Ο τάφος του Αριστοτέλη, έβαλε φωτιά στο Twitter

Το πιο σπουδαίο εύρημα από την εικοσαετή ανασκαφική έρευνα στα αρχαία Στάγειρα ανακοινώθηκε το μεσημέρι της Πέμπτης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Οι ενδείξεις υπήρχαν, τώρα παρουσιάστηκαν και πιο πειστικά τεκμήρια που συνηγορούν στο ότι είμαστε πολύ κοντά στην επιβεβαίωση της εύρεσης του τάφου του μεγάλου φιλοσόφου της αρχαιότητας, του Αριστοτέλη.

Τόσο τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και παλιές γραμματειακές πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι το αψιδωτό οικοδόμημα και ο βωμός σε μαρμαροθετημένο δάπεδο των ελληνιστικών χρόνων, που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη το 1996, δεν μπορεί παρά να ήταν ο τάφος και το ηρώο του Αριστοτέλη. Ενα ταφικό ηρώο όπου οι Σταγειρίτες μετέφεραν και εναπόθεσαν την τέφρα του φιλοσόφου αμέσως μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα, τον τίμησαν ως ήρωα, σωτήρα, νομοθέτη και δεύτερο “οικιστή” της πόλης τους, εφόσον με δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο επανιδρύθηκαν (340 π.Χ) τα Στάγειρα, που είχαν καταστραφεί από τον ίδιο Μακεδόνα βασιλιά το 349 π.Χ.

Το ταφικό οικοδόμημα εντοπίστηκε ανάμεσα στη στοά του 5ου αιώνα και στον αρχαϊκό ναό του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας (6ος αιώνας π.Χ.), μεταξύ της αρχαϊκής και της κλασικής πόλης, στη χερσόνησο “Λιοτόπι”. Η αψιδωτή του κάτοψη (10 περίπου μέτρα), το σχήμα του, η ύπαρξη ορθογώνιου μαρμαροθετημένου δαπέδου με κενή επιφάνεια-βωμό (1,30×1,70 μ.) είχαν προβληματίσει πολύ τον αρχαιολόγο ερευνητή, καθώς περιβάλλει επακριβώς έναν τετράγωνο βυζαντινό πύργο.

“Δεν έχουμε αποδείξεις αλλά ισχυρότατες ενδείξεις -φθάνουν σχεδόν στη βεβαιότητα. Η θέση στην οποία κτίστηκε το πεταλωτό οικοδόμημα, μέσα στην πόλη και κοντά στην Αγορά (κατά παρέκκλιση των νενομισμένων), με πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Η εποχή της κατασκευής του στην αρχή-αρχή ακόμη της ελληνιστικής περιόδου. Το ασύμβατο για άλλες χρήσεις σχήμα του. Ο δημόσιος χαρακτήρας του και η μεγάλη βιασύνη που διακρίνεται στην κατασκευή του, με ποιοτικό, άλλα ετερόκλητο οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση”, σημείωσε ο ανασκαφέας, μελετητής των αρχαίων Σταγείρων, αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης στην πρώτη επιστημονική ανακοίνωση που έκανε σήμερα για τον “τάφο του Αριστοτέλη” στο συνέδριο.

Κινητά ευρήματα, κεραμική, περισσότερα από πενήντα νομίσματα χρονολογούν τάφο και βωμό στους χρόνους περίπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Γραμματειακές πηγές δίνουν τη ζητούμενη απάντηση για τον “ένοικο”, με κυριότερες το χειρόγραφο αρ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με αυτές, μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα (322 π.Χ), οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία, την έθαψαν σε μεγάλο υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο έστησαν και βωμό, σε έναν τόπο που τον ονόμασαν “Αριστοτέλειον” και στον οποίο συνεδρίαζε στο εξής η Βουλή. Προς τιμήν του καθιέρωσαν μεγάλες ετήσιες γιορτές και αγώνες, τα “Αριστοτέλεια”.

