Εγκέφαλος: Πόσο φυσιολογικό είναι να μην μπορούμε να θυμηθούμε λέξεις ενώ μιλάμε

Όλοι έχουμε βιώσει εκείνη τη στιγμή, που στη μέση της πρότασης δεν μπορούμε να θυμηθούμε μια λέξη (όνομα, χρώμα, αριθμό κ.λπ.) που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε, παρόλο που είμαστε σίγουροι ότι τη γνωρίζουμε.

Γιατί συμβαίνει αυτό και πότε οι δυσκολίες ανάκλησης λέξεων μπορεί να υποδηλώνουν κάτι σοβαρό;

Τα βήματα που απαιτούνται για την ομιλία

Για να το καταλάβουμε αυτό, θα πρέπει να περιγράψουμε πρώτα τον μηχανισμό παραγωγής του προφορικού λόγου, ο οποίος περιλαμβάνει διάφορα στάδια επεξεργασίας.

Σε αυτά περιλαμβάνονται:

• ο εντοπισμός του επιδιωκόμενου νοήματος,
• η επιλογή της κατάλληλης λέξης από το «νοητικό λεξιλόγιο»
• η ανάκτηση του ηχητικού μοτίβου της λέξης (που ονομάζεται “μορφή”)
• η εκτέλεση των κινήσεων των οργάνων ομιλίας για την άρθρωσή της.

Δυσκολίες στο να θυμηθούμε λέξεις μπορούν δυνητικά να συμβούν σε καθένα από αυτά τα 4 στάδια της επεξεργασίας.

Όταν ένας υγιής ομιλητής δεν μπορεί να ανακτήσει μια λέξη από το λεξιλόγιό του, παρότι τη γνωρίζει, αυτό ονομάζεται από τους ειδικούς φαινόμενο «άκρη της γλώσσας».

Κι αυτό διότι αισθανόμαστε ότι η λέξη κρέμεται από την άκρη της γλώσσας μας, αλλά δεν μπορούμε να την εκφέρουμε, όσο και αν πιέσουμε τον εαυτό μας.

Συχνά, ο απογοητευμένος ομιλητής θα προσπαθήσει να δώσει στους συνομιλητές του κάποιες πληροφορίες σχετικά με τη σημασία της λέξης που ήθελε να πει, «ξέρεις, αυτό το πράγμα με το οποίο χτυπάς ένα καρφί», ή «το πρώτο γράμμα αρχίζει από Η».

Οι καταστάσεις της άκρης της γλώσσας είναι σχετικά συχνές και αποτελούν ένα είδος λάθους λόγου που συμβαίνει κυρίως κατά την ανάκτηση του ηχητικού μοτίβου μιας λέξης.

Τι μπορεί να επηρεάσει την εκφορά λέξεων

Δυσκολίες στην εύρεση λέξεων εμφανίζονται σε όλες τις ηλικίες, αλλά συμβαίνουν συχνότερα όσο μεγαλώνουμε.

Στους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, μπορεί να προκαλέσουν απογοήτευση και άγχος για την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας. Αλλά δεν είναι πάντα λόγος ανησυχίας, όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το The Convertation.

Ένας τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές διερευνούν τις δυσκολίες ανάκλησης ή εκφοράς λέξεων, είναι να ζητούν από τους ανθρώπους να κρατούν ημερολόγιο για να καταγράφουν πόσο συχνά και σε ποια φάση συμβαίνουν.

Μελέτες ημερολογίου έχουν δείξει ότι ορισμένοι τύποι λέξεων, όπως ονόματα ανθρώπων και τόπων, συγκεκριμένα ουσιαστικά (πράγματα, όπως «σκύλος» ή «κτίριο») και αφηρημένα ουσιαστικά (έννοιες, όπως «ομορφιά» ή «αλήθεια»), είναι πιο πιθανό να οδηγήσουν σε καταστάσεις «άκρης της γλώσσας» σε σύγκριση με τα ρήματα και τα επίθετα.

Οι λιγότερο συχνά χρησιμοποιούμενες λέξεις είναι επίσης πιο πιθανό να οδηγήσουν στην ίδια κατάσταση.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι έννοιες αυτές έχουν ασθενέστερες συνδέσεις μεταξύ των σημασιών τους και των ηχητικών τους μοτίβων, σε σχέση με τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες λέξεις.

Εργαστηριακές μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι οι καταστάσεις «άκρης της γλώσσας» είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν υπό συνθήκες κοινωνικού στρες, όταν οι ομιλητές ενημερώνονται ότι αξιολογούνται, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι έχουν αντιμετωπίσει προβλήματα με την «άκρη της γλώσσας» κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων για εργασία.

Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται σοβαρή η μη ανάκληση λέξεων

Οι συχνότερες αποτυχίες ανάκλησης, με περισσότερες λέξεις που περιλαμβάνουν ονόματα και αριθμούς, είναι πιθανό να υποδηλώνουν σοβαρότερα προβλήματα.

Οι νευρολόγοι χρησιμοποιούν γι’ αυτές τις καταστάσεις τους όρους «ανομία» ή «ανομική αφασία», καθώς μπορεί να σχετίζονται με εγκεφαλική βλάβη λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου, όγκων, τραυματισμού στο κεφάλι ή κάποιου τύπου άνοιας όπως είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ.

