Kορονοϊός: Ο παγκόσμιος “πόλεμος” για το εμβόλιο

Οι μέρες που ζούμε είναι από εκείνες τις ιστορικές στιγμές που η ανθρωπότητα φαντάζει ενωμένη απέναντι σε έναν κοινό σκοπό: Την αντιμετώπιση της απειλής του νέου κορονοϊού.

Ένα βασικό μέσο επίτευξης του στόχου αυτού είναι φυσικά η έρευνα για τη δημιουργία του εμβολίου, που θα δώσει οριστική λύση στην πανδημία και θα αφήσει τον πλανήτη να προχωρήσει αφήνοντας πίσω του αυτή τη δύσκολη συνθήκη. Από πολύ νωρίς ερευνητές από όλον τον κόσμο έχουν επικεντρωθεί σε αυτόν τον σκοπό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι συνεργάζεται με επιστήμονες από όλο τον κόσμο για 20 διαφορετικές περιπτώσεις εμβολίων. Παρόλα αυτά θα χρειαστει να περάσουν μήνες για τη μαζική παραγωγή του.

Από πολύ νωρίς πάντως η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν μπει στον αγώνα για αυτό το εμβόλιο σχετικά με τον κορονοϊό. Αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι ακόμα και πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες -σε άλλες συνθήκες ανταγωνιστικές- συνεργάζονται σε διάφορα επίπεδα. Υπάρχει ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος: Να εγγραφεί ο αγώνας για την παραγωγή ενός εμβολίου στο πλαίσιο εθνικιστικής προσέγγισης ψυχροπολεμικού τύπου. Η λογική που κρύβεται πίσω από αυτόν τον ανταγωνισμό είναι ότι η χώρα-παραγωγός του εμβολίου θα γίνει και η χώρα-ρυθμιστής που θα θέσει τις βάσεις των νέων διεθνών οικονομικών συνθηκών, μετά την κρίση που ζούμε.

Για την Κίνα το ζήτημα έχει ήδη στρατιωτικοποιηθεί. Αυτή τη στιγμή, 1.000 ερευνητές εργάζονται για την Ακαδημίας Στρατιωτικής Ιατρικής και έχουν αναπτύξει την πιο σημαντική ελπίδα της Κίνας για την παραγωγή του εμβολίου. Ήδη μάλιστα το κινεζικό κράτος ζητάει εθελοντές, για να γίνουν οι πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους. Το θέμα έχει γίνει ζωτικής σημασίας για την Κίνα, ώστε να έχει ενταχθεί και ως μέρος της κρατικής προπαγάνδας.

Από την άλλη, ο Donald Trump έχει τονίσει πολλές φορές την ανάγκη να παραχθεί το εμβόλιο σε αμερικανικό έδαφος, ώστε να είναι το αμερικανικό κράτος εκείνο που θα ελέγξει τη διαθεσιμότητα και τις προμήθειες. Η Αμερικανίδα Jennifer Haller, μια 43χρονη μητέρα τριών παιδιών, έγινε πρώτο άτομο το οποίο εμβολιάστηκε εθελοντικα με πειραματικό εμβόλιο με το όνομα mRNA-1273. H ίδια δήλωσε ότι “ήθελε να βοηθήσει κάπως”, ενώ τόνισε ότι μέχρι τώρα δεν έχει κάποιο σημαντικό σύμπτωμα. Το εμβόλιο με το οποίο εμβολιάστηκε η 43χρονη αναπτύσσεται από το Νational Institutes of Heatlh σε συνεργασία με την εταιρεία Modern Inc.

