Κατάθλιψη: Τα συμπτώματα, τα αίτια και η αντιμετώπιση

Κατάθλιψη: Μια τόσο δυσάρεστη ψυχική διαταραχή που κάποτε, το μακρινό 1621, ο Ρόμπερτ Μπάρτον είχε πει πως «αν υπάρχει κόλαση πάνω στη Γη θα τη βρείτε στην καρδιά ενός μελαγχολικού» (Τhe Anatomy of Melancholy). Σήμερα είναι τόσο συχνή που σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας υποφέρουν απ’ αυτήν παγκοσμίως περισσότεροι από 300 εκατ. άνθρωποι όλων των ηλικιών.

Συχνά μεταμφιεσμένη και με τους μισούς ασθενείς να μην την αντιμετωπίζουν, είναι μια ψυχική διαταραχή που παρότι είναι ιάσιμη μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες περιπτώσεις (περίπου 15%) μέχρι και στην απόπειρα αυτοκτονίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον ΠΟΥ περίπου 800.000 άνθρωποι κάθε χρόνο γίνονται αυτόχειρες.

Ειδικά στην Ελλάδα είναι ενδεικτικό το πόσο έχουν αυξηθεί τα κρούσματα μείζονος κατάθλιψης τα χρόνια της κρίσης, καθώς έρευνα του 2013 έδειξε ότι σε σχέση με το 2009, στην αρχή ουσιαστικά της οικονομικής κρίσης, τα ποσοστά σχεδόν διπλασιάστηκαν.

Το News24/7 αποτάθηκε στον Βασίλειο Αλεβίζο, αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο του κλάδου Κλινικής Ψυχοφαρμακολογίας της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, για να διευκρινίσει κάποια πράγματα που αφορούν στη μεγαλύτερη “μάστιγα” του αιώνα -πάντα κατά τις έρευνες καθώς και στην Μένη Μαλλιώρη, Καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών που μας διαφώτισε με το τι λένε οι αριθμοί για την κατάθλιψη στην Ελλάδα.

“Πρόκειται για μια  πολύ συχνή και δυσάρεστη ψυχική διαταραχή, της οποίας η συχνότητα στην πορεία του χρόνου αυξάνεται” μας εξήγησε ο ειδικός, επιβεβαιώνοντας τις έρευνες: “Προτιμάει πιο πολύ τις γυναίκες, είναι η διπλάσια η συχνότητα σε σχέση με τους άντρες και σε αυτό έχουν συμβάλει διάφοροι παράγοντες”.

Πριν περάσουμε στους παράγοντες που μας οδηγούν στην κατάθλιψη, ο κ. Αλεβίζος θέλησε να ενημερώσει ότι “είναι νόσος που μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο αυτοκτονίας, με τα στοιχεία να αναφέρουν πως το 15% των ασθενών, κάνουν σχετική απόπειρα”. Ένα άλλο ανησυχητικό στοιχείο είναι πως “υπολογίζεται ότι περίπου το 12% των αντρών και το 25% των γυναικών θα παρουσιάσουν κατάθλιψη τουλάχιστον μια φορά”, ενώ “υπάρχει και η χρόνια κατάθλιψη περίπου στο 5% του πληθυσμού”.

1. Τι συμβαίνει όταν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη:

*Δεν χαίρεται

*Νιώθει μια βαθιά θλίψη

*Έχει ανορεξία

*Έχει αϋπνία

*Δεν μπορεί να κλάψει πολλές φορές

*Χάνει τα ενδιαφέροντά του, την αυτοπεποίθησή του, την αυτοεκτίμησή του

*Άγχετα

*Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ή να εστιάσει κάπου την προσοχή του

*Κατακλύζεται από ενοχές που μπορεί να είναι εντελώς αστήρικτες και αβάσιμες

*Χάνει τη ζωντάνια του

*Όλα τα βλέπει βουνό

*Έχει “κομμάρες”, δηλαδή σωματική αδυναμία και πιστεύει ότι δεν πρόκειται να γίνει καλά. Αυτό ενισχύει τον αυτοκτονικό ιδεασμό και μπορεί να αποπειραθεί αυτοκτονία

