Πώς οι οθόνες αλλάζουν θετικά ή αρνητικά τη δομή του εγκεφάλου στα παιδιά

Παιδιά που παραμένουν για πολλές ώρες μπροστά από οθόνες, είτε παρακολουθούν τηλεόραση, είτε παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, μπορεί να έχουν σημαντικές και διαρκείς επιπτώσεις στη λειτουργία του εγκεφάλου τους, σύμφωνα με νεότερα επιστημονικά δεδομένα που προκύπτουν από ανάλυση μελετών που διήρκεσαν 23 χρόνια και περιλάμβαναν πάνω από 30.000 παιδιά κάτω των 12 ετών.

Η συγκεκριμένη έρευνα αναδεικνύει τόσο αρνητικές, όσο και θετικές επιπτώσεις που έχουν οι οθόνες στη δομή του εγκεφάλου των παιδιών.

Τι επιπτώσεις έχει στον εγκέφαλο των παιδιών η ψηφιακή τεχνολογία

Η επισκόπηση των δεδομένων, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιστημονική επιθεώρηση Early Education and Development, προέρχεται από ανάλυση 33 μελετών, στις οποίες χρησιμοποιήθηκε η τεχνολογία νευροαπεικόνισης, ώστε οι ειδικοί να μετρήσουν με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια γίνεται τις επιπτώσεις της ψηφιακής τεχνολογίας στον εγκέφαλο των παιδιών ηλικίας κάτω των 12 ετών.

Ένα από τα βασικά ευρήματα της έρευνας, είναι ότι ο χρόνος επί της οθόνης οδηγεί σε αλλαγές στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, ο οποίος αποτελεί τη βάση των εκτελεστικών λειτουργιών, όπως η μνήμη εργασίας και η ικανότητα σχεδιασμού ή ευέλικτης αντίδρασης σε καταστάσεις.

Διαπιστώνει επίσης επιπτώσεις στον βρεγματικό λοβό, ο οποίος μας βοηθά να επεξεργαζόμαστε την αφή, την πίεση, τη θερμοκρασία, το κρύο και τον πόνο.

Επίσης, έχει επίδραση στον κροταφικό λοβό, ο οποίος είναι σημαντικός για τη μνήμη, την ακοή και τη γλώσσα και στον ινιακό λοβό, ο οποίος μας βοηθά να ερμηνεύουμε τις οπτικές πληροφορίες.

Ψηφιακές εμπειρίες και γνωστική ανάπτυξη

«Θα πρέπει να αναγνωριστεί τόσο από τους εκπαιδευτικούς, όσο και από τους γονείς, ότι η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών μπορεί να επηρεαστεί από τις ψηφιακές εμπειρίες τους», λέει ο συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Hui Li, πρόεδρος της Σχολής Εκπαίδευσης και Ανθρώπινης Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Εκπαίδευσης του Χονγκ Κονγκ.

«Ο περιορισμός του χρόνου τους στην οθόνη είναι μεν αποτελεσματικός, αλλά δημιουργεί συγκρούσεις με τα παιδιά και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν πιο καινοτόμες, φιλικές και πρακτικές στρατηγικές», σχολιάζει ο ίδιος.

Η ερευνητική ομάδα, η οποία εκτός από ειδικούς του Πανεπιστημίου Εκπαίδευσης του Χονγκ Κονγκ, περιελάμβανε και ειδικούς από το Shanghai Normal University στην Κίνα και το Macquarie University στην Αυστραλία, έκανε την έρευνα με στόχο να κατανοήσει πώς η ψηφιακή δραστηριότητα επηρεάζει την πλαστικότητα, ή αλλιώς την ευπλαστότητα, του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων της ανάπτυξης.

Οι ειδικοί συγκέντρωσαν και αξιολόγησαν μελέτες σχετικά με την ψηφιακή χρήση των παιδιών και τη συναφή ανάπτυξη του εγκεφάλου που δημοσιεύθηκαν μεταξύ Ιανουαρίου 2000 και Απριλίου 2023, με τις ηλικίες των συμμετεχόντων να κυμαίνονται από 6 μήνες και πάνω.

Η αρνητική επίπτωση του ψηφιακού αντίκτυπου στα παιδιά

Η μελέτη των επιστημόνων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι πρώιμες ψηφιακές εμπειρίες, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση του εγκεφάλου των παιδιών και στη λειτουργία του.

Αυτό θεωρήθηκε τόσο θετικό, όσο και αρνητικό, αλλά κυρίως περισσότερο αρνητικό.

Για παράδειγμα, αρνητικές επιπτώσεις παρατηρήθηκαν σε ορισμένες μελέτες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο χρόνος επί της οθόνης επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου που απαιτείται για την προσοχή, τις ικανότητες εκτελεστικού ελέγχου, τις αναστολές, τις γνωστικές διαδικασίες και τη λειτουργική συνδεσιμότητα, η οποία σχετίζεται με τη δυναμική της ροής πληροφοριών στον φλοιό του εγκεφάλου.

Άλλες μελέτες υπέδειξαν ότι ο υψηλότερος χρόνος επί της οθόνης συνδέεται με χαμηλότερη λειτουργική συνδεσιμότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γλώσσα και τον γνωστικό έλεγχο, επηρεάζοντας ενδεχομένως αρνητικά τη γνωστική ανάπτυξη.

Στη δεξαμενή ερευνών που αξιολογήθηκαν, υπήρχαν και ορισμένες έρευνες που βασίζονται σε συγκεκριμένες συσκευές.

Διαπιστώθηκε ότι οι χρήστες συσκευών tablet είχαν χειρότερη εγκεφαλική λειτουργία και διεργασίες επίλυσης των προβλημάτων.

Τα βιντεοπαιχνίδια και η συχνή χρήση του Διαδικτύου, βρέθηκαν, σε 4 μελέτες, να προκαλούν αρνητικές αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου, επηρεάζοντας τις βαθμολογίες νοημοσύνης και τον όγκο του εγκεφάλου.

Ακόμη και η συχνή χρήση των μέσων ενημέρωσης φάνηκε να επηρεάζει δυνητικά την οπτική επεξεργασία και τις περιοχές υψηλότερων γνωστικών λειτουργιών.

Η θετική επίπτωση του ψηφιακού αντίκτυπου στα παιδιά

Υπήρχαν, ωστόσο, 6 μελέτες που κατέδειξαν ότι οι ψηφιακές εμπειρίες μπορούν να επηρεάσουν θετικά τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου ενός παιδιού.

Για παράδειγμα, σε μία από αυτές διαπιστώθηκε βελτιωμένη εστίαση και μαθησιακές ικανότητες στον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου.

Σε άλλη μελέτη φάνηκε ότι τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να αυξήσουν τη γνωστική ζήτηση, ενισχύοντας ενδεχομένως τις εκτελεστικές λειτουργίες και τις γνωστικές δεξιότητες των παιδιών.

Πρόσκληση για δράση και ανάπτυξη πολιτικής

Ο επικεφαλής συγγραφέας, δρ. Dandan Wu του Πανεπιστημίου Εκπαίδευσης του Χονγκ Κονγκ, δήλωσε ότι «η έρευνα αυτή περιέχει σημαντικές επιπτώσεις για την πρακτική βελτίωση και τη χάραξη πολιτικής. Πρωτίστως, θα πρέπει να αναγνωριστεί τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους γονείς ότι η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών μπορεί να επηρεάζεται από τις ψηφιακές εμπειρίες τους. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να παρέχουν κατάλληλη καθοδήγηση, συμμετοχή και υποστήριξη για την ψηφιακή χρήση των παιδιών».

Παράλληλα, τονίζει ότι είναι επιτακτική ανάγκη για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν πολιτικές που βασίζονται σε εμπειρικά στοιχεία για τη διαφύλαξη και την ενίσχυση της εγκεφαλικής ανάπτυξης των παιδιών, καθώς αυτά περιηγούνται στην ψηφιακή εποχή.

«Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την προσφορά πόρων και κινήτρων για τη δημιουργία και την εξέταση ψηφιακών παρεμβάσεων με στόχο την ενίσχυση της ανάπτυξης του εγκεφάλου των παιδιών», καταλήγει ο ίδιος.