Κοροναϊοί: Η ανθεκτική οικογένεια ιών που προκαλεί από κρυολόγημα μέχρι θανατηφόρο πνευμονία

Ο ιός 2019-nCoV που ευθύνεται για την επιδημία των τελευταίων ημερών ανήκει στην οικογένεια των κοροναϊών, την οποία γνωρίζουμε εδώ και αρκετές δεκαετίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν αντιμετωπίσει στο παρελθόν ηπιότερα στελέχη των κοροναϊών, τα οποία ενοχοποιούνται για το 1/5 περίπου των συνολικών περιστατικών κοινού κρυολογήματος. Άλλα στελέχη προκαλούν λοίμωξη σε συγκεκριμένους πληθυσμούς ζώων. Όπως αναφέρεται σε άρθρο του Scientific American, μέχρι πρότινος, όλα τα στελέχη που μπορεί να επηρεάσουν τον άνθρωπο προκαλούσαν ήπιες λοιμώξεις, επομένως η έρευνα για τους κοροναϊούς δεν είχε συγκεντρώσει μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτό άλλαξε το 2003, όταν διαπιστώθηκε ότι το παθογόνο που ευθύνεται για την επιδημία του SARS στην Κίνα ήταν ένας κοροναϊός.

«Κανείς δεν περίμενε αυτή την εξέλιξη», είπε η μικροβιολόγος Susan Weiss από το Πανεπιστήμιο της Πεννσυλβάνια. «Τότε η επιστημονική κοινότητα άρχισε να ενδιαφέρεται αρκετά για τους κοροναϊούς». Η επιδημία αυτή είχε ξεκινήσει από τη μεταπήδηση του ιού από τις γάτες στον άνθρωπο. Η ικανότητα των κοροναϊών να μεταπηδούν από τα ζώα στον άνθρωπο διαπιστώθηκε ακόμα μία φορά με την επιδημία του MERS, η οποία ξεκίνησε από τις καμήλες. Η επιδημία αυτή προκάλεσε το θάνατο σε 858 ασθενείς, δηλαδή στο 34% περίπου αυτών που είχαν μολυνθεί. Τελευταία δεδομένα δείχνουν ότι ο SARS, ο MERS, αλλά και ο νέος κοροναϊός ξεκίνησαν τελικά από τις νυχτερίδες.

Η πιο πρόσφατη ανάλυση του γονιδιώματος του 2019-nCoV διαπίστωσε ότι το RNA του ιού ταυτίζεται κατά 96% με έναν κοροναϊό που ανιχνεύθηκε στις νυχτερίδες της Κίνας. Ανατομία των Κοροναϊών Οι ιοί γενικά έχουν στο σύνολό τους παρόμοια λειτουργία: εισέρχονται σε ένα κύτταρο και χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς του για να πολλαπλασιαστούν, μολύνοντας στη συνέχεια και άλλα κύτταρα. Οι κοροναϊοί έχουν μεγαλύτερο γονιδίωμα από πάρα πολλούς ιούς. Ως αποτέλεσμα, οι ιοί αυτοί μεταλλάσσονται πολύ γρήγορα.

Ορισμένες από τις μεταλλάξεις αυτές προσδίδουν στους ιούς νέες ιδιότητες, όπως για παράδειγμα την ικανότητα να μολύνουν νέα είδη κυττάρων ή ακόμα και άλλους οργανισμούς. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στους κοροναϊούς που προκαλούν κοινό κρυολόγημα και αυτούς που προκαλούν σοβαρή νόσηση είναι ότι οι πρώτοι επηρεάζουν κυρίως το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα (τη μύτη και το λαιμό), ενώ οι τελευταίοι στοχεύουν κυρίως το κατώτερο αναπνευστικό (τους πνεύμονες) προκαλώντας πνευμονία.

Όπως αναφέρει η ιολόγος Christine Tait-Burkard από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου «Πρέπει να γίνει παρατεταμένη έκθεση για να φτάσει ο ιός στους πνεύμονες. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι ασθενείς από τον MERS δούλευαν σε περιβάλλον με καμήλες». Τα παθογόνα μπορούν να εισέλθουν στους ανώτερους αεραγωγούς ευκολότερα, επομένως οι ιοί που πολλαπλασιάζονται σε αυτούς, είναι περισσότερο λοιμώδεις.

«Η ικανότητα πολλαπλασιασμού σε διαφορετικές θερμοκρασίες παίζει επίσης μεγάλο ρόλο, καθώς το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα έχει συνήθως χαμηλότερες θερμοκρασίες», είπε η Tait-Burkard. «Αν ο ιός είναι πιο σταθερός στις θερμοκρασίες αυτές, δεν χρειάζεται να μετακινηθεί στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα». Οι κατώτεροι αεραγωγοί αποτελούν επίσης πιο εχθρικό περιβάλλον για τους ιούς, τόσο βιοχημικά όσο και ανοσολογικά.