2.Τα αίτια που οδηγούν στην κατάθλιψη

“Κατ’ αρχάς, ευθύνονται γενετικοί παράγοντες, κάτι που έχει αποδειχθεί από διάφορες μελέτες. Συμβάλλουν βέβαια και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Είναι τα στρες της ζωής. Μπορεί να είναι άμεσα, όπως τώρα με την κρίση που στρεσάρονται και δεν τα βγάζουν πέρα. Οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να είναι και παλαιότεροι. Όπως πρώιμη γονεϊκή αποστέρηση, σεξουαλική κακοποίηση, χρήση ουσιών. Είναι κι αυτοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στην εκδήλωση της κατάθλιψης”, εξηγεί ο κ. Αλεβίζος.

Αυτό που παρατηρείται “είναι ότι υπάρχει μια διαταραχή της ισορροπίας των αμυνών του εγκεφάλου, της σεροτονίνης κυρίως, που επηρεάζει άμεσα τη διάθεση, τα αισθήματα, τη μνήμη, την όρεξη, την αντοχή στον πόνο, την αυτοπεποίθηση, τον ύπνο, την πέψη και τη ρύθμιση στη θερμοκρασία του σώματος. Η μειωμένη δραστηριότητα αυτών των συστημάτων μπορεί να εκφράζεται με κατάθλιψη”.

3.Η μεταμφιεσμένη κατάθλιψη

“Μερικές φορές δεν φαίνονται αυτές οι τάσεις γι’ αυτό πρέπει πάντα ο γιατρός να ψάξει αν υπάρχουν”, τονίζει ο κ. Αλεβίζος, ο οποίος πρόσθεσε ότι “πολλές φορές η κατάθλιψη δεν παρουσιάζεται με αυτά τα συμπτώματα, τα ψυχολογικά αλλά με σωματικά. Είναι αυτό που λέμε μεταμφιεσμένη κατάθλιψη. Μπορεί να είναι πόνοι στο σώμα, ζαλάδες κι άλλα επώδυνα σωματικά συμπτώματα που να κάνουν κάποιον να τρέχει από γιατρό σε γιατρό και στο βάθος να είναι κατάθλιψη. Κι ενώ δεν θεραπεύεται με άλλες  σωματικές θεραπείες, με αντικαταθλιπτική θεραπεία οι πόνοι υποχωρούν”, προσθέτει ακόμη.

4.Τα διαγνωστικά κριτήρια

Για να μη χρησιμοποιούμε επί ματαίω, μια “βαριά” λέξη σε νόημα και ουσία, ο πρόεδρος του κλάδου Κλινικής Ψυχοφαρμακολογίας της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας επισημαίνει ότι “υπάρχουν καθιερωμένα διαγνωστικά κριτήρια, με τα οποία γίνεται η διάγνωση της κατάθλιψης. Δεν είναι με το παραμικρό ότι έχει κάποιος κατάθλιψη. Υπάρχουν κριτήρια που έχει καθορίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και βάσει αυτών κάνουμε τις διαγνώσεις.

Έχει ενοχοποιηθεί η κατάθλιψη που δεν θεραπεύεται ως προδιαθεσικός παράγοντας για την άνοια, που είναι μια απειλή της κοινωνίας, ένας μπαμπούλας. Υπολογίζεται ότι το 2050 οι άνθρωποι με άνοια θα είναι περίπου 300 και εκατομμύρια. Είναι ένα μείζον, αυξανόμενο πρόβλημα. Και η κατάθλιψη θεωρείται ότι προδιαθέτει για άνοια”.

Έχει προσδιοριστεί σε ποια ηλικία εμφανίζεται το πρόβλημα;

“Είναι κυρίως ανάμεσα στα 25 με τα 30 χρόνια. Υπάρχει όμως, και η λεγόμενη διπολική κατάθλιψη, αυτή που εναλλάσσεται με μανιακό επεισόδιο (αυτό που παλαιά αποκαλούσαμε μανιοκατάθλιψη) που αρχίζει πιο νωρίς. Μάλιστα είναι πολύ ανθεκτική και πιο αυτοκτονική. Χαρακτηριστικά, περίπου 20% των ατόμων αυτών κάνουν απόπειρα.  Είναι και διαφορετική  η αντιμετώπισή της. Δεν είναι τα αντικαταθλιπτικά αλλά σταθεροποιητικά της βίας”.

