Νίκος Κυρπίδης: Γιατί ο σπουδαίος επιστήμονας ήρθε στην Ελλάδα, είδε και απήλθε

Μπορεί οι περισσότεροι να εκτιμούμε ότι λόγω της φήμης του το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) είναι από τα σπουδαιότερα ερευνητικά κέντρα στη χώρα μας, όμως πρόσφατα αναγνωρίσθηκαν διοικητικά προβλήματα. Αυτό έγινε το καλοκαίρι του 2022, όταν όλα τα ερευνητικά ιδρύματα στην Ελλάδα πέρασαν από αξιολόγηση, από Έλληνες επιστήμονες της διασποράς. Ποια ήταν τα αποτελέσματα για το ΙΙΒΕΑΑ;

«Στην έκθεση αναγνωρίστηκε ο αναχρονιστικός τρόπος διοίκησης, ο οποίος κρατάει πίσω την έρευνα του ιδρύματος», αναφέρει στο NEWS 24/7 o Νίκος Κυρπίδης, καθηγητή στο Εθνικό Εργαστήριο του Μπέρκλεϋ (LBNL) στην Καλιφόρνια.

Ο κ. Κυρπίδης με καταγωγή από τις Σέρρες, «έσπασε» πρόσφατα τον γενετικό κώδικα 1.003 βακτηρίων και αρχαιοβακτηρίων, γνωστών και ως «αρχαίων», μία έρευνα που είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξει ο τρόπος δημιουργίας γενετικών θεραπειών.

Το 2020 κ. Κυρπίδης αποφάσισε να αφήσει την έρευνά του σε ένα από τα σημαντικότερα ιδρύματα του κόσμου, το Εθνικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϋ στην Καλιφόρνια και να επιστρέψει στη χώρα μας, ώστε να αναλάβει να βοηθήσει το ΙΙΒΕΑΑ.

Ωστόσο, 3,5 χρόνια μετά, διαπίστωσε ότι τελικά δεν μπορεί να εργαστεί στο περιβάλλον αυτό και πριν προλάβει να προσληφθεί, παραιτήθηκε.

Ο ίδιος, μιλώντας στο NEWS 24/7, αποκαλύπτει τους λόγους που τον οδήγησαν να κάνει πίσω και να μην επιστρέψει στη χώρα μας για να προσφέρει με τις πολύτιμες γνώσεις και την εμπειρία του στην επιστημονική έρευνα.

Κύριε Κυρπίδη, πόσα χρόνια είστε στο εξωτερικό;

Είμαι στις ΗΠΑ τα τελευταία 28 χρόνια. Κάνω έρευνα στο Berkley National Lab, ένα από τα κορυφαία στις ΗΠΑ, στο οποίο εργάζονται και δεκάδες Νομπελίστες.

Είναι στόχος σας να επιστρέψετε στην Ελλάδα και να προσφέρετε με την έρευνά σας;

Πάντα ήθελα να επιστρέψω στη χώρα μου, όπως άλλωστε οι περισσότεροι Έλληνες της διασποράς. Σε αυτή τη φάση της καριέρας μου δεν είχα κάποιο ιδιαίτερο λόγο για να φύγω από το Μπέρκλεϋ, έχω ένα εργαστήριο άψογα οργανωμένο και φρονώ ότι έχω να προσφέρω πολλά ακόμα εδώ, στις ΗΠΑ.

Πώς προέκυψε η θέση στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών;

Η θέση του Επιστημονικού Διευθυντή προκηρύχθηκε στις αρχές του 2020.

Σας είχαν προσεγγίσει επιστήμονες από την Ελλάδα για να σας πείσουν να έρθετε στην θέση αυτή;

Ναι. Ακόμα πριν ανοίξει η θέση του επιστημονικού διευθυντή με είχαν προσεγγίσει και μου είχαν προτείνει να κάνω αίτηση.  Τότε δεν το σκεφτόμουν ακόμα να επιστρέψω στην Ελλάδα.

Υπήρξε συζήτηση και με τον πρόεδρο του επιστημονικού συμβουλίου, τον κ. Δημήτρη Θάνο, και με άλλους επιστήμονες, οι οποίοι με έπεισαν ότι μπορώ να προσφέρω και μου υποσχέθηκαν ότι θα έχω ελευθερία κινήσεων για να οδηγήσω το ίδρυμα επιστημονικά σύμφωνα με το όραμά μου.

