Μείωση της βλάβης από το κάπνισμα: Γιατί είναι σημαντική η παρέμβαση της πολιτείας

Σε έναν αγώνα δρόμου για τη μείωση της βλάβης από το τσιγάρο έχουν επιδοθεί επιστήμονες και κυβερνήσεις, με στόχο όσα άτομα έχουν εθισμό στη νικοτίνη και δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα, να έχουν εναλλακτικές λύσεις, που θα περιορίσουν τους κινδύνους για την υγεία τους.

Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα και τα εναλλακτικά προϊόντα που δεν περιλαμβάνουν την επιβαρυντική διαδικασία της καύσης (όπως συμβαίνει με τα τσιγάρα), έχουν απασχολήσει κατά καιρούς γιατρούς και επιστήμονες, οι οποίοι καλούνται, πλέον, να πάρουν θέση σε ένα ζήτημα μείζονος σημασίας.

Μάλιστα, σε πολλές χώρες, οι κυβερνήσεις συνεργάζονται με τους ειδικούς, προκειμένου να διαμορφώνουν νέες πολιτικές προς όφελος της δημόσιας υγείας.

Η SCOHRE, διοργανώτρια του συνεδρίου, κάλεσε ειδικούς από όλο τον κόσμο και τους ζήτησε να  λάβουν μέρος σε ένα εποικοδομητικό διάλογο, με στόχο την ανεύρεση μίας καλύτερης προσέγγισης για την αντιμετώπιση της επιβάρυνσης που προκαλεί παγκοσμίως το κάπνισμα.

Οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες για την εφαρμογή πολιτικών μείωσης της βλάβης από το τσιγάρο, που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί δημόσιας υγείας συζητήθηκαν σε ένα από τα πάνελ του 6ου Επιστημονικού Συνέδριου για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα (6th Summit on Tobacco Harm Reduction), οι εργασίες του οποίου ολοκληρώθηκαν πρόσφατα στην Αθήνα.

Στο πάνελ συμμετείχαν ο Fares Mili, Πνευμονολόγος με εξειδίκευση στον εθισμό, πιστοποιημένος στην αντιμετώπιση του καπνίσματος από την Τυνησία, Solomon Rataemane, διευθυντής του τμήματος Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Limpopo της Νότιας Αφρικής και ο Lorenzo Mata, γιατρός από τις Φιλιππίνες, και πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Quit For Good» (διακοπή για το καλό), η οποία προωθεί τη μείωση της βλάβης από το τσιγάρο.

Παραδείγματα πολιτικών μείωσης της βλάβης

Οι πολιτικές για τη μείωση της βλάβης είναι διαφορετικές σε κάθε χώρα. Μάλιστα «υπάρχουν χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Νέα Ζηλανδία και η Βρετανία, όπου εφαρμόζονται επιτυχημένες πολιτικές για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό του τσιγάρου», τόνισε ο δρ Mili.

Υπάρχουν άλλες χώρες, στις οποίες οι κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους καπνιστές, αλλά δεν έχουν ακόμα υιοθετηθεί.

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν και οι χώρες, κυρίως χαμηλού εισοδήματος, στις οποίες δεν κυκλοφορούν τα προϊόντα μείωσης της βλάβης, συνεπώς οι καπνιστές δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά.

«Αυτό που βρήκαμε μέσα από έρευνα, είναι ότι χώρες όπου επιστήμονες και υπουργεία συνεργάζονται, οι πολιτικές μείωσης της βλάβης υιοθετούνται και εξελίσσονται και προσφέρουν λύσεις.  Στις χώρες όπου δεν έχουν αρκετά ανεπτυγμένη επιστημονική κοινότητα, οι πολιτικές για τη μείωση της βλάβης, δεν προχωρούν», λέει ο ίδιος.

Σύμφωνα με όσα ανέφεραν οι ειδικοί στο πλαίσιο του συνεδρίου, οι οδηγίες από τις Εθνικές Επιστημονικές Εταιρείες και τους Ιατρικούς Συλλόγους είναι εξαιρετικά σημαντικές.

Κι αυτό διότι η κάθε χώρα θα πρέπει να υιοθετήσει το δικό της πρόγραμμα μείωσης της βλάβης, ανάλογα με την κουλτούρα του πληθυσμού της και τα εργαλεία που διαθέτει για να το επιτύχει.