Μία ανάλυση του νέου κοροναϊού 2019-nCoV έδειξε ότι ο ιός αυτός χρησιμοποιεί ένα μηχανισμό, όπως και ο SARS για να εισέλθει στα κύτταρα. Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ο 2019-nCoV είναι λιγότερο θανατηφόρος από τον MERS, κάτι που ωστόσο μπορεί να αλλάξει αν ο ιός επεκταθεί περισσότερο.

Η Μάχη με το Ανοσοποιητικό Σύστημα

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό των κοροναϊών είναι οι πρωτεΐνες τους, οι οποίες βοηθούν τους ιούς να αποφύγουν την αντιμετώπισή τους από το ανοσοποιητικό. Η προσπάθεια αυτή εκκινείται όταν ένα ανοσιακό κύτταρο του οργανισμού ανιχνεύει ένα παθογόνο. Ακολούθως ξεκινά η απελευθέρωση ιντεφερονών, οι οποίες παρεμβαίνουν στην ικανότητα πολλαπλασιασμού των ιών. Οι ιντερφερόνες ενεργοποιούν μία σειρά από αντιιικούς μηχανισμούς, από τη διακοπή της σύνθεσης πρωτεϊνών στα κύτταρα που έχουν μολυνθεί με τους ιούς, μέχρι τον κυτταρικό θάνατο. Δυστυχώς, οι περισσότεροι από τους παραπάνω μηχανισμούς είναι επιβλαβείς και για το ανοσοποιητικό.

«Αρκετά από τα συμπτώματα που διαπιστώνουμε προκαλούνται από την ανοσιακή απόκριση (φλεγμονή) που εκκινείται μετά την ανίχνευση των ιών από τον οργανισμό», είπε η Weiss. «Αυτό καθορίζει πόσο σοβαρή νόσηση μπορεί να προκαλέσει ένας ιός. Αν προκαλεί δηλαδή, καταστροφική ανοσιακή απόκριση ή προστατευτική». Αυτός είναι και ο λόγος που έχουν σημασία οι συνοδές παθήσεις σε έναν ασθενή.

Οι περισσότεροι ασθενείς που κατέληξαν από τον ιό 2019-nCoV «είχαν συννοσηρότητες, όπως για παράδειγμα αυτοάνοσες παθήσεις ή δευτερογενείς λοιμώξεις, οι οποίες ενισχύονται σημαντικά όταν το έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση του ιού», είπε η Tait-Burkard. «Για το λόγο αυτό πρέπει να χορηγούμε αντιβιοτικά στους ασθενείς με συννοσηρότερες με σκοπό να αποτρέψουμε την επιδείνωση των βακτηριακών λοιμώξεων».

Φυσικά, ο σκοπός της ανοσιακής απόκρισης είναι να καταστρέψει τα παθογόνα, επομένως οι ιοί έχουν αναπτύξει μηχανισμούς άμυνας. Το χαρακτηριστικό αυτό δημιουργεί τις διαφοροποιήσεις στους περισσότερους κοροναϊούς. «Οι ιοί αυτοί έχουν αρκετές ομοιότητες , ωστόσο διαφέρουν ως προς τις βοηθητικές τους πρωτεΐνες», σημειώνει η Weiss αναφέροντας ότι «έχουν μεταλλάξεις οι οποίες αποκλείουν αρκετές δράσεις της έμφυτης ανοσίας».

Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι κοροναϊοί δεν προκαλούν νόσηση στις νυχτερίδες καθώς οι τελευταίες δεν παρουσιάζουν εξίσου έντονη ανοσιακή απόκριση με τον άνθρωπο. «Αρκετά από τα σηματοδοτικά μόρια που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι κατεσταλμένα στις νυχτερίδες, επομένως δεν εμφανίζεται νόσηση», είπε η Tait-Burkard. Αντί να αντιδρούν έντονα στην παρουσία των ιών, οι νυχτερίδες διατηρούν μία χαμηλή απόκριση, η οποία ενισχύει τις μεταλλάξεις των ιών. «Οι νυχτερίδες εκφράζουν συνέχεια ιντερφερόνες, γεγονός που επιτρέπει στους ανθεκτικούς ιούς να επιβιώσουν», είπε η Tait-Burkard. «Επομένως οι νυχτερίδες βοηθούν τους ιούς να αναπτύξουν ανθεκτικότητα στην ανοσιακή απόκριση».

Ευχαριστούμε τον παθολόγο κ. Αντώνιο Δημητρακόπουλο