Και τι έγινε στην συνέχεια;

Στην συνέχεια, ακολούθησε η αξιολόγηση του ιδρύματος το καλοκαίρι του 2022 όπως και όλων των άλλων ερευνητικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα.

Υπεύθυνοι είχαν τοποθετηθεί Έλληνες επιστήμονες της διασποράς, οι οποίοι οργάνωσαν ομάδες για να κρίνουν την κατάσταση στο κάθε ίδρυμα.

Εγώ, για παράδειγμα, ήμουν επικεφαλής της αξιολόγησης για το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής (Ι.ΘΑ.ΒΙ.Γ.) στην Κρήτη.

Η επιτροπή, η οποία ανέλαβε να κάνει την αξιολόγηση του ΙΙΒΕΑΑ, αναγνώρισε τον αναχρονιστικό τρόπο  διοίκησης, ο οποίος  κρατάει πίσω την έρευνα του ιδρύματος.

Όταν το είδα αυτό, αποφάσισα ότι θα ήταν σημαντικό να βοηθήσω το ίδρυμα και τις προσπάθειες αναβάθμισής του. Και παρόλο που είχα ήδη επισκεφτεί το ΙΙΒΕΑΑ το 2020 για να γνωρίσω τους ερευνητές και είχα δει τα προβλήματα, είχα ενθουσιαστεί με την ιδέα να αναλάβω τη θέση του επιστημονικού διευθυντή και να μεταφέρω τη διεθνή μου γνώση και εμπειρία και να βελτιώσω πολλές καταστάσεις.

Τελικά σας δέχθηκαν στο ΙΙΒΕΑΑ;

Ένα χρόνο μετά την αρνητική αξιολόγηση του ΙΙΒΕΑΑ που έγινε το καλοκαίρι 2022, και ενώ είχα κάνει αίτηση 2 χρόνια πριν, έγινε και η εκλογή μου. Δηλαδή χρειάστηκαν περίπου 3,5 χρόνια. Βέβαια, μεσολάβησε και η πανδημία, αλλά όπως κατάλαβα αργότερα, δεν ήταν μόνο αυτό το πρόβλημα…

Και γιατί δεν προχώρησε η συνεργασία;  

Αφότου έγινε η εκλογή μου, τον Ιούνιο 2023, ήρθα για δύο εβδομάδες στην Ελλάδα και συναντήθηκα με τον πρόεδρο του ιδρύματος, τον Λουκά Παπαδήμο.

Είχα διατυπώσει ήδη μία γενική ιδέα για το πώς πρέπει να αναδιοργανωθεί το Ίδρυμα και του παρέδωσα ένα νέο οργανόγραμμα σύμφωνα με τα πλάνα που είχα αναπτύξει.

Τον Σεπτέμβρη, δύο μήνες αργότερα, ήρθα και πάλι Ελλάδα, αλλά δεν κατάφερα να συναντηθώ με τον πρόεδρο, διότι έλλειπε.

Ένα μήνα αργότερα ξαναήρθα στην Ελλάδα, επισκέφτηκα το Ίδρυμα, συναντήθηκα με πολλούς ερευνητές, άκουσα προβλήματα και απόψεις και βάσει αυτών κατέστρωσα ένα σχέδιο αναδιοργάνωσης, το οποίο περιελάβανε ποιες θα ήταν οι αρμοδιότητες που θα έπρεπε να έχω, πως θα γινόταν η αναδιοργάνωση κ.ά.

Βέβαια, μπορεί να είχα εκλέγει τον Ιούνιο, αλλά δεν είχα αναλάβει διότι έπρεπε να εκδοθεί το ΦΕΚ. Έτσι προσπαθούσα να διοργανώσω την κατάσταση, ώστε από την πρώτη μέρα που θα αναλάμβανα, να είναι όλα έτοιμα.

Παρέδωσα το πλάνο στο πρόεδρο, μου είπε ότι υπάρχουν κάποια θέματα που πρέπει να συζητηθούν. Αυτό βέβαια δεν έγινε ποτέ.

Το ΦΕΚ βγήκε 17 Οκτωβρίου, και σύμφωνα με τον νόμο είχα 6 μήνες διορία για να αναλάβω καθήκοντα. Θα μπορούσα να ξεκινήσω 1 Ιανουαρίου του 2024, αλλά έπρεπε να ξεκαθαριστούν οι αρμοδιότητές μου.

