Καθηγητής Οικονομίδης: Πόσο επηρεάζει το τσιγάρο την καρδιά, ποιες εναλλακτικές υπάρχουν

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Καπνίσματος, ο Δρ Ιγνάτιος Οικονομίδης, MD, PhD, FESC, καθηγητής Καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ και διευθυντής Ηχωκαρδιογραφίας του Εργαστηρίου Προληπτικής Καρδιολογίας και Κλινικής Καρδιομεταβολικών Νοσημάτων του ΕΚΠΑ, στο Νοσοκομείο «Αττικόν», μίλησε στο NEWS 24/7 για τις άγνωστες επιπτώσεις που έχει το τσιγάρο στην καρδιά.

Επίσης, δίνει σημαντικές πληροφορίες για τις έρευνες που γίνονται στην Ελλάδα και αφορούν τη μείωση της βλάβης σε άτομα με εθισμό στη νικοτίνη.

• Οι περισσότεροι γνωρίζουμε αρκετά για τη σχέση του καπνίσματος με την υγεία του πνεύμονα, ωστόσο, έχει και αρκετές αρνητικές συνέπειες και στην καρδιά. Ποιος είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου το κάπνισμα επηρεάζει την καρδιαγγειακή υγεία;

Το κάπνισμα προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην καρδιαγγειακή υγεία μέσω διαφόρων μηχανισμών, όπως :
Αθηροσκλήρωση: Το κάπνισμα προκαλεί βλάβη στο ενδοθήλιο των αγγείων με τη συσσώρευση λιπιδίων και άλλων ουσιών στα τοιχώματα των αρτηριών, οδηγώντας στη δημιουργία αθηρωματικών πλακών. Αυτές οι πλάκες στενεύουν τις αρτηρίες και μειώνουν τη ροή του αίματος προς την καρδιά και άλλες περιοχές του σώματος, αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο.

1. Φλεγμονή: Το κάπνισμα αυξάνει τα επίπεδα φλεγμονωδών δεικτών στο σώμα. Η χρόνια φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω βλάβη των αιμοφόρων αγγείων και να επιταχύνει την ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσης.
2. Οξείδωση: Οι τοξικές χημικές ουσίες που περιέχονται στον καπνό του τσιγάρου, προκαλούν οξειδωτική βλάβη στα λιπίδια, τις πρωτεΐνες και το DNA των κυττάρων.
3. Ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων: Το κάπνισμα προάγει την θρομβογένεση, δηλαδή την δημιουργία θρόμβων αίματος. Οι χημικές ουσίες στον καπνό του τσιγάρου αυξάνουν την κινητικότητα και την συσσώρευση των αιμοπεταλίων.
4. Μη επαρκή οξυγόνωση: Το μονοξείδιο του άνθρακα που παράγεται με την καύση του καπνού συνδέεται με την αιμοσφαιρίνη στο αίμα, μειώνοντας την ικανότητά της να μεταφέρει οξυγόνο. Αυτό προκαλεί υποξία (έλλειψη οξυγόνου) στα όργανα και τους ιστούς, συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς.

• Ποιες είναι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του καπνίσματος στην καρδιά και τα αγγεία;

Το Κάπνισμα συνεπάγεται Στεφανιαία Νόσο, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ανεύρυσμα αορτής και αποφράξεις στα αγγεία των κάτω άκρων. Αυτή πρέπει να είναι η απάντηση , όταν ερωτόμαστε για τις επιπτώσεις του καπνίσματος μακροπρόθεσμες ή βραχυπρόθεσμες στην καρδιά και στα αγγεία. Και Στεφανιαία Νόσος σημαίνει έμφραγμα του μυοκαρδίου, αιφνίδιος καρδιακός θάνατος , στηθάγχη, καρδιακή ανεπάρκεια.

Η μακροχρόνια έκθεση στις τοξικές ουσίες του καπνού προκαλεί σταδιακή βλάβη στο ενδοθήλιο των αρτηριών, όπως αναφέραμε και πρωτίστως , οδηγώντας στη δημιουργία αθηρωματικών πλακών και γενικότερα στην δυσλειτουργία του ενδοθηλίου . Μακροχρόνια στους χρήστες καπνού υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ρήξης των πλακών αυτών με συνέπεια την απόφραξη ή την ρήξη των αγγείων.

Επιπλέον, στους καπνιστές παρατηρείται αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης , με αποτέλεσμα την αύξηση του καρδιακού έργου. Στην περίπτωση αυτή η καρδιά ¨κουράζεται¨ από την συνεχή προσπάθεια να αντλήσει αίμα, αυξάνει συνεχώς το έργο της και αυτό μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια.

• Υπάρχουν κάποιες καρδιαγγειακές παθήσεις που έχει αποδειχθεί στατιστικά σχετίζονται άμεσα με το κάπνισμα;

Στατιστικά έχει αποδειχθεί το κάπνισμα αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες καρδιολογικού θανάτου και η διακοπή του είναι ο μοναδικός τροποποιήσιμος παράγοντας για την μείωση της επίπτωσης του ΚΔ θανατου. Η παγκόσμια έκθεση του WHO για τις τάσεις στον επιπολασμό του καπνίσματος κατά τα έτη 2020-2025 αναφέρει ότι 8 εκατομμύρια θάνατοι οφείλονται στο κάπνισμα και στο παθητικό κάπνισμα. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις που σχετίζονται άμεσα με το κάπνισμα εκτός της Στεφανιαίας Νόσου είναι το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, το ανεύρυσμα της κοιλιακής αορτής , η περιφερική αρτηριακή νόσος , οι αρρυθμίες και η καρδιακή ανεπάρκεια. Οι καπνιστές έχουν διπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν τις παθήσεις αυτές σε σύγκριση με τους μη καπνιστές.

• Ποια είναι η σχέση μεταξύ του καπνίσματος και της αρτηριακής πίεσης;

Θα μπορούσαμε να πούμε πολύ στενή , μιας και το κάπνισμα οδηγεί αποδεδειγμένα στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Η νικοτίνη , η οποία περιέχεται στον καπνό του τσιγάρου και είναι η ουσία εκείνη που οδηγεί στον εθισμό, περνά άμεσα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, συνδέεται στους νικοτινικούς χολινεργικούς υποδοχείς στον εγκέφαλο και δρα σαν συμπαθομιμητικός παράγοντας. Προκαλείται απελευθέρωση κατεχολαμινών οδηγώντας σε αύξηση της καρδιακής συχνότητας, της αρτηριακής πίεσης και της συσταλτικότητας του μυοκαρδίου. Η νικοτίνη προκαλεί επίσης αγγειοσύσπαση μέσω της δράσης της στους α- αδρενεργικούς υποδοχείς και δυσλειτουργία του ενδοθηλίου. Οι μηχανισμοί αυτοί σε συνδυασμό με την αύξηση του μονοξειδίου του άνθρακα και της μειωμένης παροχής οξυγόνου στα όργανα του σώματος, προκαλεί αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης ως αντισταθμιστική αντίδραση.

• Πόσο γρήγορα μπορεί να δει κάποιος βελτίωση στην καρδιαγγειακή του υγεία αφού σταματήσει το κάπνισμα;

Το εντυπωσιακό με την διακοπή του καπνίσματος είναι ότι η βελτίωση στην καρδιαγγειακή του υγεία παρατηρείται άμεσα. Μέσα στα πρώτα 20 λεπτά η αρτηριακή πίεση θα επιστρέψει σε φυσιολογικά επίπεδα και μέσα σε 72 ώρες τα επίπεδα εκπνεόμενου μονοξειδίου θα μηδενιστούν σχεδόν, οι πνεύμονες θα χαλαρώσουν και τα επίπεδα αναπνευστικής ενέργειας θα αυξηθούν. Μετά από 1 χρόνο ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής, θα έχει μειωθεί κατά το ήμισυ ενώ μετά από 5 χρόνια ο κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου, είναι ίδιος με ενός μη καπνιστή. Μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα ότι η διακοπή του καπνίσματος είναι το πολυτιμότερο δώρο που θα μπορούσε να χαρίσει ένας καπνιστής στην καρδιά του.

• Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει τα εναλλακτικά προϊόντα να γίνονται πολύ δημοφιλή, όχι μόνο από ενηλίκους αλλά και σε παιδιά και εφήβους. Η βιομηχανία χρησιμοποιεί ελκυστικές γεύσεις φρούτων, γλυκών ή ακόμη και κοκτέιλ ποτών για να προσελκύσει αυτό το κοινό. Πως θα προστατεύσουμε τους νέους; Ποια είναι η θέση των ειδικών;

Πράγματι, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα με γεύσεις στοχεύουν κυρίως στην νέα γενιά και όχι στους καπνιστές του συμβατικού τσιγάρου. Πρόσφατα η ΕΕ και η χώρα μας, απαγόρευσαν με νομοθεσία τις γεύσεις από τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, ένα μέτρο προς την σωστή κατεύθυνση. Πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρξει ρύθμιση και περιορισμός των γεύσεων και για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αλλά και για όσα προϊόντα νικοτίνης κυκλοφορήσουν στο μέλλον. Οι γεύσεις που θα πρέπει να επιτρέπονται είναι αυτές που στοχεύουν αμιγώς στο ενήλικο κοινό και μέσα σε αυτές δεν περιλαμβάνονται οι γεύσεις ζαχαρωτών, καραμέλας, ποτών και γλυκών. Είμαστε ξεκάθαροι σε αυτό. Τα εναλλακτικά του καπνίσματος προϊόντα είναι επιλογή για συγκεκριμένες ομάδες ενηλίκων που παρά τις προσπάθειες μας παραμένουν καπνιστές αλλά δεν είναι επιλογή για ανηλίκους, μη καπνιστές και πρώην καπνιστές. Ήδη κάποιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες, έχουν βάλει περιορισμούς στην κυκλοφορία γεύσεων που απευθύνονται κυρίως στην νεολαία.

