Festival, ενώ παράλληλα έχει πραγματοποιήσει residencies σε Σικελία και Λιθουανία, εμπλουτίζοντας τη δουλειά της μέσα από τη διεθνή ανταλλαγή ιδεών και επιρροών.

Για τη Δήμητρα Λιάκουρα, η σκηνογραφία δεν είναι απλώς ένα οπτικό πλαίσιο που περιβάλλει τους ηθοποιούς. Είναι ένα αφηγηματικό εργαλείο που συνομιλεί με τη δραματουργία και συμπληρώνει όσα δεν λέγονται με λόγια. Όπως η ίδια τονίζει, κάθε σκηνογραφική πρόταση οφείλει να λειτουργεί ως αναπόσπαστο κομμάτι της παράστασης, ένα από τα όργανα της “ορχήστρας” που συνθέτει τη συνολική θεατρική εμπειρία.

Αυτό το βλέπουμε ξεκάθαρα στην τελευταία της δουλειά, όπου η σκηνογραφία παίζει κεντρικό ρόλο στη δημιουργία ατμόσφαιρας και νοήματος. Για την παράσταση Βράχος της Ηλέκτρας Ελληνικιώτη, μεταμόρφωσε τον θεατρικό χώρο Καμίρος σε ένα καφενείο, αντλώντας έμπνευση από παραδοσιακά καφενεία. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία—το σκηνικό γίνεται αναπόσπαστο μέρος της δράσης, μεταφέροντας μια αίσθηση διαχρονικότητας και ανθρώπινης σύνδεσης.

Στη συνέντευξή της, μιλά για τις προκλήσεις της ισορροπίας μεταξύ αισθητικής και λειτουργικότητας, για τις μάχες που δίνει ένας σκηνογράφος ώστε να μην αλλοιωθεί το όραμά του, καθώς και για το μέλλον της σκηνογραφίας σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία και το AI αρχίζουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργική διαδικασία.

Η βασική αποστολή της σκηνογραφίας

Ποια θεωρείτε ότι είναι η βασική αποστολή της σκηνογραφίας σε μια θεατρική παράσταση; Είναι απλώς η δημιουργία του σκηνικού χώρου ή κάτι περισσότερο;

Είναι το να συνομιλήσει και να εξυπηρετήσει την δραματουργία. Πρέπει να γίνεται ένα κομμάτι του παζλ, ένα από τα όργανα της ορχήστρας. Να φωτίζει αυτά που δεν λέγονται. Ενίοτε-αναλόγως πάντα και το ανέβασμα-να “κλείνει το μάτι” στον θεατή. Τα σκηνικά – πολλές φορές τρανταχτά και υπερ-αισθητικοποιημένα – που δεν εξυπηρετούν τίποτα μέσα στην παράσταση και όλα θα λειτουργούσαν εξίσου καλά ακόμα και αν έλειπαν, εμένα προσωπικά δεν μου λένε τίποτα.

Πώς ισορροπείτε ανάμεσα στην αισθητική και τη λειτουργικότητα ενός σκηνικού; Υπάρχουν φορές που η πρακτικότητα περιορίζει τη δημιουργικότητα;

Σε αυτή τη δουλειά μαθαίνεις από νωρίς πως πρέπει η ιδέα σου και ο σχεδιασμός σου να εξυπηρετεί και κάποιες ανάγκες της σκηνοθεσίας και πρακτικές των ηθοποιών. Ένα γεγονός είναι πως συχνά η πρακτικότητα δημιουργεί αισθητική. Αυτό ισχύει ήδη από την ιστορία της αρχιτεκτονικής και της τέχνης ευρύτερα. Και κάποιες φορές μπορεί ψάχνοντας την πρακτική λύση για κάτι να προκύψει μια αισθητική απόφαση που δεν περίμενες και να σε εκπλήξει, αλλά γενικά είναι όπως ακριβώς το διατυπώσατε, μια ισορροπία που πρέπει να κρατάς κάθε φορά. Ε φυσικά έχω δώσει κάποιες μάχες για να μην θυσιάσω κάτι από τον αρχικό σχεδιασμό στον βωμό μιας πρακτικής ανάγκης, αλλά όπως παντού και πάντα κάποτε κερδίζεις και άλλοτε δυστυχώς όχι.