Προφανώς και το γεγονός δεν μπορούσε να μην σχολιαστεί στα ελληνικά social media, ενώ δεν έλειψαν και οι συγκρίσεις με τον τάφο της Αμφίπολης.

Η πολιτική στον Αριστοτέλη

Εκτός από τα έργα του σχετικά με την ηθική, τα οποία αφορούν το άτομο, ο Αριστοτέλης αναφέρθηκε στην πόλη στο έργο του με τίτλο Πολιτικά. Άλλωστε οι πολιτικές του θέσεις κατακλύζουν σήμερα τα social media με αφορμή τις ανακοινώσεις που παραθέσαμε παραπάνω.

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι πόλη είναι μια φυσική κοινότητα. Επιπλέον, θεωρούσε ότι η πόλη μπορεί να είναι μεγαλύτερης σημασίας ως προς την οικογένεια η οποία με τη σειρά της είναι πριν από το άτομο, καθώς “το σύνολο πρέπει αναγκαστικά να προηγείται του μέρους”.

Επίσης, είναι ευρέως γνωστό ότι δήλωσε ότι “ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα πολιτικό ζώο”. Ο Αριστοτέλης συνέλαβε την πολιτική σαν έναν οργανισμό και όχι σαν μια μηχανή, και ως μια συλλογή από μέρη τα οποία δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τα υπόλοιπα. Η αντίληψη του Αριστοτέλη για την πόλη είναι οργανική, και θεωρείται ένας από τους πρώτους που συνέλλαβε την πόλη με αυτόν τον τρόπο.

Η κοινή σύγχρονη αντίληψη μιας πολιτικής κοινότητας ως ένα σύγχρονο κράτος είναι αρκετά διαφορετική από την κατανόηση του Αριστοτέλη. Παρά το γεγονός ότι γνώριζε την ύπαρξη και τις δυνατότητες των μεγαλύτερων αυτοκρατοριών, η φυσική κοινότητα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ήταν η πόλη (πόλις), η οποία λειτουργεί ως πολιτική “κοινότητα” ή “εταιρική σχέση” (κοινωνία). Ο σκοπός της πόλης δεν είναι μόνο να αποφευχθεί η αδικία ή η οικονομική σταθερότητα, αλλά να επιτρέπει τουλάχιστον σε κάποιους πολίτες τη δυνατότητα να ζήσουν μια καλή ζωή, και να εκτελούν όμορφες πράξεις: “Η πολιτική εταιρική σχέση πρέπει να θεωρηθεί, ως εκ τούτου, ότι υπάρχει προς χάριν των ευγενών πράξεων, όχι για το σκοπό της συμβίωσης”. Αυτό διακρίνεται από τις σύγχρονες προσεγγίσεις, ξεκινώντας από τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, σύμφωνα με την οποία τα άτομα αφήνουν την κατάσταση της φύσης, λόγω του “φόβου του βίαιου θανάτου” ή των “μειονεκτημάτων” της.

Ο Αριστοτέλης είχε θεμελιώσει άλλωστε τη διάκριση των εξουσιών σε τρεις κατηγορίες: νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική.

“ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν… ἓν μὲν τί τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς… τρίτον δέ τί τὸ δικάζον”

Η διάκριση έχει χαρακτήρα καθαρά θεωρητικό και φιλοσοφικό, αν δεν ανατεθεί η κάθε μία από τις λειτουργίες αυτές σε ιδιαίτερο όργανο. Αυτό παρατηρήθηκε από τον πρόδρομο της Πολιτείας δικαίου (Μοντεσκιέ), ο οποίος στο βιβλίο του “Περί του Πνεύματος των νόμων” (1748), διατύπωσε την αντίληψη ότι οι εξουσίες, όταν είναι συγκεντρωμένες σε ένα μόνο πρόσωπο, οδηγούν στην κατάπνιξη της ελευθερίας και ότι ο χωρισμός των λειτουργιών και η κατανομή τους σε διάφορες αρχές υπαγορεύεται από την ίδια τη φύση του Κράτους.