Ποιες θα ήταν οι αρμοδιότητές σας ως επιστημονικός διευθυντής του ΙΙΒΕΑΑ; 

Οι αρμοδιότητες που προβλέπονται από τον νόμο, είναι πολύ γενικές με κύριο πρόβλημα ότι ο Επιστημονικός Διεθυντής προτείνει μόνο στο ΔΣ, το οποίο αποφασίζει για όλα. Επομένως θα ήμουν πολύ περιορισμένος και θα υπήρχαν προβλήματα στην καθημερινή λειτουργία του ιδρύματος. Θα έπρεπε οτιδήποτε πρότεινα, να περνάει από το διοικητικό συμβούλιο (ΔΣ).

Και που ήταν το πρόβλημα με αυτό;

Για να έχω την ευελιξία και ταχύτητα κινήσεων που απαιτείται, ώστε να βελτιώσω την κατάσταση στο ΙΙΒΕΑΑ, θα έπρεπε να έχω σημαντικές επιπλέον αρμοδιότητες.  Επιπλέον σε όλα τα ερευνητικά κέντρα (πλην του ΙΙΒΕΑΑ) ο Επιστημονικός Διευθυντής είναι και Γενικός Διευθυντής ώστε να υπάρχει η απαραίτητη ευελιξία και ταχύτητα κινήσεων. Επομένως ο Επιστημονικός Διευθυντής μπορεί να έχει επιπλέον αρμοδιότητες που θα του παραχωρηθούν από το ΔΣ.

Στόχος μου ήταν να αντιμετωπίσω τα καθημερινά λειτουργικά προβλήματα και να οργανώσω το επιστημονικό κομμάτι του ιδρύματος με τρόπο που να μπορούν να προχωρούν όλες οι διαδικασίες πολύ πιο γρήγορα και ευέλικτα. Στην ουσία όμως θα είχα δεμένα τα χέρια, καθώς δεν θα μπορούσα να εφαρμόσω τα πλάνα μου και το όραμά μου για το ΙΙΒΕΑΑ

Κάτι που σημαίνει ότι θα συνεχίζονταν να υπάρχουν τα αγκάθια που περιγράφονται και στην αξιολόγηση του ΙΙΒΕΑΑ. Εγώ θα έπρεπε να εφαρμόσω μεταξύ άλλων και τις λύσεις που πρότεινε η αξιολόγηση. Άρα τι θα έκανα;

Υπήρξε διαπραγμάτευση με το ΔΣ ώστε να αναλάβετε διευρυμένο ρόλο;

Ήρθα στην Ελλάδα στα μέσα Δεκεμβρίου του 2023 και στη νέα συνάντηση με τον πρόεδρο ήλπιζα ότι θα ζητήσουμε τα προβλήματα. Μου είπε ότι έχει αντιρρήσεις αλλά δεν συζητήσαμε τα σημεία των αντιρρήσεων.

Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο, μιλήσαμε και πάλι και ζήτησα και πάλι επίμονα να υπάρξει συνάντηση με το ΔΣ.

Ένα μήνα αργότερα, και χωρίς να υπάρξει ενημέρωση, τον ενημέρωσα ότι έχουν μείνει 2 μήνες για να λήξει η προθεσμία ανάληψης των καθηκόντων μου.

Τότε, μου είπε ότι θα το δει για να γίνει συνάντηση με το ΔΣ, αλλά έχουν ταξίδια τα μέλη, οπότε μάλλον θα καθυστερούσε η συνάντηση.

Τελικά έγινε η συνάντηση με το ΔΣ του ΙΙΒΕΑΑ;

Τελικά αποφασίστηκε στις 14 Μαρτίου να γίνει η πρώτη συνάντηση με το ΔΣ μέσω τηλεδιάσκεψης. Μάλιστα, ήμουν χαρούμενος γιατί περίμενα ένα εξαιρετικά φιλικό περιβάλλον.

Αντίθετα το κλίμα ήταν αρνητικό, πολλά μέλη του ΔΣ ήταν επιθετικά μαζί μου, μου είπαν ότι εγώ έφταιγα επειδή έχουν περάσει 6 μήνες και δεν έχω αναλάβει.

Μάλιστα, δεν δέχθηκαν να κάνουν ούτε την παρουσίαση που είχα έτοιμη. Το μόνο κύριο θέμα που ήθελαν να συζητήσουμε ήταν πότε θα αναλάβω.

