ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΒΥΘΟΣ: ΕΝΑ ΑΝΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΟ ‘ΧΡΥΣΩΡΥΧΕΙΟ’

Ποιο είναι το μεγαλύτερο μουσείο του κόσμου; Τόσο σε έκταση όσο και σε ευρήματα, την πρωτιά κατέχει ο ελληνικός βυθός με 1400 καταγεγραμμένα ναυάγια, από τους αρχαϊκούς χρόνους μέχρι τους σύγχρονους. Αν σε αυτά προσθέσει κανείς και τους καταβυθισμένους οικισμούς της αρχαιότητας, τότε έχει μπροστά του όχι μόνον ένα τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα αλλά ένα κανονικό “χρυσωρυχείο”, που θα μπορούσε να αποφέρει τεράστια έσοδα στο ελληνικό κράτος. Άνθρωποι που γνωρίζουν εξαιρετικά καλά τα δεδομένα του καταδυτικού τουρισμού υποστηρίζουν ότι θα υπήρχαν εύποροι μανιώδεις του σπορ που θα μπορούσαν να πληρώσουν χιλιάδες ευρώ για βουτιές σε βυθισμένα σκαριά.

Για να πάρει κανείς μια γεύση από τις τεράστιες δυνατότητες στον τομέα αυτό, αρκεί να σκεφτεί ότι σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, υπάρχουν περίπου 25 εκατομμύρια πιστοποιημένοι αυτοδύτες σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξ αυτών τα τέσσερα περίπου εκατομμύρια ζουν στην Ευρώπη και το 70% επιλέγει συνήθως κάποιο μεσογειακό προορισμό για να καταδυθεί. Φανταστείτε λοιπόν να είχαν προχωρήσει ζητήματα που αφορούν τα υποβρύχια αρχαιολογικά πάρκα αλλά να υπήρχαν και ειδικές άδειες όπου ενδιαφερόμενοι λάτρεις της αρχαιολογίας να μπορούν να παρακολουθήσουν μια ενάλια έρευνα. Παρά το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμιά συντονισμένη προσπάθεια, βλέπουμε ορισμένα μεμονωμένα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι αν υπήρχε η πολιτική βούληση να γίνει αυτό το θέμα προτεραιότητα, η θετική δημοσιότητα αλλά και το οικονομικό όφελος θα ήταν εγγυημένο. Και αυτό, διότι δεν χρειάζεται τρομερή υποδομή, παρά μόνον εξειδικευμένο προσωπικό.

Ας ξεκινήσουμε από το διασημότερο αρχαίο ναυάγιο στον κόσμο που δεν είναι άλλο από το ελληνικό σκαρί της ρωμαϊκής εποχής που βρίσκεται στον πυθμένα των Αντικυθήρων. Εντοπίστηκε το 1901 από Συμιακούς σφουγγαράδες που αναζήτησαν καταφύγιο στην περιοχή από μια φουρτούνα. Σε βάθος 55 μέτρων ανακάλυψαν και ανέσυραν μερικά από τα ωραιότερα αγάλματα που έχουν βρεθεί ποτέ. Η ομορφιά τους δεν ήταν τυχαία. Το πλοίο που είχε αναχωρήσει από κάποιο ελληνικό λιμάνι μετέφερε στην Ρώμη “λάφυρα” και έτσι στο αμπάρι του υπήρχαν αντικείμενα μεγάλης αξίας. Ένα από αυτά ήταν και ο μηχανισμός με τα γρανάζια, που είχε την χρήση αστρολάβου και προκαλεί τον θαυμασμό για τα επιτεύγματα των αρχαίων. Την θέση του ναυαγίου ερεύνησε και ο Κουστό το 1953 και πιο εντατικά το 1976 αλλά από το 2012 μια ομάδα Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων συνεχίζει τις έρευνες με μεγάλες προσδοκίες και σύγχρονα τεχνικά μέσα που μπορεί να οδηγήσουν σε νέα ευρήματα. Η αποστολή που θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια είναι στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.

