Γιατί δεν πρέπει να απαγορεύουμε στους εφήβους τα social media

Εκατοντάδες ερευνητές σε όλο τον κόσμο, πολλοί από τους οποίους είναι και οι ίδιοι ανήσυχοι γονείς, κάνουν έρευνα για να κατανοήσουν τον αντίκτυπο που έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στους νέους.

Ο Jonathan Haidt, κοινωνικός ψυχολόγος στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, διατύπωσε στο πρόσφατο βιβλίο του, «Η αγχώδης γενιά», αυτό που φοβούνται πολλοί γονείς: ότι σε μεγάλο βαθμό τα smartphones και τη συνακόλουθη μείωση του φυσικού παιχνιδιού χωρίς επίβλεψη, ενοχοποιείται για την αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης στους εφήβους.

Ωστόσο, πολλοί άλλοι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι οι μελέτες και τα αποτελέσματα που παρουσιάζει ο Haidt δεν είναι αρκετά ισχυρά για να υποστηρίξουν τα συμπεράσματά του και ότι υπάρχουν άλλες πιθανές εξηγήσεις για την αύξηση της κατάθλιψης και του άγχους μεταξύ των εφήβων.

Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι ερευνητές σε αυτόν τον τομέα έχουν καταλήξει σε διαφορετικό συμπέρασμα: η σχέση μεταξύ της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της ψυχικής υγείας των νέων είναι ασθενής κατά μέσο όρο, και μερικές φορές ανύπαρκτη.

Ακόμη και αν η αλήθεια βρίσκεται μεταξύ των διαφωνούντων, οποιαδήποτε γενίκευση σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι προβληματική επειδή τόσο οι εφαρμογές, όσο και οι χρήστες ποικίλλουν σε τεράστιο βαθμό.

Ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν έναν έφηβο εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, όπως είναι η προσωπικότητά του, οι φίλοι του, η διάθεσή του, οι εμπειρίες του στον πραγματικό κόσμο και η ίδια η τεχνολογία.

Μελέτες δείχνουν ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί πράγματι να προκαλέσει άγχος και προβλήματα σε ορισμένους νέους, αλλά μπορεί επίσης να μην έχει αντίκτυπο ή ακόμη και να βελτιώσει την ευτυχία σε άλλους.

Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2021 σε 387 ολλανδούς εφήβους που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Communication Research, διαπίστωσε ότι το 45% των συμμετεχόντων δεν ανέφερε καμία αλλαγή στην ευτυχία του αμέσως μετά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το 28% είχε μείωση και το 26% εξέφρασε αύξηση.

Ορισμένοι νεαροί χρήστες παρατήρησαν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους κάνουν να αισθάνονται ανήσυχοι ή αποκλεισμένοι ή ότι βλέπουν ακατάλληλο και ανησυχητικό περιεχόμενο.

Όμως οι συμμετέχοντες δήλωσαν επίσης ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους βοηθούν να αισθάνονται περισσότερο συνδεδεμένοι με τους φίλους τους και τον εαυτό τους, ότι προσφέρουν διεξόδους για δημιουργικότητα και αποτελούν «αντίδοτο» στη μοναξιά.

Σε έτερη έρευνα και για την ακρίβεια ανασκόπηση 36 μελετών που εξέτασαν τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι ασχολούνται με τους φίλους τους στο διαδίκτυο, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Adolescent Research Review το 2017, διαπίστωσε ότι όλες οι βασικές ιδιότητες των φιλικών σχέσεων πρόσωπο με πρόσωπο, όπως η επικύρωση των συναισθημάτων, η προσφορά συναισθηματικής υποστήριξης και η διασκέδαση, μπορούν να γίνουν και online.

«Αντί να μειώνεται η οικειότητα στις φιλίες», έγραψαν οι συγγραφείς, «η επικοινωνία μέσω της τεχνολογίας μπορεί να παρέχει τα ίδια οφέλη στους εφήβους με τις αλληλεπιδράσεις που λαμβάνουν χώρα πρόσωπο με πρόσωπο».

Σε άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Social Media + Society, οι έφηβοι εξήγησαν ότι αναζητούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σύνδεση, ψυχαγωγία, έμπνευση και πληροφόρηση.

Η επίδραση των εμπειριών τους, όμως, αποδείχθηκε ανάμεικτη στα συναισθήματα που ένιωθαν.

Κάποιοι δήλωσαν ότι ένιωθαν πιο συνδεδεμένοι με τους φίλους τους, άλλοι ένιωθαν πιο μόνοι (για παράδειγμα αν έβλεπαν ότι οι φίλοι τους έκαναν δραστηριότητες χωρίς τη συμμετοχή τους).

Ορισμένοι δήλωσαν ότι μερικές φορές είχαν θετικά και αρνητικά συναισθήματα ταυτόχρονα.

Όπως εξήγησε ένα 17χρονο κορίτσι «όταν βλέπω φωτογραφίες από φίλους μου που ταξιδεύουν σε άλλες χώρες, υποθέτω ότι νιώθω και ζήλια και έμπνευση».

Αυτά τα ετερόκλητα αποτελέσματα σημαίνουν ότι λύσεις όπως οι καθολικές απαγορεύσεις και η αποχή από τα social media, δεν θα βελτιώσουν αξιόπιστα την ψυχική υγεία των νέων.

Ακόμα και αν μια κυβέρνηση κατάφερνε να εμποδίσει τους εφήβους να έχουν πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πιθανότατα θα βελτίωνε τη ζωή ορισμένων νέων, ενώ θα χειροτέρευε τη ζωή άλλων.

Τα όρια είναι ό,τι πιο σημαντικό για τη χρήση των social media

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι νέοι θα πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι, σε μια ψηφιακή ερημιά.

Οι εταιρείες τεχνολογίας θα πρέπει να υποχρεούνται να καταστήσουν τις πλατφόρμες τους ασφαλέστερες, περιορίζοντας την πρόσβαση σε βίαιο περιεχόμενο.

Οι γονείς, από την πλευρά τους, θα πρέπει να διαθέτουν και να χρησιμοποιούν εργαλεία που περιορίζουν τον χρόνο που περνούν οι νέοι στο διαδίκτυο και το τι βλέπουν όταν βρίσκονται εκεί.

Όμως, πέρα από τις ρυθμιστικές μπάρες και τα τεχνικά εργαλεία, οι κανόνες για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και σε ποια ηλικία θα χαλαρώσουν σταδιακά, θα πρέπει να επαφίενται στις οικογένειες και τα σχολεία, κάτι που σημαίνει ότι τα όρια είναι ό,τι πιο σημαντικό για τον καθένα ξεχωριστά.

Βέβαια, πίσω από τη συζήτηση για το πώς να προστατευθούν οι έφηβοι από τις βλάβες του διαδικτύου είναι θαμμένη μια αμήχανη αλλά σημαντική πραγματικότητα: Το να είσαι ενήλικας σήμερα συνεπάγεται ότι είσαι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο.

Υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που κάνει ο καθένας από εμάς που δεν διαμεσολαβούνται με κάποιο τρόπο από τον υπολογιστή ή το τηλέφωνό μας, και αυτό περιλαμβάνει και ένα μέρος από τις κοινωνικές μας σχέσεις.

Δεδομένου ότι βασικό της ανάπτυξης των εφήβων είναι να τους βοηθήσουν οι ενήλικες να εξελιχθούν σε ανεξάρτητους ενήλικες, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τους βοηθήσουν να περιηγηθούν με ασφάλεια και σε αυτή την ψηφιακά διαμεσολαβημένη ζωή.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όντως δημιουργούν πραγματικές προκλήσεις για ορισμένους εφήβους, και αυτό επιτείνεται από τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των εφαρμογών, όπως τα φίλτρα που μπορούν να αλλάξουν την εμφάνιση ενός νέου σε μια φωτογραφία ή την ικανότητα για ατελείωτο σκρολάρισμα, όπως γράφει η στη Wall Street Journal η Lucy Foulkes, ερευνήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.