Θα ερχόσασταν άμεσα στην Ελλάδα για να αναλάβετε καθήκοντα;

Θα μπορούσα να ξεκινήσω άμεσα, αλλά χρειαζόμουν ένα μεταβατικό στάδιο που θα πηγαινοερχόμουν στις ΗΠΑ. Το χρονικό διάστημα της περιόδου προσαρμογής, επιτρέπει την ολοκλήρωση των ερευνητικών προγραμμάτων που είναι σε εξέλιξη στο εξωτερικό, και την  ομαλή μετάβαση των εργαζομένων που εργάζονται σε αυτά, σε νέες θέσεις.

Γι’ αυτούς τους λόγους, ζήτησα ευελιξία με την πρόταση μιας μέγιστης περιόδου προσαρμογής ενός χρόνου, ενώ δήλωσα πρόθυμος να συντομεύσω αυτό το διάστημα εάν και εφόσον κρινόταν απαραίτητο στην πορεία. Πρότεινα να ξεκινήσω με μία μικρότερη αλλά απολύτως ευέλικτη φυσική παρουσία, ενώ θα συνέχιζα να εργάζομαι ανελλιπώς εξ αποστάσεως και θα διατηρούσα καθημερινή επικοινωνία με έναν αναπληρωτή επιστημονικό διευθυντή για όλες τις υποθέσεις του ιδρύματος

Παράλληλα ανέφερα ότι η φυσική παρουσία μου στο ίδρυμα θα προσαρμόζονταν σταδιακά τους πρώτους μήνες, ενώ δεσμεύτηκα να αυξήσω το χρόνο παρουσίας μου αλλά και να επισπεύσω την πλήρη επάνοδό μου ανάλογα με τις ανάγκες του ιδρύματος.  Κυρίως όμως τόνισα είναι ότι δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να αμελήσω την εκπλήρωση των καθηκόντων μου, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο το επαγγελματικό μου κύρος. Δεν μου έγινε καμία απολύτως αντιπρόταση σε αυτά που ζήτησα, ούτε υπήρξε διάθεση εξεύρεσης κοινά αποδεχτής λύσης.

Και κάπου εκεί τελείωσε η συζήτηση. Ο μόνος που ήταν θετικός με τις προτάσεις μου και με στήριξε ήταν ο κ. Νανόπουλος, ο οποίος προσπάθησε να εξηγήσει  πόσο σημαντικό είναι να μου δοθεί ο χρόνος προσαρμογής και οι επιπρόσθετες αρμοδιότητες..

Δηλαδή σας απέρριψαν μετά την πρώτη, στην ουσία, συνάντηση με το ΔΣ;

Όχι αμέσως. Περάσαν 3 εβδομάδες χωρίς να επικοινωνήσει κάποιος μαζί μου. Στις 5 Απριλίου πήρα μία επιστολή από τον πρόεδρο με 6 ψήφους του ΔΣ υπέρ και ένα κατά, όπου με καλούσαν να αναλάβω καθήκοντα όπως ορίζει ο νόμος, χωρίς δηλαδή να δέχονται τις πρόσθετες αρμοδιότητες και την περίοδο προσαρμογής που ζήτησα. Έτσι υπέβαλα την παραίτησή μου.

Πώς, κατά την γνώμη σας, θα έπρεπε να προσαρμοστεί η διοικητική οργάνωση του ΙΙΒΕΑΑ, σύμφωνα πάντοτε με τις συστάσεις της αξιολόγησης του Ιδρύματος;

Η πρότασή μου είναι ότι χρειάζεται να εφαρμοστεί η επαναστατική αλλαγή του αυτονόητου. Το ίδρυμα πρέπει να αποκτήσει σύγχρονη μορφή διοίκησης, προσαρμόζοντάς το στα μοντέλα των άλλων κορυφαίων ιδρυμάτων της χώρας όπως το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη, το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, το Αλέξανδρος Φλέμινγκ και τόσα άλλα.

Όλα αυτά τα ιδρύματα έχουν ένα Διοικητικό Συμβούλιο που απαρτίζεται από τους Διευθυντές των Ινστιτούτων/κέντρων τους, και έναν πρόεδρο του ΔΣ που εκλέγεται με ανοικτό διαγωνισμό και πληροί τα προσόντα που απαιτούνται από τον Νόμο για όλες τις άλλες θέσεις των προέδρων των Ερευνητικών ιδρυμάτων που εποπτεύονται από την ΓΓΕΤ. Αυτό σημαίνει ότι είναι αναγκαίο να κατέχει τα προσόντα διορισμού σε θέση ερευνητή Α βαθμίδας ή αντίστοιχης βαθμίδας καθηγητή Α.Ε.Ι.