Σε αυτήν την εξίσωση να προσθέσουμε επίσης τις πρακτικές δυσκολίες που προκύπτουν από τις πολύ κακές συνθήκες που δυστυχώς έχουν εγκαθιδρυθεί στις πολλές, μικρές σκηνές της πόλης. Εκεί δυστυχώς ναι μπορεί να δεις αρκετά μεγάλη αλλοίωση της δουλειάς σου.

Η σκηνογραφία επηρεάζεται από πολλές τέχνες, όπως η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και ο κινηματογράφος. Ποιες είναι οι δικές σας μεγαλύτερες επιρροές;

Τα εικαστικά σίγουρα, η φωτογραφία και ο κινηματογράφος. Νομίζω σχεδόν πάντα θα ανατρέξω σε αγαπημένους καλλιτέχνες και θα δώ ταινίες πριν ξεκινήσω εναν σχεδιασμό. Θα αναφέρω τα ονόματα που μου έρχονται πρώτα στο μυαλό γιατί αλλιώς θα πρέπει να γράψω μια ολόκληρη σελίδα μόνο με τις επιρροές μου. Η Chiharu Shiota, η Aëla Labbé, τα δωμάτια της Louise Bourgeois, Doris Salcedo, o Fellini, o Derek Jarman, ο Matthew Barney και άλλοι και άλλοι και άλλοι

Όταν η Κάμιρος έγινε καφενείο

Η μεταμόρφωση του χώρου “Κάμιρος” σε καφενείο για την παράσταση «Ο Βράχος» δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Ποιες ήταν οι βασικές πηγές έμπνευσής σας για αυτό το σκηνικό;

Αρχικά θα πω οτι βασική γραμμή αναφοράς και έμπνευσης ήταν τα πραγματικά καφενεία ανα τον κόμο (κάποια εκ των οποίων έχω επισκεφτεί) που στέκουν στην θέση τους για δεκαετίες. Πιάνω όμως το νήμα από την προηγούμενη ερώτηση και θα πω αυτό: Οι επιρροές – σε όλους φαντάζομαι τους ανθρώπους-λειτουργούν υπόκωφα και τελικά εμφανίζονται στο έργο σου με εναν τρόπο που δεν είναι ακριβώς σχεδιασμένος ή συνειδητός.

Εδώ ας πούμε, στον “Βράχο”, έλεγα πως βασικές μου αναφορές θα είναι οι ταινίες του Aki Kaurismaki ειδικά σε ότι αφορά τους χαρακτήρες, ο Roy Anderson και ο πίνακας L’absinthe του Degas. Με μια ασχετη αφορμή και αφού ειχα σχεδόν παραδώσει την δουλειά αυτή, βρεθηκα μπροστα σε εικόνες από την “Ευδοκία” του Δαμιανού και από το “Ο φόβος τρώει τα σωθικά” του Fassbinder. Λατρεμένες ταινίες και οι δυο αλλά που έχω να τις δω ή να ανατρέξω σε αυτές πολλά χρόνια, και όμως κάποια από τα σημάδια τους είναι εκεί, στον Βράχο

Η παράσταση βασίζεται στον «Μύθο του Σίσυφου» του Καμύ, αλλά και σε στοιχεία από το ελληνικό τραγούδι. Πώς ενσωματώσατε αυτές τις επιρροές στη σκηνογραφική σας πρόταση;

Με “σχολιασμούς” που βρίσκει κάποιος θεατής στα διακοσμητικά στοιχεία του καφενείου. Άλλοτε είναι πιο ξεκάθαροι και άλλοτε πιο υπαινικτικοί.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει επηρεάσει τη σκηνογραφία, με τη χρήση προβολών, φωτιστικών εφέ και ψηφιακών στοιχείων. Πώς βλέπετε το μέλλον της σκηνογραφίας στο σύγχρονο θέατρο;

Αυτά που αναφέρατε προς το παρόν τα βλέπω ως στοιχεία με τα οποία ακόμα πειραματιζόμαστε στο πως εντάσσονται ή συνοδεύουν ή αντικαθιστούν τη σκηνογραφία. Αν κάτι όντως με απασχολεί για το μέλλον της σκηνογραφίας είναι πως ίσως όλη την προετοιμασία, όλο το δημιουργικό κομμάτι πριν μπεις στην κατασκευή και το στήσιμο το αντικαταστήσουν διάφορες εφαρμογές του ΑΙ και εμείς γίνουμε περισσοτερο σαν supervisors του έργου.