Καρκίνος Πνεύμονα: Πρόληψη και νέες θεραπείες στην μάχη κατά της παγκόσμιας μάστιγας

Διαστάσεις πανδημίας έχει λάβει ο καρκίνος σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, με τον καρκίνο του πνεύμονα να αποτελεί μια σημαντική αιτία θανάτου στην Ελλάδα, Ο Νικόλαος Πισταμαλτζιάν MD, PhD, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Παθολόγος Ογκολόγος, Ογκολογική Κλινική ΜΗΤΕΡΑ, μιλά στο news247.gr για τη νόσο, τη σημασία της πρόληψης και της πρώιμης διάγνωσης αλλά και τα νέα όπλα που διαθέτει η ιατρική κοινότητα.

1. Κύριε Πισταμαλτζιάν, ο καρκίνος του πνεύμονα, θεωρείται ο πλέον θανατηφόρος καρκίνος και μία από τις βασικές αιτίες θανάτου στις σύγχρονες κοινωνίες. Ποια τα στοιχεία του επιπολασμού σε Ελλάδα και διεθνώς;

Όπως επισημάνατε πρόκειται για τον πλέον θανατηφόρο καρκίνο. Για να το μεταφέρουμε αυτό σε αριθμούς, ενώ αφορά το 12% των συνολικών διαγνώσεων καρκίνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκαλεί το 20,5% των θανάτων από καρκίνο. Είναι μια νόσος που η επίπτωση της εξακολουθεί δυστυχώς να αυξάνει – αν και με βραδύτερο ρυθμό από ότι στο παρελθόν- ακολουθώντας χρονικά την τάση του καπνίσματος.

Αυτή τη στιγμή προσβάλει περίπου 4 φορές περισσότερους άνδρες από ότι γυναίκες, και για το έτος 2020 υπολογίζεται ότι είχαμε στη χώρα μας περίπου 9000 διαγνώσεις και 7600 θανάτους από αυτή τη νόσο (οι αριθμοί είναι κατά προσέγγιση λόγω έλλειψης συστήματος κεντρικής καταγραφής). Αυτά τα νούμερα μας φέρνουν στην τρίτη θέση από θανάτους στην Ευρώπη μετά την Ουγγαρία και την Σερβία. Τα αντίστοιχα δεδομένα για την Ευρώπη των 27 είναι 267000 διαγνώσεις και 121000 θάνατοι για το έτος 2018.

Όπως αντιλαμβάνεστε πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, στο οποίο οι θετικές εξελίξεις στο πεδίο της θεραπευτικής ανατρέπονται από την επιδημιολογική του έξαρση.

2. Υπάρχουν διαφορετικές μορφές καρκίνου του πνεύμονα;

Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες καρκίνου του πνεύμονα, ο μη μικροκυτταρικός που αφορά την μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων και ο μικροκυτταρικός. Ο μη-μικροκυτταρικός μπορεί να διαιρεθεί σε επιμέρους παθολογοανατομικές κατηγορίες με πιο σημαντικές το αδενοκαρκίνωμα και το καρκίνωμα εκ πλακωδών κυττάρων.

Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή τείνει πλέον να επικρατήσει η μοριακή κατηγοριοποίηση των καρκινωμάτων πνεύμονα, δηλαδή ο χαρακτηρισμός τους με βάση την ανίχνευση συγκεκριμένων μοριακών μεταλλάξεων που έχουν πλέον και τις αντίστοιχες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή κάθε νέα διάγνωση μη- μικροκυτταρικού καρκίνου πνεύμονα μπορεί να ελεγχθεί για δέκα διαφορετικές μοριακές υπογραφές!

3. Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα και ποια η σημασία να διαγιγνώσκεται σε πρώιμα στάδια;

Όπως ανέφερα και στην ερώτησή σας για τον επιπολασμό της νόσου, το κάπνισμα ήταν και παραμένει η βασική αιτία εμφάνισής της. Περίπου το 80-90% των περιπτώσεων καρκίνου πνεύμονα, σχετίζονται με αυτό. Το παθητικό κάπνισμα, η επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνα, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η έκθεση στο ραδόνιο, καθώς και η γενετική προδιάθεση ευθύνονται για το υπόλοιπο ποσοστό των περιπτώσεων.