Αυτή η αλλαγή στην οργάνωση και λειτουργία του ΙΙΒΕΑΑ είναι απολύτως απαραίτητη για να ξεφύγει από τα προβλήματα που το ταλαντεύουν για πολλά χρόνια και για να επιτρέψει στους ερευνητές του να πάρουν την τύχη του ιδρύματος στα χέρια τους. Το Ίδρυμα όμως συν εποπτεύεται και από την Ακαδημία Αθηνών, μια σχέση που μπορεί να του δώσει μια διαφορετική δυναμική και ξεχωριστή αίγλη αρκεί αυτή η σχέση να μπει σε σύγχρονες και υγιείς βάσεις.

Αυτό θα γινόταν εάν το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο αποτελείται από 7 Ακαδημαϊκούς, μετατρεπόταν σε Συμβούλιο Επιτρόπων (Board of Trustees), με μοναδική αρμοδιότητα την συν-επίβλεψη του ιδρύματός από την Ακαδημία Αθηνών, κατ’ αντιστοιχία με τον Γενικό Γραμματέα Έρευνας και Τεχνολογίας που επιβλέπει όλα τα ερευνητικά ιδρύματα για λογαριασμό του κράτους.

Ποιος είναι ο Νίκος Κυρπίδης

Ο Νίκος Κυρπίδης γεννήθηκε στις Σέρρες το 1963. Σπούδασε Βιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1983-1988) και έλαβε το Διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Κρήτης το 1996. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του με μεταδιδακτωρικές υποτροφίες στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινόις (UIUC, 1996-1998) και στο Εθνικό Εργαστήριο του Argonne (ANL, 1998-1999).

Ακολούθως, εργάστηκε στην εταιρεία βιοτεχνολογίας Integrated Genomics Inc. στο Σικάγο του Ιλλινόις, όπου αρχικά ανέλαβε την διεύθυνση επιστημονικής ομάδας στην Γενωμική και στην συνέχεια ολόκληρου του τομέα της Βιοπληροφορικής (1999-2004).

Από το 2004 έως σήμερα εργάζεται ως επικεφαλής του προγράμματος Προκαρυωτικής Βιολογίας, στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Joint Genome Institute (JGI) που ανήκει στο Εθνικό Εργαστήριο του Μπέρκλεϋ (LBNL) στην Καλιφόρνια. Έχει διατελέσει επισκέπτης καθηγητής στο Βασιλiκό Κολέγιο του Λονδίνου (King’s College London) (2007-2010) και διακεκριμένος επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βασιλιά Abdulaziz (KAU) στη Σαουδική Αραβία (2014-2016).

Η έρευνά του εστιάζεται στους τομείς της Βιοπληροφορικής, Γενωμικής, και Επιστήμης Δεδομένων με έμφαση στους μικροοργανισμούς.

Είχε συγγράψει περισσότερες από 530 εργασίες σε έγκριτα διεθνή περιοδικά, με περισσότερες από 32,000 αναφορές και είναι στην λίστα των επιστημόνων με την μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως τα τρία τελευταία χρόνια (2014-2016) σύμφωνα με το Thomson Reuters.

Έχει τιμηθεί με αρκετά διεθνή βραβεία, όπως το van Niel International Prize για μελέτες στη Συστηματική Μικροοργανισμών (2014), το βραβείο επιστημονικής Αριστείας από το Εμπειρίκειο Ιδρυμα (2012), και το Outstanding Performance Award από το Εθνικό Εργαστήριο του Μπέρκλεϋ (2007).

Από το 2014 είναι εκλεγμένος εταίρος (Fellow) της Αμερικανικής Ακαδημίας Μικροβιολογίας, ενώ φέτος αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής πολλών έγκριτων διεθνών περιοδικών, καθώς και συμβουλευτικών επιτροπών διαφόρων οργανισμών και επιστημονικών έργων.

Είναι ο ιδρυτής της επιστημονικής εταιρείας Μικροβιόκοσμος, στην οποία έχει διατελέσει και πρόεδρος  (2006-2010).

Δείτε εδώ το υπόμνημα της παραίτησης του κυρίου Κυρπίδη.