Φαίνεται όμως ότι ο αγώνας είναι πολύπλευρος. Ο Donald Trump φέρεται να προσπάθησε να δελεάσει τη γερμανική εταιρεία CureVac, προκειμένου αυτή να κάνει την έρευνά της αλλά και την ενδεχόμενη παραγωγή του εμβολίου στο έδαφος των ΗΠΑ. Ακόμα και αν η ίδια η εταιρεία αρνήθηκε ότι συνέβη μια τέτοια προσέγγιση, ο βασικός επενδυτής της τόνισε ότι ο Λευκός Οίκος πράγματι ήρθε σε επαφή μαζί της, για να πάρει την άμεση αρνητική της απάντηση. Αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της προσέγγισης αυτής, η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε άλλα 85 εκατομμύρια ευρώ στην εταιρεία, προκειμένου να διευκολύνει τις έρευνές της.

Μια νέα εποχή ανταγωνισμού

Είχαμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια έναν έντονο γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών ως προς τα όπλα και τα εξοπλιστικά προγράμματα. Την ίδια ώρα που η παραγωγή φαρμάκων είχε εγκατασταθεί κατά βάση στην Κίνα και την Ινδία. Πλέον όμως αυτό είναι κάτι που αλλάζει. Οι κυβερνήσεις θέλουν σε καιρούς κρίσης να έχουν πρόσβαση σε λύσεις που μπορούν να σώσουν τη ζωή εκατομμυρίων αλλά ταυτόχρονα και να δώσουν στις ίδιες ένα προβάδισμα στον διεθνή γεωπολιτικό ανταγωνισμό.

Εξάλλου, όταν ένα κράτος έχει τον έλεγχο παραγωγής ενός τόσο σημαντικού φαρμάκου έχει τελικά ρυθμιστικό ρόλο και στον τρόπο που συνολικά η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει την κρίση. Και δεν είναι βέβαια μόνο το πώς. Είναι και το πότε.

To 2009 μια εταιρεία από την Αυστραλία ήταν μια από τις πρωτοπόρους παγκοσμίως με ένα εμβόλιο για τη γρίπη των χοίρων. Από την εταιρεία αυτή ζητήθηκε πρώτα να φροντίσει να προμηθεύσει τους Αυστραλούς και, αφού το κάνει αυτό, τότε να ασχοληθεί με τις εξαγωγές σε άλλες χώρες. Αυτή μπορεί να είναι και μια από τις σημαντικότερες επιπτώσεις του διεθνούς ανταγωνισμού για τα φάρμακα. Η πιθανότητα να δοθεί προτεραιότητα στο κοινό της χώρας-παραγωγού μπορεί να έχει πολύ αρνητικά αποτελέσματα στην ίδια την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Ούτως ή άλλως πάντως αυτός ο ‘βιοτεχνολογικός’ ανταγωνισμός είχε ξεκινήσει και πριν το ξέσπασμα του κορονοϊού. Ήταν λίγους μήνες πριν που το F.B.I. έκανε προσπάθειες, προκειμένου να εντοπίσει επιστήμονες που θεωρούνταν ότι έκλεβαν στοιχεία της έρευνας στον τομέα της βιοϊτρικής, που γίνεται στις ΗΠΑ. Καθόλου τυχαία οι προσπάθειες αυτές επικεντρώθηκαν σε επιστήμονες κινεζικής καταγωγής.

Εν μέσω πανδημίας όμως ο ανταγωνισμός γίνεται πιο επιτακτικός. Ιδίως για την Κίνα θα είναι πολύ κρίσιμο το να καταφέρει να είναι εκείνη η χώρα που θα προχωρήσει πρώτη σε μαζική παραγωγή του εμβολίου για τον κορονοϊό. Μια πιθανή νίκη στο σπριντ για την παραγωγή του εμβολίου του κορονοϊού θα έδινε στο καθεστώς (εκτός από το πλεονέκτημα του ρυθμιστικού παράγοντα της κρίσης) και μια μεγαλύτερη επιρροή σε αναπτυσσόμενες και οικονομικά αδύναμες χώρες. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή η ίδια -με διάφορους τρόπους- προσπαθεί να βοηθήσει κράτη ανά τον κόσμο, που έρχονται το ένα μετά το άλλο αντιμέτωπα με την πανδημία. Ο ρόλος που προσπαθεί να καλύψει είναι ο ρόλος που κάποτε είχε η Δύση.