Πριν από λίγες ημέρες, έγινε γνωστό ότι μια άλλη ομάδα που αποτελείται από Έλληνες αρχαιολόγους της Εφορείας Εναλίων αλλά και Αμερικανούς εντόπισε μέσα σε 15 μόλις ημέρες 22 ναυάγια στο Αρχιπέλαγος των Φούρνων. Το πιο παλιό χρονολογείται στους αρχαϊκούς χρόνους, κοντά στον 6ο αιώνα π.Χ και το πιο πρόσφατο στον 18ο αιώνα μ.Χ. Η ανακάλυψη είναι σπουδαία διότι όλα αυτά χαρτογραφήθηκαν σε μια έρευνα που κάλυψε μόλις το 4% της ακτογραμμής του νησιού. Και όπως είναι γνωστόν τα περισσότερα ναυάγια είναι βυθισμένα κοντά στην στεριά. Άρα, αν συνεχιστεί η προσπάθεια, θα αποφέρει πολύ γρήγορα καρπούς. Οι υπεύθυνοι δηλώνουν ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί στην περιοχή και ένα υποβρύχιο αρχαιολογικό πάρκο καθώς τα σκαριά είναι σε διαφορετικά βάθη και προσφέρονται για καταδύσεις.

Θα αναρωτηθεί κανείς αν κάτι τέτοιο θα ήταν σώφρον για την ασφάλεια των ευρημάτων, αρκεί όμως να σκεφτούμε ότι την θέση των περισσοτέρων αρχαίων ναυαγίων την ξέρουν ήδη οι ψαράδες στα νησιά. Έτσι είναι ναι μεν αδύνατον να μπορέσει κανείς να φυλάσσει τα σημεία αυτά συνεχώς αλλά και τώρα είναι περίπου αφημένα στο έλεος του θεού. Συνεπώς οι καλύτεροι φύλακες είναι οι ίδιοι οι ντόπιοι, που θα είχαν και το άμεσο οικονομικό όφελος από την ανάπτυξη μιας περιοχής από τον καταδυτικό τουρισμό. Επίσης είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει μια λαθρανασκαφή παρά μια παράνομη ενάλια έρευνα που συνήθως απαιτεί τρομερή προετοιμασία και μυστικότητα.

Το ζήτημα των αρχαιολογικών πάρκων φαίνεται να προχωρά με πολύ αργά βήματα. Ήδη υπάρχουν σχέδια που ακόμα δεν έχουν ολοκληρωθεί για να γίνουν τα πρώτα τρία στην ελληνική επικράτεια. Με ΚΥΑ (κοινή υπουργική απόφαση) που υπεγράφη το 2013 ορίστηκαν τρία σημεία σε Μεθώνη, Αλόνησο και Παγασητικό.Το πρώτο αφορά το σύγχρονο δεξαμενόπλοιο Irene Serenade που είναι βυθισμένο στον κόλπο του Ναυαρίνου, που θα είναι έτοιμο άμεσα. Ακολουθούν τα δύο αρχαία ναυάγια στη Μεθώνη, που είχαν αντιστοίχως ως φορτίο κίονες και σαρκοφάγους. Αρκεί να δει κανείς τις φωτογραφίες για να καταλάβει πόσο εντυπωσιασμένος θα έφευγε κάποιος που θα καταδυόταν εκεί. Επίσης έχουμε ένα ναυάγιο κλασικής εποχής στην Αλόννησο και άλλα τρία ρωμαϊκά και βυζαντινά ναυάγια στον Παγασητικό, που θα είναι σύντομα επισκέψιμα.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τους πιστοποιημένους αυτοδύτες παρουσιάζουν και οι καταβυθισμένοι οικισμοί, όπου μπορεί κανείς να δει αρχαία σπαράγματα όχι σε πολύ μεγάλο βάθος. Οι πιο διάσημες βρίσκονται στην Νότια Πελοπόννησο: την προϊστορική πόλη της Μεθώνης, το Παυλοπέτρι και τα Πλύτρα στη Λακωνία.

Καλά νέα έρχονται και από το Λιμάνι του Πειραιά, με το θέμα της Πολιτιστικής Ακτής. Μέχρι το 2017 – ή 2018 – το Σιλό θα μεταμορφωθεί σε Μουσείο Εναλίων Ευρημάτων όπου θα υπάρχουν αντικείμενα που έχουν ανασυρθεί από τον βυθό και χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι και τις ημέρες μας. Είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται στην Ελλάδα, εκθεσιακός χώρος, αφιερωμένος αποκλειστικά στις υποβρύχιες έρευνες και θα βγουν από τις αποθήκες χιλιάδες ευρήματα που δεν είχαν ως σήμερα δει το φως της δημοσιότητας.