5.Η διάγνωση, η θεραπεία, η εξάρτηση και το στίγμα

Ο κ. Αλεβίζος λέει πως “είναι πολύ σημαντικό ότι πρόκειται για μια θεραπεύσιμη κατάσταση, δηλαδή πολύ μικρά ποσοστά μένουν με υπολειμματικά συμπτώματα. Συχνά πάει πολύ καλά, αλλά αυτό που παρατηρείται είναι ότι περίπου οι μισοί δεν κάνουν θεραπεία.

Υπάρχουν κυρίως, οι λανθασμένες αντιλήψεις για τα φάρμακα που πολλές φορές φτάνουν στην μαγική πρωτόγονη σκέψη. Υπάρχουν κάποιες δογματικές τάσεις κατά φαρμάκων, και τα ΜΜΕ ευνοούν αυτή την τάση. Και βέβαια το στίγμα: ότι αν δηλαδή κάποιος πάρει φάρμακα, που τα θεωρούν όλα ψυχοφάρμακα, βαπτίζεται άρρωστος».

«Επίσης, πάρα πολλοί φοβούνται και αυτό είναι μέγιστο λάθος: ότι κάνουν εξάρτηση. Δεν κάνουν εξάρτηση! Αυτό θα έπρεπε να το φωνάζουμε. Τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν εξάρτηση. Εκτός από κάποια ηρεμιστικά, όταν τα πάρει κανείς χωρίς τις ιατρικές ενδείξεις. Αυτό είναι μεγάλο παραμύθι και επιζήμιο. Σκεφτείτε ότι το 50% δεν κάνουν θεραπεία, ενώ θα μπορούσαν να τα πάνε πολύ καλά και διερωτηθείτε πώς θα είναι το μέλλον τους. Μπορεί δηλαδή, να χρειαστεί να νοσηλευτούν, να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, να χάσουν τη δουλειά τους, να διακόψουν τις σπουδές τους. Είναι δηλαδή, πάρα πολύ επιζήμια”.

6.Η ψυχοθεραπεία και η “πλάνη” που συνοδεύει τα φάρμακα

Η αντιμετώπιση είναι καλύτερη, σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία, με τον κ. Αλεβίζο να εξηγεί πως “μόνη της η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ελαφρές καταθλίψεις. Θα χρειαστεί όμως, περισσότερος χρόνος και το κόστος θα είναι μεγαλύτερο. Το φάρμακο, απ’ την άλλη έχει πολύ γρήγορη δράση. Δηλαδή μετά από 2-3 εβδομάδες αρχίζει να φαίνεται το αποτέλεσμα. Το καλύτερο είναι ο συνδυασμός των δύο, αλλά προέχει η φαρμακευτική θεραπεία παρότι ο κόσμος νομίζει το αντίθετο. Νομίζω ότι αποχαρακτηρισμός των φαρμάκων είναι πολύ σημαντικός, γιατί οι λανθασμένες αυτές αντιλήψεις και εντυπώσεις κάνουν μεγάλη ζημιά”.

Διευκρινίζει ότι “είναι πλάνη πως δεν μπορεί κανείς να κόψει αυτά τα φάρμακα”, τονίζοντας πως “η διακοπή μπορεί να συνεπάγεται υποτροπή”. Ποια είναι η λύση που ενδείκνυται; “Πρέπει να θεραπεύεται ικανοποιητικά ένα επεισόδιο, γιατί αν μείνουν υπολειμματικά συμπτώματα τριπλασιάζεται η πιθανότητα υποτροπής. Και κυρίως πρέπει να θυμηθούμε ότι κάθε νέο επεισόδιο είναι πιο βαρύ απ’ το προηγούμενο, πιο ανθεκτικό στη θεραπεία, έχει μεγαλύτερο κίνδυνο αυτοκτονίας και ότι δεν χρειάζεται ισχυρό στρες για να υποτροπιάσει. Και με μικρό στρες μπορεί να υποτροπιάσει. Συνήθως απ’ την 3η εβδομάδα αρχίζει βελτίωση και μετά πάει γρήγορα”.

