Τίνος ιδέα ήταν να χάσουμε μία ώρα ύπνου;

Οι δείκτες των ρολογιών μας τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου θα πάνε μία ώρα μπροστά και στις 3 το πρωί η ώρα θα είναι 4.

Για κάποιους η αλλαγή αυτή σημαίνει μεγαλύτερη μέρα, περισσότερος ήλιος και -επιτέλους- ένα βήμα πιο κοντά στο καλοκαίρι. Για άλλους πάλι, μια ώρα χαμένη ύπνο. Γιατί αλλάζουμε τα ρολόγια μας, τέλος πάντων;

Σε explainer του 24MEDIA Lab με τίτλο “Αλλαγή ώρας: Γιατί τη συνεχίζουμε ενώ δεν μας κάνει καλό;“, η Νίκη Μπάκουλη εξηγεί γιατί η συγκεκριμένη συνήθεια συνεχίζεται, παρά τις έρευνες που δείχνουν ότι είναι πια περισσότερο πρόβλημα παρά μια ενεργειακή λύση, ωστόσο στο συγκεκριμένο άρθρο θα δούμε τίνος ιδέα ήταν όλο αυτό εξαρχής.

Κατ’ αρχάς, όσον αφορά το πότε γίνεται η αλλαγή, στην Ευρώπη γίνεται την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου και την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου (Το 2025, αυτές οι ημερομηνίες είναι οι 30 Μαρτίου και 26 Οκτωβρίου). Αντίθετα στις ΗΠΑ πρόκειται για κινητή ημέρα: Από το 2007, πραγματοποιείται τη δεύτερη Κυριακή του Μαρτίου, όταν οι δείκτες των ρολογιών προχωρούν μια ώρα μπροστά, και την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου, όταν γυρίζουν πίσω. (Το 2025, η αλλαγή ώρας έγινε στις 9 Μαρτίου και στις 2 Νοεμβρίου).

Η ιδέα λοιπόν να μετακινείται η ώρα μπρος – πίσω ανά μερικούς μήνες, είναι να μεταφερθεί μία ώρα ηλιοφάνειας από τις πρώτες πρωινές ώρες στις βραδινές, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να εκμεταλλεύονται περισσότερο το φως της ημέρας.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος θεωρείται ο πρώτος που το πρότεινε, τον 18ο αιώνα, αφού συνειδητοποίησε ότι σπαταλούσε τα πρωινά του στο Παρίσι μένοντας στο κρεβάτι. Πρότεινε μάλιστα στους Γάλλους να ρίχνουν κανονιές την ανατολή του ηλίου για να ξυπνούν όσους κοιμούνταν και να μειώνεται έτσι η κατανάλωση κεριών τη νύχτα.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων 100 χρόνων, η Βιομηχανική Επανάσταση έθεσε τις βάσεις για να περάσει η ιδέα του στην πολιτική. Για μεγάλο μέρος του 19ου αιώνα, η ώρα ρυθμιζόταν σύμφωνα με τον ήλιο και τους ανθρώπους που ρύθμιζαν τα ρολόγια σε κάθε πόλη και κωμόπολη, δημιουργώντας σωρεία αντιφάσεων με τοπικά καθιερωμένες “ηλιακές ώρες”. Για παράδειγμα, μπορεί να ήταν μεσημέρι στη Νέα Υόρκη, 12:05 στην Φιλαδέλφεια και 12:15 στη Βοστώνη.

Αυτό προκάλεσε προβλήματα στις σιδηροδρομικές εταιρείες που προσπαθούσαν να μεταφέρουν επιβάτες και εμπορεύματα εγκαίρως, καθώς κανείς δεν συμφωνούσε στο τι ώρα ήταν. Στη δεκαετία του 1840, οι βρετανικοί σιδηρόδρομοι υιοθέτησαν συγκεκριμένες ώρες για να μειώσουν τη σύγχυση και ακολούθησαν οι αμερικανικές εταιρείες, σε μία προσπάθεια να αποφύγουν την ομοσπονδιακή παρέμβαση.

Στη Βόρεια Αμερική, μια συμμαχία επιχειρηματιών και επιστημόνων αποφάσισε για τις ζώνες ώρας, και το 1883, οι σιδηρόδρομοι των ΗΠΑ και του Καναδά υιοθέτησαν τέσσερις (Ανατολική, Κεντρική, Ορεινή και Ειρηνική) για να απλοποιήσουν τις υπηρεσίες τους.

Η αλλαγή δεν έγινε αποδεκτή από όλους, όπως άλλωστε αναμενόταν. Οι Ευαγγελικοί Χριστιανοί ήταν από τους πιο σφοδρούς αντιπάλους, υποστηρίζοντας ότι “η ώρα προέρχεται από τον Θεό και οι σιδηρόδρομοι δεν είχαν δικαίωμα να την πειράξουν”, ανέφερε η Κάρλεν Στέφενς, επιμελήτρια του Εθνικού Μουσείου Αμερικανικής Ιστορίας.

Μόλις διευθετήθηκε το θέμα της ζώνης ώρας, η ιδέα του Φραγκλίνου για τη θερινή ώρα δεν άργησε να αναδιαμορφωθεί για τον βιομηχανικό κόσμο. Στη δεκαετία του 1900, ένας Άγγλος οικοδόμος, ο Γουίλιαμ Γουίλετ , προέτρεψε τους Βρετανούς νομοθέτες να αλλάξουν την ώρα για να αποκομίσουν οικονομικά οφέλη. Το Κοινοβούλιο απέρριψε την πρόταση το 1909, για να την υιοθετήσει λίγα χρόνια αργότερα υπό την πίεση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1916, η Γερμανία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που θέσπισε την πολιτική αυτή σε μια προσπάθεια να μειώσει το ενεργειακό κόστος και τα επόμενα χρόνια πολλά δυτικά έθνη ακολούθησαν το παράδειγμά της.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανέλαβε τη ρύθμιση των ζωνών ώρας το 1918. Και τον Μάρτιο του ίδιου έτους, η χώρα έχασε την πρώτη της ώρα ύπνου.

Αλλά γιατί;

Ένα από τα παλαιότερα επιχειρήματα υπέρ της θερινής ώρας είναι ότι μπορεί να εξοικονομήσει ενεργειακά κόστη, ωστόσο κατά καιρούς έχουν υπάρξει πολλές αντικρουόμενες μελέτες σχετικά με το κατά πόσον αυτό ισχύει.

Μία έκθεση του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ από το 2008 διαπίστωσε ότι η παράταση της θερινής ώρας, που υπέγραψε ο Τζορτζ Μπους το 2005, εξοικονόμησε περίπου 0,5% στη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά ημέρα. Επίσης, την ίδια χρονιά, μία μελέτη από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών διαπίστωσε ότι η αλλαγή στη θερινή ώρα, “σε αντίθεση με την πρόθεση της πολιτικής”, αύξησε τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στα νοικοκυριά κατά περίπου 1%, αυξάνοντας τους λογαριασμούς ρεύματος στην Ιντιάνα κατά 9 εκατομμύρια δολάρια ετησίως αλλά και τις εκπομπές ρύπων.

Η εξοικονόμηση ενέργειας ήταν ακριβώς το επιχείρημα που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Μ. Νίξον το 1974 όταν υπέγραψε τον νόμο για την Επείγουσα Εξοικονόμηση Ενέργειας μέσω της Θερινής Ώρας, εν μέσω κρίσης καυσίμων. Ωστόσο, αυτό που ξεκίνησε ως διετές πείραμα δεν κατάφερε να κρατήσει ούτε για έναν χρόνο. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1974, οκτώ μήνες μετά την έναρξη του πειράματος, η Γερουσία έφερε τη χώρα στην κανονική ώρα μετά από ευρεία δυσαρέσκεια.

Κάθε χρόνο τα ίδια

Η αλλαγή της ώρας και η εφαρμογή της θερινής ώρας προκαλούν έντονες συζητήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια.

Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε το 2018, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την κατάργηση της αλλαγής ώρας, μετά από δημόσια διαβούλευση όπου το 84% των Ευρωπαίων πολιτών τάχθηκε υπέρ της μόνιμης εφαρμογής της θερινής ή χειμερινής ώρας. Ωστόσο, λόγω έλλειψης ομοφωνίας μεταξύ των κρατών-μελών για το ποια ώρα θα επιλέξουν, το θέμα παραμένει ανοιχτό.

Και στις ΗΠΑ, τον Μάρτιο του 2022, η Γερουσία ενέκρινε αιφνιδιαστικά και ομόφωνα νομοθεσία για την κατάργηση των αλλαγών ώρας, καθιστώντας τη θερινή ώρα μόνιμη. Ωστόσο, το νομοσχέδιο απέτυχε να περάσει από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ο γερουσιαστής Ρικ Σκοτ, Ρεπουμπλικανός από τη Φλόριντα, επανέφερε το νομοσχέδιο τον Ιανουάριο του 2025.

Τον Οκτώβριο του 2022, το Μεξικό κατήργησε τη θερινή ώρα για το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, αφήνοντας όμως μια εξαίρεση για την περιοχή κατά μήκος των συνόρων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία δεν χρησιμοποιούν επίσης τη θερινή ώρα. Ούτε η Χαβάη ή οι περισσότερες περιοχές της Αριζόνα. Πολλές αμερικανικές περιοχές, όπως το Πουέρτο Ρίκο, η Αμερικανική Σαμόα, το Γκουάμ και τα Νησιά Βιρτζίνια των ΗΠΑ, επίσης δεν εφαρμόζουν τη θερινή ώρα.