Η έγκαιρη διάγνωση είναι εξαιρετικά σημαντική. Ένας ασθενής με διάγνωση σε πρώιμο στάδιο της νόσου έχει άνω του 50% ποσοστό πενταετούς επιβίωσης, στην περίπτωση όμως που η νόσος είναι ήδη μεταστατική, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 5%.

Δυστυχώς μόνο το 15% των περιπτώσεων καρκίνου πνεύμονα διαγιγνώσκονται σε πρώιμο στάδιο.

4. Υπάρχουν προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο του πνεύμονα; Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε ειδικά οι καπνιστές (πρώην και νυν);

Η βασικότερη πρόληψη που μπορεί να έχουμε για τον καρκίνο του πνεύμονα, είναι μια πολιτική ενθάρρυνσης και διευκόλυνσης με στόχο τη διακοπή του καπνίσματος. Υπολογίζεται ότι στα 10 έτη από την διακοπή του καπνίσματος ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου μειώνεται στο μισό.

Οι προληπτικές εξετάσεις που αναφέρετε έχουν σαν σκοπό να αυξήσουν τις πιθανότητες πρώιμης διάγνωσης της νόσου, και μέσω της θεραπείας να οδηγήσουν σε αυξημένη επιβίωση των ασθενών. Γνωρίζαμε ήδη από την δεκαετία του ’70 ότι ακόμα και ο προληπτικός έλεγχος με μια απλή ακτινογραφία μπορούσε να έχει θετικό αντίκτυπο.

Σήμερά έχουμε πλέον ισχυρά στοιχεία από μεγάλες κλινικές μελέτες που έχουν ολοκληρωθεί, ότι το πιο αξιόπιστο εργαλείο πρώιμης διάγνωσης είναι η αξονική τομογραφία θώρακα χαμηλής δόσης (LDCT). Τα δεδομένα αυτών των μελετών δείχνουν ότι με την πρώιμη διάγνωση μπορούμε να πετύχουμε 20% μείωση της θνητότητας του καρκίνου πνεύμονα σε βάθος μιας πενταετίας.

Ο πληθυσμός στον οποίον απευθύνεται αυτή η προληπτική ενέργεια είναι άτομα ηλικίας μεταξύ 55 και 74 ετών με ιστορικό καπνίσματος άνω των 30 πακέτων-ετών (ο αριθμός πακέτων-ετών προκύπτει από το γινόμενο των πακέτων τσιγάρων ανά ημέρα επί τα έτη συνολικού καπνίσματος), και οι οποίοι είτε είναι ενεργοί καπνιστές είτε είναι πρώην καπνιστές με λιγότερα από 15 έτη από την διακοπή του καπνίσματος.

Ο έλεγχος θα πρέπει να είναι ετήσιος και ιδανικά συνδυάζεται με την προτροπή για συμμετοχή των ατόμων σε προγράμματα διακοπής καπνίσματος. Αυτή την περίοδο αναπτύσσονται εξειδικευμένοι αλγόριθμοι που αυξάνουν την ευαισθησία της διαδικασία και την επεκτείνουν έτσι ώστε να υπολογίζει και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών συμβάντων που επίσης σχετίζονται με το κάπνισμα.

Επιπλέον της τεχνικής αυτής, υπάρχουν κλινικές μελέτες -των οποίων τα αποτελέσματα αναμένονται-, οι οποίες ελέγχουν και τη δυνατότητα πρώιμης ανίχνευσης με μια απλή εξέταση αίματος.

Τα οφέλη από την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου είναι πολλαπλά. Καθώς ή βασική θεραπευτική προσέγγιση είναι η χειρουργική εκτομή, το να ανιχνεύσουμε ένα καρκίνωμα σε πρωιμότερο στάδιο έχει σαν πιο άμεσο και απτό αποτέλεσμα τη διενέργεια ενός μικρότερου και λιγότερο επεμβατικού χειρουργείου.

Ανεξάρτητα όμως από το αν έχει προηγηθεί ή όχι πρόγραμμα πρώιμης διάγνωσης, από την στιγμή που ένα καρκίνωμα πνεύμονα διαγιγνώσκεται σε χειρουργήσιμο στάδιο ο βασικός στόχος είναι η πλήρης εκρίζωση της νόσου. Αυτό είναι εφικτό για τους ασθενείς με νόσο σταδίου Ι και ΙΙ, καθώς και για ορισμένους ασθενείς με νόσο σταδίου ΙΙΙ, όταν το καρκίνωμα δεν έχει μεγάλη επέκταση στους λεμφαδένες και δεν έχει προσβάλει όργανα και δομές που το καθιστούν ανεγχείρητο.