Πρόσφατα, η οικογένεια του ηθοποιού Bruce Willis αποκάλυψε ότι στο παρελθόν έχει διαγνωστεί με μια εκφυλιστική διαταραχή, γνωστή ως πρωτοπαθής προοδευτική αφασία, για την οποία ένα από τα πρώτα συμπτώματα είναι η δυσκολία εύρεσης λέξεων και όχι η απώλεια μνήμης.

Η πρωτοπαθής προοδευτική αφασία συνδέεται συνήθως με τις μετωποκροταφικές άνοιες ή τη νόσο Αλτσχάιμερ, αν και μπορεί να σχετίζεται και με άλλες παθολογικές καταστάσεις.

Η ανομική αφασία μπορεί να προκύψει λόγω προβλημάτων που εμφανίζονται σε διάφορα στάδια της παραγωγής λόγου.

Η αξιολόγηση από κλινικό νευροψυχολόγο ή νευρολόγο μπορεί να βοηθήσει να διευκρινιστεί ποιο στάδιο επεξεργασίας επηρεάζεται και πόσο σοβαρό μπορεί να είναι το πρόβλημα.

Για παράδειγμα, εάν ένα άτομο δεν είναι σε θέση να ονομάσει μια εικόνα ενός κοινού αντικειμένου, όπως ένα σφυρί, ο νευρολόγος θα του ζητήσει να περιγράψει σε τι χρησιμοποιείται το αντικείμενο (το άτομο μπορεί τότε να πει “είναι κάτι με το οποίο χτυπάς πράγματα” ή “είναι ένα εργαλείο”).

Εάν δεν μπορεί, θα του ζητηθεί να κάνει χειρονομίες ή να μιμηθεί τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται.

Μπορεί επίσης να του δοθεί ένα σύνθημα ή μια προτροπή, όπως το πρώτο γράμμα (Σ) ή η πρώτη συλλαβή (Σφυ).

Τα περισσότερα άτομα με ανομική αφασία ωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από την προτροπή, γεγονός που υποδεικνύει ότι αντιμετωπίζουν κυρίως προβλήματα με τα μεταγενέστερα στάδια της ανάκτησης των μορφών των λέξεων και των κινητικών πτυχών του λόγου.

Όταν το πρόβλημα με την ανάκληση λέξεων γίνεται πιο σοβαρό

Αν όμως δεν είναι σε θέση να περιγράψουν ή να μιμηθούν τη χρήση του αντικειμένου και η υπόδειξη του νευρολόγου δεν βοηθάει, είναι πιθανό να υποδηλώνει πραγματική απώλεια της γνώσης των λέξεων ή του νοήματος.

Αυτό είναι συνήθως σημάδι ενός πιο σοβαρού προβλήματος, όπως η πρωτοπαθής προοδευτική αφασία.

Απεικονιστικές μελέτες σε υγιείς ενήλικες και άτομα με ανομική αφασία, έχουν δείξει ότι διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου είναι υπεύθυνες για τις δυσκολίες τους στην εύρεση λέξεων.

Σε υγιείς ενήλικες, οι περιστασιακές αποτυχίες να κατονομάσουν μια εικόνα ενός κοινού αντικειμένου, συνδέονται με αλλαγές στη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τις κινητικές πτυχές της ομιλίας, γεγονός που υποδηλώνει πρόβλημα με την άρθρωση και όχι την απώλεια της γνώσης των λέξεων.

Στην ανωμαλία λόγω πρωτοπαθούς προοδευτικής αφασίας, οι περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τις έννοιες των λέξεων παρουσιάζουν απώλεια νευρικών κυττάρων και συνδέσεων ή ατροφία.

Αν και η ανομική αφασία είναι συχνή μετά από εγκεφαλικά επεισόδια στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, οι σχετικές δυσκολίες στην εύρεση λέξεων δεν φαίνεται να διακρίνονται από συγκεκριμένες περιοχές.

Θεραπεία και αντιμετώπιση

Υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες για την ανομική αφασία. Αυτές συχνά περιλαμβάνουν την εκπαίδευση του ατόμου για την ανάκληση λέξεων με τη χρήση διαφόρων ειδών ενδείξεων ή υποδείξεων.

Οι ενδείξεις μπορεί να είναι διάφορα νοηματικά χαρακτηριστικά αντικειμένων και ιδεών ή ηχητικά χαρακτηριστικά των λέξεων ή ένας συνδυασμός και των δύο.

Εφαρμογές για έξυπνα κινητά ή τάμπλετ είναι επίσης πολλά υποσχόμενες όταν χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικά της θεραπείας με εξάσκηση στο σπίτι.

Ο τύπος του βοηθήματος που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία καθορίζεται από τη φύση της διαταραχής του ατόμου.

Η επιτυχής θεραπεία συνδέεται με αλλαγές στη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου, που είναι γνωστό ότι υποστηρίζουν την παραγωγή ομιλίας.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για την πρωτοπαθή προοδευτική αφασία, αν και ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η λογοθεραπεία μπορεί να έχει προσωρινά οφέλη.