«Έχουμε να αντιμετωπίσουμε αρκετούς ανθρώπους που είναι εθισμένοι στη νικοτίνη. Δεν είναι επιλογή τους να σταματήσουν την πρόσληψή της, όμως είναι ευθύνη των αρμόδιων υπουργείων να τους προστατεύσουν», συμπληρώνει ο ίδιος.

Το παράδειγμα της Τυνησίας

Στην Τυνησία, τα προγράμματα αυτά δημιουργήθηκαν ξεκινώντας, σε πολιτικό επίπεδο και με νομοθεσία, διαχωρίζοντας ως έννοιες το κάπνισμα από τον εθισμό.

«Το κάπνισμα είναι μία εθιστική συμπεριφορά, δεν μπορείς να τη κατατάξεις με άλλου είδους καταστάσεις, διότι θα αποτύχεις εκ των πραγμάτων. Για παράδειγμα, σε μη εθιστικές συμπεριφορές, αναζητούμε στον άλλον τι του την προκάλεσε και ακολούθως κατευθυνόμαστε προς τη λύση του προβλήματος με συγκεκριμένα κίνητρα. Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με εθισμό, έχουμε εθιστική συμπεριφορά. Έτσι, η κατάσταση είναι πολύ πιο δύσκολη, διότι δεν μπορείς να δώσεις στον άλλον κίνητρα. Κι αυτό επειδή το εθισμένο άτομο γνωρίζει ότι το τσιγάρο έχει αρνητική επίδραση και ότι μπορεί ακόμα και να χάσει τη ζωή του από το κάπνισμα, όμως δεν μπορεί να σταματήσει», εξηγεί ο δρ Mili.

Όπως είπε ο ίδιος, η νικοτίνη δεν είναι ο παράγοντας που προκαλεί τον βασικό εθισμό. Υπάρχει ένα μόριο που βρίσκεται μόνο στα τσιγάρα και απελευθερώνεται με την καύση του και ονομάζεται μονοοξειδάση.

Αυτό δεν υπάρχει στα προϊόντα μείωσης της βλάβης κι έτσι δεν προκαλούν τον έντονο εθισμό που προκαλεί ο καπνός του τσιγάρου.

«Έτσι, τα τελευταία χρόνια σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, δημιουργήσαμε ένα νομικό πλαίσιο για τον εθισμό και σε αυτή την κατηγορία τοποθετήσαμε τον καπνό του τσιγάρου. Τα τελευταία 2 χρόνια στην Τυνησία έχουν εθνικές κατευθυντήριες οδηγίες για τον εθισμό στο τσιγάρο και μέσα από αυτό καταφέραμε να προσθέσουμε την μείωση της βλάβης, πάντα με τη συνεργασία του υπουργείου Υγείας και της επιστημονικής κοινότητας» αναφέρει.

Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν δημιουργηθεί ειδικές επιστημονικές επιτροπές στη χώρα που παρακολουθούν τις μελέτες που διεξάγονται και ολοκληρώνονται παγκοσμίως και ανάλογα προτείνουν λύσεις μείωσης της βλάβης σε άτομα με εθισμό στο τσιγάρο.

«Θα ήθελα να δώσω έμφαση στο ότι είναι σημαντικό να αλλάξει η συμπεριφορά του ατόμου που είναι εθισμένο, όχι στο να εγκαταλείψει απότομα τη νικοτίνη και να πετάξει το τσιγάρο, αλλά να υιοθετήσει προϊόντα μείωσης της βλάβης, όπως τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και το ηλεκτρονικό τσιγάρο», συμπλήρωσε ο ίδιος.

Οι στρατηγικές αυτές βέβαια, δεν μπορεί να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν όταν υπάρχει ένα υπουργείο Υγείας στη χώρα, το οποίο κλείνει τα αφτιά του στους επιστημονικούς συλλόγους. Θα πρέπει να είναι ανοιχτό και να κατανοήσει πόσο σημαντικό είναι να αλλάξει κάποιος συμπεριφορά.

Τα προϊόντα μείωσης της βλάβης είναι ανάγκη και όχι επιλογή, συμφώνησαν οι ειδικοί του πάνελ.

Το παράδειγμα της Νοτίου Αφρικής

«Στη Νότια Αφρική επικεντρωνόμαστε στον πληθυσμό και τη συμπεριφορά των καπνιστών, ώστε να καταφέρουμε να τους πείσουμε να διακόψουν το κάπνισμα ή αν δεν τα καταφέρουν να στραφούν σε προϊόντα μείωσης της βλάβης», ανέφερε με τη σειρά του ο δρ Rataemane.