Για την πλειοψηφία των ασθενών που θα χειρουργηθούν, φαίνεται ότι υπάρχει ένα επιπλέον όφελος και από τη χορήγηση συστηματικής θεραπείας μετά το χειρουργείο.

Έτσι, με την εξαίρεση των ασθενών με εξαιρεθέν καρκίνωμα μικρότερο των 4 εκατοστών και δίχως προσβολή των λεμφαδένων, στους υπόλοιπους προτείνεται η χορήγηση συστηματικής χημειοθεραπείας δύο παραγόντων -που ποικίλουν ανάλογα με τον ιστολογικό τύπο- διάρκειας λίγων μηνών.

Αυτή η στρατηγική μέχρι τώρα έδινε ένα μικρό αλλά στατιστικά σημαντικό όφελος και παραμένει η στάνταρ αντιμετώπιση.

5. Ποια είναι η θεραπευτική προσέγγιση ειδικά για ασθενείς σε πρώιμο μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα; Υπάρχουν κάποιες νεότερες εξελίξεις στο πεδίο αυτό;

Οι νεότερες εξελίξεις αφορούν μια σχετικά μικρή ομάδα ασθενών που ο όγκος τους εμφανίζει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν «ιδανικό στόχο» για επιπλέον θεραπεία πέραν της χημειοθεραπείας. Έτσι στην μια περίπτωση έχουμε τους ασθενείς με αδενοκαρκίνωμα που φέρει κάποιες συγκεκριμένες μεταλλάξεις στο γονίδιο EGFR. Σε αυτούς τους ασθενείς η χορήγηση μιας μοριακής θεραπείας με τη μορφή ενός χαπιού για χρονικό διάστημα έως και 3 έτη, μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής (επανεμφάνισης δηλαδή της νόσου) έως και 80%!

Αυτή η πολύ σημαντική μείωση εμφανίζεται ανεξάρτητα από την προηγούμενη χορήγηση χημειοθεραπείας, ακόμα και σε καρκινώματα που είχαν μέγεθος μόλις 3 εκατοστών.

Η δεύτερη περίπτωση αφορά την μετεγχειρητική χορήγηση ανοσοθεραπείας. Η ανοσοθεραπεία είναι μια ενδοφλέβια μορφή θεραπείας με χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων που διεγείρουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα ώστε να αναγνωρίζει πιο εύκολα και να εξοντώνει τα καρκινικά κύτταρα. Στην περίπτωση του καρκίνου πνεύμονα χρησιμοποιείται ευρέως με πολύ θετικά αποτελέσματα εδώ και αρκετά χρόνια στην προχωρημένη και μεταστατικό νόσο.

Πολύ πρόσφατα όμως είχαμε θετικά αποτελέσματα από κλινικές μελέτες που έδειξαν ότι υπάρχει σημαντικό όφελος από την χορήγηση ανοσοθεραπείας και στα πρώιμα στάδια της νόσου. Έτσι από τον Ιούνιο του 2022, έχουμε πλέον στην Ευρώπη την πρώτη εγκεκριμένη ανοσοθεραπεία, το μονοκλωνικό αντίσωμα ατεζολιζουμάμπη για χρήση σε ασθενείς μετά το χειρουργείο και την χημειοθεραπεία.

Απαραίτητη ωστόσο προϋπόθεση είναι ο εξαιρεθείς όγκος να εκφράζει έναν συγκεκριμένο βιοδείκτη που προβλέπει αυξημένη πιθανότητα ανταπόκρισης στην ανοσοθεραπεία. Στη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών η χορήγηση ανοσοθεραπείας μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής σχεδόν κατά 60%!

Με βάση τα αποτελέσματα άλλων κλινικών μελετών, αργότερα μπορεί να υπάρξει και η δυνατότητα ακόμα και προεγχειρητικής χορήγησης ανοσοθεραπείας σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, διευρύνοντας έτσι τον αριθμό των ασθενών που μπορούν να ωφεληθούν από τις επιστημονικές εξελίξεις στο συγκεκριμένο νόσημα.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις