Νέα εποχή στην πρόληψη του HIV με ενέσιμο “εμβόλιο” δύο φορές τον χρόνο

Είναι σπάνιο για τους επιστήμονες να χειροκροτούνται όρθιοι για την παρουσίαση δεδομένων από κλινικές μελέτες.

Όταν, όμως, η Νοτιοαφρικανή ερευνήτρια Linda-Gail Bekker ολοκλήρωσε την παρουσίασή της για μια κλινική δοκιμή πρόληψης του HIV στο συνέδριο «AIDS 2024» στο Μόναχο την περασμένη εβδομάδα, το ακροατήριο σηκώθηκε όρθιο και χειροκρότησε για σχεδόν 1 λεπτό, αναφέρει το περιοδικό Science.

«Αυτό δείχνει πόσος ενθουσιασμός υπήρξε για τα αποτελέσματα», λέει ο Jürgen Rockstroh, ερευνητής για τον HIV στο Πανεπιστήμιο της Βόννης.

Η Bekker ανακοίνωσε ότι μεταξύ περισσότερων από 2.000 γυναικών από την Αφρική που έκαναν δύο φορές τον χρόνο ένεση του αντιιικού φαρμάκου λενακαπαβίρη ως προφύλαξη πριν από την έκθεση (PrEP), καμία δεν προσβλήθηκε από τον ιό HIV.

Ορισμένοι θεωρούν το αποτέλεσμα ως μία επιστημονική εξέλιξη που έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα.

«Φανταστείτε να είχατε ένα εμβόλιο που να ήταν 100% αποτελεσματικό στις γυναίκες και να χρειαζόταν μία αναμνηστική δόση κάθε 6 μήνες», λέει ο Chris Beyrer, επιδημιολόγος που διευθύνει το Duke Global Health Institute. «Θα λέγατε, αυτό είναι, έχουμε επιτέλους ένα εργαλείο που μπορεί να τερματίσει αυτή την επιδημία».

Η παρασκευάστρια εταιρεία του φαρμάκου, Gilead Sciences, είχε παρουσιάσει τα κύρια αποτελέσματα της δοκιμής PURPOSE 1 σε δελτίο Τύπου τον Ιούνιο, αλλά ορισμένοι ερευνητές ήταν επιφυλακτικοί μέχρι να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα σχετικά με τις παρενέργειες και τη μεθοδολογία της μελέτης.

Τα πλήρη αποτελέσματα, τα οποία περιγράφονται από την Bekker και δημοσιεύθηκαν επίσης στην επιστημονική επιθεώρηση The New England of Journal of Medicine την περασμένη εβδομάδα, «ήταν καλύτερα από ό,τι θα ήλπιζε κάποιος», σχολιάζει ο Vincent Kioi, ερευνητής εμβολίων της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για το Εμβόλιο κατά του AIDS (International AIDS Vaccine Initiative, IAVI) με έδρα το Ναϊρόμπι.

Οι επιστήμονες θέλουν ακόμη να ενημερωθούν αναλυτικά και να κατανοήσουν αν τα αποτελέσματα της δεύτερης κλινικής μελέτης αποτελεσματικότητας που πραγματοποιούνται στις ΗΠΑ και σε άλλες 6 χώρες, σε άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, είναι εξίσου ελπιδοφόρα. Τα δεδομένα αυτά αναμένονται στα τέλη του τρέχοντος έτους ή στις αρχές του 2025.

Επίσης, ασαφές είναι πόσο γρήγορα το φάρμακο μπορεί να εγκριθεί από τις ρυθμιστικές αρχές (FDA, EMA) και να παραχθεί σε μεγάλη κλίμακα, πόσο θα κοστίζει, ιδιαίτερα στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, και βέβαια πόσο γρήγορα ο ιός θα αναπτύξει αντίσταση σε αυτό.

Παρόλα αυτά, τα ευρήματα δίνουν ελπίδα σε μια κρίσιμη στιγμή, καθώς οι νέες μολύνσεις από τον ιό HIV έχουν μειωθεί από πάνω από 2 εκατομμύρια παγκοσμίως το 2010 σε 1,3 εκατομμύρια πέρυσι.

Ωστόσο, σε έκθεση που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα από το Κοινό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τον HIV/AIDS (UNAIDS) δείχνει ότι η πρόοδος έχει σταματήσει και είναι πιθανό να χαθεί ο στόχος για μόλις 370.000 μολύνσεις μέχρι το 2025.

Οι υπάρχουσες στρατηγικές προεκθεσιακής προφύλαξης (PrEP) έχουν αποδειχθεί ασφαλείς και αποτελεσματικές, αλλά είχαν περιορισμένο αντίκτυπο.

Τα σχήματα που αποτελούνται από ένα χάπι την ημέρα δεν έχουν μειώσει πολύ τον κίνδυνο για τις νεαρές γυναίκες σε χώρες με υψηλό φορτίο HIV, επειδή παράγοντες όπως το στίγμα και η έλλειψη ιδιωτικότητας ή αυτονομίας εμποδίζουν πολλές γυναίκες να παίρνουν τα χάπια όπως προβλέπεται.

Άλλωστε, ένα άλλο ενέσιμο φάρμακο μακράς δράσης με δραστική ουσία την καμποτεγραβίρη, το οποίο αναπτύχθηκε από τη φαρμακευτική εταιρεία ViiV Healthcare και χορηγείται κάθε 2 μήνες, έλαβε άδεια κυκλοφορίας το 2021 και συστήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) για τις ομάδες υψηλού κινδύνου το 2022.

Σε κλινική δοκιμή σε γυναίκες η εν λόγω δραστική ουσία κατέδειξε ότι μείωσε τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό HIV κατά 88%. Όμως η εμπορική του διάθεση είχε σημαντικές καθυστερήσεις, εν μέρει λόγω των συνεχιζόμενων διαπραγματεύσεων για τις τιμές.

Τι έδειξε η PURPOSE για τη λενακαπαβίρη και την πρόληψη του HIV

Στη μελέτη PURPOSE 1, 2.134 έφηβα κορίτσια και νεαρές γυναίκες στη Νότια Αφρική και την Ουγκάντα έλαβαν ενέσεις λενακαπαβίρης κάθε 6 μήνες.

Δεν είναι βέβαιο αν αυτό θα θεωρηθεί εμβόλιο ή προφυλακτική αγωγή, καθώς υπάρχουν εμβόλια όπως της γρίπης και της Covid που γίνονται μία φορά τον χρόνο και κάποια που τα κάνουμε μία φορά στη ζωή μας.

Η δοκιμή τερματίστηκε όταν το φάρμακο αποδείχθηκε 100% προστατευτικό στη μετάδοση του ιού HIV.

Οι περισσότεροι από 3.000 συμμετέχοντες στα δύο άλλα σκέλη της δοκιμής έλαβαν είτε ένα καθημερινό χάπι εμτρισιταβίνης/τενοφοβίρης, που έχει εγκριθεί σε πολλές χώρες, όπως και στην Ελλάδα ως PrEP, είτε μια νεότερη έκδοση του χαπιού που έχει λιγότερες παρενέργειες.

Μεταξύ αυτών, υπήρξαν 55 νέες μολύνσεις από τον ιό HIV, όχι σημαντικά λιγότερες από το βασικό ποσοστό μόλυνσης στις γυναίκες που ήταν επιλέξιμες για τη δοκιμή.

Από τη μέτρηση των επιπέδων του φαρμάκου στο αίμα, στο 10% των συμμετεχόντων, οι ερευνητές έμαθαν ότι η πλειονότητα έπαιρνε τρία ή λιγότερα χάπια την εβδομάδα, αντί για ένα κάθε μέρα. Εκείνες που έπαιρναν τα λιγότερα χάπια ήταν πιο πιθανό να μολυνθούν από τον ιό HIV.

Το κατά πόσον τα ενέσιμα θα είναι ευκολότερο να λαμβάνονται μακροπρόθεσμα είναι ακόμη ένα ερώτημα.

Η λενακαπαβίρη χορηγείται με υποδόρια ένεση, συνήθως στην κοιλιά. Εάν δεν γίνει προσεκτικά, μπορεί να δημιουργήσει επώδυνα οζίδια και φλεγμονή.

Λίγοι συμμετέχοντες στη δοκιμή εμφάνισαν έλκη, καθώς μια νοσοκόμα έκανε πολύ βαθιά την ένεση του φαρμάκου, λέει η Bekker.

«Και αυτό στο πλαίσιο μιας καλά διεξαχθείσας κλινικής δοκιμής», σημειώνει η Jeanne Marrazzo, διευθύντρια του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ.

Καθώς η χρήση του φαρμάκου επεκτείνεται, θα είναι ζωτικής σημασίας να εκπαιδευτούν οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης στο πώς να κάνουν σωστά τις ενέσεις, λέει η ίδια.

Οι ακτιβιστές πιέζουν ήδη για να καταστεί η λενακαπαβίρη διαθέσιμη σε προσιτή τιμή σε όλο τον κόσμο.

Η παραγωγός εταιρεία Gilead έχει δηλώσει από την πλευρά της, ότι θα δώσει άδεια σε εταιρείες γενόσημων να παράγουν το φάρμακο για χώρες με χαμηλό εισόδημα.

«Αλλά αποκλείουν τις χώρες μεσαίου εισοδήματος επειδή πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουν υψηλότερη τιμή εκεί», διευκρινίζει η εκτελεστική διευθύντρια της UNAIDS Winnie Byanyima.

Η λενακαπαβίρη είναι ένας νέος τύπος φαρμάκου που προσκολλάται στο καψίδιο που περιβάλλει το γονιδίωμα του ιού και διακόπτει τον κύκλο ζωής του.

Μέχρι στιγμής, οι επιστήμονες δεν έχουν δει σημάδια ανάπτυξης ανθεκτικότητας του HIV έναντι του φαρμάκου, αλλά αυτό είναι πιθανότατα θέμα χρόνου, λέει ο Salim Abdool Karim, επιδημιολόγος που διευθύνει το Κέντρο για το Ερευνητικό Πρόγραμμα AIDS στη Νότια Αφρική.

Ο ίδιος ανησυχεί ότι όταν οι άνθρωποι σταματήσουν να παίρνουν λενακαπαβίρη, το φάρμακο θα παραμείνει στον οργανισμό μόλις για μερικές εβδομάδες σε συγκεντρώσεις αρκετά χαμηλές ώστε να επιτρέψει στον ιό να επιβιώσει και να προσαρμοστεί.

Μια άλλη κρίσιμη περίοδος είναι όταν αρχίζει η αγωγή. Αν και όποιος ξεκινά την PrEP πρέπει να έχει κάνει αρνητική εξέταση για τον HIV, κάποιοι θα έχουν μολυνθεί από τον ιό λίγο πριν από την πρώτη τους ένεση και θα διαφύγουν της ανίχνευσης, οδηγώντας σε μια αργά εξελισσόμενη λοίμωξη.

«Αυτό μπορεί να κάνει τη διαχείριση αυτών των περιπτώσεων πραγματικά δύσκολη», λέει η Susan Εshleman, κλινική παθολόγος στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.

Τα ανθεκτικά στελέχη θα μπορούσαν να αναπτυχθούν αθόρυβα, ενώ το ιικό φορτίο των ασθενών είναι πολύ χαμηλό για να γίνει ο συνήθης έλεγχος αντοχής, συμπληρώνει η ίδια.

Αυτές οι «χαμένες» λοιμώξεις φαίνεται να είναι σπάνιες, όμως οι ερευνητές της PURPOSE 1 εντόπισαν αναδρομικά 4 συμμετέχοντες που είχαν οξεία λοίμωξη από τον ιό HIV όταν έλαβαν λενακαπαβίρη.

Μόλις λάβουν PrEP, οι ασθενείς αυτοί μπορεί να είναι απίθανο να μεταδώσουν τον ιό, αλλά η διαχείρισή τους θα είναι σημαντική καθώς ο αριθμός τους θα αυξάνεται.

Εν τω μεταξύ, οι ερευνητές των εμβολίων κατά του HIV αναλογίζονται τι σημαίνει η ανακάλυψη για τον τομέα τους και θα πρέπει να σκεφτούν τώρα πώς να σχεδιάσουν ηθικά τέτοιες δοκιμές, όταν υπάρχει διαθέσιμη μια επιλογή που παρέχει 100% προστασία.

«Οποιαδήποτε μελέτη κάνουμε με ένα πιθανό εμβόλιο θα πρέπει να λάβει υπόψη της τη χρήση τέτοιων προϊόντων», λέει η Beatriz Grinsztejn, ερευνήτρια για τον HIV στο Ίδρυμα Oswaldo Cruz της Βραζιλίας. «Και φυσικά, αυτό καθιστά τις μελέτες στο μέλλον πολύ πιο δύσκολες», καταλήγει η ίδια.