Επίσης, η χώρα το τελευταίο διάστημα έχει λάβει αρκετά μέτρα που προωθούν τη μείωση του καπνίσματος, όπως για παράδειγμα να απαγορεύσει το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους, να απαγορεύσει τις πωλήσεις τσιγάρων σε μικρές ηλικίες, να βάλει σημάνσεις στις συσκευασίες τσιγάρων για τα προβλήματα που προκαλεί ο καπνός στην υγεία και επίσης αύξησε κατά πολύ τις τιμές στα προϊόντα καπνού.

«Επίσης, αν κάποιος έχει γεννηθεί από μία συγκεκριμένη ημερομηνία και μετά, η νομοθεσία του απαγορεύει να καπνίζει. Πρόκειται για ένα πολύ αυστηρό μέτρο, με το οποίο στοχεύουμε να εξαφανίσουμε από τη χώρα το τσιγάρο», λέει ο δρ Rataemane.

Στη Νότια Αφρική το θέμα της μείωσης της βλάβης πολιτικά και με νομοθεσία, έχει συνδεθεί με άλλες σημαντικές δράσεις της κυβέρνησης και του υπουργείου Υγείας, οι οποίες βοηθούν στην προαγωγή της δημόσιας υγείας, όπως η φυσική κατάστασή, η ψυχική υγεία, η αντιμετώπιση των ναρκωτικών κ.ά.

«Το θέμα είναι να πεις στον πολίτη όχι ότι αυτό δεν είναι καλό και θα σε βλάψει, διότι αυτό το γνωρίζει. Το ζητούμενο είναι να του δώσεις επιλογές για να καταλάβει ότι μπορεί το κράτος να τον βοηθήσει. Και να γνωρίζει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες και να λάβει σημαντική βοήθεια από τους ειδικούς».

Στο ίδιο πλαίσιο, στη Νότια Αφρική έχουν δημιουργηθεί πολλά ιατρεία διακοπής καπνίσματος, όπου πέρα από τα άτομα που προσέρχονται για τη διακοπή του, οι επιστήμονες που εργάζονται συμμετέχουν ενεργά σε έρευνες και συνέδρια και ενημερώνονται συνεχώς για τις μεθόδους μείωσης της βλάβης, ώστε να κατευθύνουν με τον καλύτερο τρόπο τους ασθενείς τους.

Παρόμοιες δράσεις έχει αναλάβει και το υπουργείο Υγείας των Φιλιππίνων.

Το παράδειγμα των Φιλιππίνων

«Είναι πολύ σημαντικό οι πολιτικές υγείας να στραφούν προς την κατεύθυνση μείωσης της βλάβης. Τα προϊόντα μείωσης της βλάβης προσφέρουν νέες επιλογές σε εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο, οι οποίοι επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, όμως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τον εθισμό που τους προκαλεί», ανέφερε από την πλευρά του ο δρ Lorenzo Mata.

Παγκοσμίως, μόλις το 4% των καπνιστών κατάφερε τον τελευταίο χρόνο να διακόψει το κάπνισμα, τη στιγμή που 117 εκατομμύρια καπνιστές χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο λόγω της βλαβερής συνήθειας.

«Το θετικό είναι ότι τα προϊόντα μείωσης της βλάβης κερδίζουν συνεχώς έδαφος. Στις Φιλιππίνες έχουμε δημιουργήσει διαφορετική νομοθεσία για το τσιγάρο και τα εναλλακτικά προϊόντα πρόσληψης νικοτίνης, με διαφορετική ηλικία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και διαφορετική φορολογία. Υπάρχει κλιμάκωση», εξηγεί ο ίδιος.

Στη διαδικασία της μείωσης της βλάβης εμπλέκονται επιστήμονες και κυβέρνηση και έχουν τεράστια ευθύνη απέναντι στον πολίτη που έχει εθισμό στο τσιγάρο.

«Γι’ αυτό και είναι σημαντικό για τη δημόσια υγεία να προσέξουμε ιδιαίτερα αυτό το κοινό και να εξετάζουμε συνεχώς τις επιστημονικές εξελίξεις, ώστε να προσαρμόζουμε τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται για τη μείωση της βλάβης. Σημαντικό είναι να παρακολουθούμε στενά και τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν εναλλακτικά προϊόντα καπνού, ώστε να γνωρίζουμε όσα περισσότερα μπορούμε για τη βελτίωση της υγείας του από τη χρήση τους», κατέληξε ο δρ Mata.