Eξάλλου, ο ρόλος των ΗΠΑ ως της Παγκόσμιας Υπερδύναμης τις τελευταίες 7 δεκαετίες ήρθε και από τον ρόλο της να αποτελεί το κράτος που οργανώνει και συντονίζει την αντίδραση απέναντι σε μια παγκόσμια κρίση, όπως είναι αυτή του κορονοϊού. Η Κίνα παίρνοντας τον ρόλο αυτόν θα καταφέρει να φέρει υπέρ της μια έκτακτη ανάγκη που στην αρχή έμοιαζε ικανή να τη βυθίσει. Η κριτική που δεχόταν για την προσπάθεια συγκάλυψης στις πρώτες φάσεις της επιδημίας ήταν έντονη. Η αντιστροφή του κλίματος φαινόταν απαραίτητη για το καθεστώς. Η παραγωγή του εμβολίου θα είναι η ιδανική συνέχεια μετά από την ούτως ή άλλως πολύ αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιδημίας, ακόμα και στην επαρχία από την οποία αυτή ξεκίνησε.

Οι προκλήσεις του εμβολιασμού

Ταυτόχρονα, εκτός από τις έρευνες για το ίδιο το εμβόλιο, υπάρχουν ήδη σκέψεις για τον τρόπο που αυτό θα παραχθεί γρήγορα και θα διανεμηθεί σε όλο τον κόσμο. Από τη στιγμή που θα τεσταριστεί, το όποιο εμβόλιο εναντίον του κορονοϊού θα πρέπει να είναι προσβάσιμο σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, σε κάθε μεριά του πλανήτη. Αυτό, όπως καταλαβαίνει εύκολα κανείς, είναι μια τρομερά κρίσιμη και μαζί απαιτητική διαδικασία. Αν εμπλακούν, λοιπόν, γεωπολιτικές στρατηγικές και εθνικιστικές στρατηγικές θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκη.

“Αν η παραγωγός χώρα πει ότι πρώτα πρέπει να κρατήσουμε προμήθειες για τον δικό μας πληθυσμό, αυτό μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για τον ενδεχόμενα πιο αποτελεσματικό εμβολιασμό που θα γινόταν σε μέρη -επιδημιολογικά μιλώντας- με μεγαλύτερη σημασία”, τονίζει ο Seth Berkley, chief executive της GAVI, μιας Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης που προμηθεύει εμβόλια σε αναπτυσσόμενες χώρες. H ισότιμη πρόσβαση στον εμβολιασμό, μακριά από εθνικιστικούς λόγους και κρατικούς ανταγωνισμούς, είναι κάτι που πρέπει και ήδη απασχολεί την παγκόσμια ιατρική κοινότητα.

Σε κάθε περίπτωση δεν περιμένουμε τίποτα από όλα αυτά να γίνει σε ένα διάστημα μικρότερο των 10-18 μηνών. Οποιαδήποτε βιασύνη, ιδίως από τη στιγμή που εγγράφεται σε πλαίσιο διεθνούς ανταγωνισμού, μπορεί να είναι ολέθρια. Τα εμβόλια πρέπει να είναι απόλυτα ασφαλή, ακόμα και αν παράγονται σε τέτοιες έκτακτες fast-track συνθήκες. Δεν είναι μόνο οι επιπλοκές που θα μπορούσε να προκαλέσει σε υγιείς οργανισμούς. Είναι και το στίγμα που θα προκαλούνταν σε τεράστια κοινά εις βάρος της ίδιας της πρακτικής του εμβολιασμού.

Είναι πάντως προφανές ότι τέτοια αποτυχία θα έβλεπτε ιδιαίτερα το κύρος της παραγωγού-χώρας, ώστε μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι το εμβόλιο που θα φτάσει σε εμάς θα είναι τελικά απόλυτα ασφαλές. Με τις παρούσες συνθήκες, λοιπόν, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι απλά να περιμένουμε.