Στις ήδη γνωστές προσεγγίσεις, έχουν προστεθεί και νέες: “Όπως η ηλεκτρική θεραπεία. Το παλιό ηλεκτροσόκ, που είναι το πιο γρήγορο και αποτελεσματικό αλλά οπωσδήποτε το αποφεύγουμε. Μόνο σε περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονίας και αποτύχουν τα άλλα μέσα.

Τελευταία κάποιες άλλες μοντέρνες θεραπείες, ο διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός, που κι αυτός επιφυλάσσεται για την ανθεκτική κατάθλιψη, όταν τα άλλα μέσα δεν αποδώσουν”.

7.Στο 25% το ποσοστό κατάθλιψης σε μαθητές έως 14 χρόνων

Ένα από τα τελευταία ευρήματα μελετών, που ανησυχεί τον κ. Αλεβίζο αφορά τους εφήβους. “Σε μια μελέτη τελευταία είδα ότι σε μαθητές 14 ετών το ποσοστό κατάθλιψης ήταν 25%. Είναι πάρα πολύ. Θα έλεγα ότι η εφηβεία είναι πολύ ευάλωτη στην κατάθλιψη και η αυτοκτονία στους εφήβους είναι η δεύτερη σε σειρά αιτία θανάτου μετά τα ατυχήματα”. Ενημερώνει δε, πως “στην εφηβική ηλικία η κατάθλιψη μπορεί να παρουσιάζεται με αλλιώτικη μορφή, όπως η παραβατική συμπεριφορά, να τσακώνονται, να τρέχουν με μηχανάκια, να αλλάζουν επίδοση στο σχολείο”.

Συμπερασματικά, λέει πως “θα πρότεινα στον κόσμο να μην φοβάται την κατάθλιψη. Είναι μεν, μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση, αλλά είναι θεραπεύσιμη.

8. Κατάθλιψη στα χρόνια της κρίσης

Όπως φαίνεται από τον πίνακα που ακολουθεί τα ποσοστά της κατάθλιψης στην Ελλάδα έχουν υπερδιπλασιασθεί τα τελευταία χρόνια, σημειώνει απ’ την πλευρά της η κ. Μένη Μαλλιώρη. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα το 2009 το ποσοστό του γενικού πληθυσμού με μείζονα κατάθλιψη ήταν 6,8% ενώ το 2013 έφτασε το 12.3%. Υπάρχουν ενδείξεις από την καθημερινή κλινική πράξη ότι τα άτομα που ζητούν βοήθεια τα χρόνια μετά το 2013 για καταθλιπτική διαταραχή ανέρχονται σε σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό από εκείνο του 2013.   

Όσο για το πόσο συνδέεται με την οικονομική κρίση η κ. Μαλλιώρη επισημαίνει ότι «με δεδομένο ότι η οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα μας έχει φέρει ραγδαία αύξηση της ανεργίας, του ποσοστού του πληθυσμού που ζει στο όριο της φτώχειας, που έχει χρέη είναι αυτονόητο ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες πυροδοτούν την εμφάνιση καταθλιπτικής διαταραχής».

Ποιες κατηγορίες του πληθυσμού επηρεάζονται περισσότερο

Τα ποσοστά την κατάθλιψης είναι διπλάσια στις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στο ηλικιακό φάσμα των 35-44 ετών οι άνδρες με ποσοστό κατάθλιψης 16.4% υπερτερούν των γυναικών που εμφανίζουν κατάθλιψη σε ποσοστό 14.7%.

Αναφορικά με τις κατηγορίες πληθυσμού πλήττονται συχνότερα οι κατώτερες οικονομικά τάξεις, όσοι έχουν χαμηλό εισόδημα, όσοι είναι άνεργοι και όσοι έχουν χρέη παράγοντας που υπερισχύει έναντι των άλλων.