Ελπίζω ότι οι αρμόδιοι φορείς και στην χώρα μας να παρακολουθούν στενά το θέμα και ότι σύντομα θα έρθουν με προτάσεις.

• Έχετε κάνει πολλές έρευνες για τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Τι έχουν δείξει οι μελέτες αυτές, υπάρχει κάποιο πρακτικό συμπέρασμα;

Πράγματι στο Εργαστήριο Προληπτικής Καρδιολογίας της Β΄Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου «Αττικόν» , εκπονούνται μελέτες-έρευνες , που στοχεύουν κυρίως στην πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων, και στην προαγωγή της Δημόσιας Υγείας.

Στο Εργαστήριο μελετάμε εκτός των άλλων και μία μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα, αυτή των καπνιστών. Ο καπνιστής , που προσέρχεται στο Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος της Β΄ Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής , κατά την συμμετοχή του στο Πρόγραμμα Διακοπής Καπνίσματος, αξιολογείται και από το Εργαστήριο Προληπτικής Καρδιολογίας . Με τον τρόπο αυτό , γίνεται προσπάθεια μίας ολιστικής προσέγγισης της χρόνιας αυτής νόσου , που ονομάζεται κάπνισμα , άλλα και μιας δυναμικής κινητοποίησης του ίδιου του καπνιστή προς την οριστική διακοπή του καπνίσματος, αφού αξιολογείται η αγγειακή του λειτουργία .

Εκτός, όμως, από τους χρήστες συμβατικού τσιγάρου, μελετάμε και την επίδραση των νέων προϊόντων θέρμανσης καπνού, καθώς και των συσκευών ατμίσματος στο καρδιαγγειακό σύστημα. Οι πληροφορίες για τα νέα αυτά προϊόντα είναι πολλές και συγκεχυμένες. Λαμβάνοντας, υπόψη τις καθημερινές απορίες των ασθενών-καπνιστών για τα νέα προϊόντα θέρμανσης καπνού, καθώς και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αρκετές, ανεξάρτητες, μελέτες για την μακροπρόθεσμη επίδρασής τους στην καρδιαγγειακή λειτουργία και στην επίπτωση καρδιαγγειακών συμβαμάτων, ερευνήθηκε η μεταβολή της αρτηριακής σκληρίας, της ενδοθηλιακής λειτουργίας, του καρδιακού έργου και της στεφανιαίας εφεδρείας σε χρήστες των νέων αυτών προϊόντων. Διενεργήθηκαν μετρήσεις του εκπνεόμενου μονοξειδίου του άνθρακα και μετρήσεις της συστολικής και αρτηριακής πίεσης. Επιπλέον, μετρήθηκε με βιοχημικούς δείκτες το οξειδωτικό φορτίο και η ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων , που συμβάλλουν στην αρτηριακή θρόμβωση.

Το κυριότερο εύρημα ήταν ότι ένα μήνα μετά την χρήση μόνο των προϊόντων θέρμανσης καπνού, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των δεικτών του οξειδωτικού φορτίου, καθώς και της ενεργοποίησης των μηχανισμών θρόμβωσης πάντα συγκριτικά με το κάπνισμα συμβατικου τσιγάρου . Παρατηρήθηκε, τέλος, βελτίωση της αρτηριακής πίεσης των δεικτών της αγγειακής λειτουργίας και της στεφανιαίας εφεδρείας ροής συγκριτικά με ομάδα καπνιστών συμβατικού τσιγαρων . Συμπερασματικά, η σημαντική αυτή βελτίωση των τιμών όλων των δεικτών της καρδιαγγειακής λειτουργίας στην μηνιαία αξιολόγηση αποδεικνύει ότι τα προϊόντα θέρμανσης καπνού προκαλούν μικρότερη αγγειακή και καρδιακή επιβάρυνση σε σύγκριση με το κάπνισμα συμβατικού τσιγάρου..

Βέβαια, απαιτούνται ακόμη πολλές μελέτες προκειμένου να αποσαφηνιστεί ο ρόλος , που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν τα νέα προϊόντα θέρμανσης καπνού στην βελτίωση της Δημόσιας Υγείας. Η έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί και στο κατά πόσο τα νέα προϊόντα θέρμανσης καπνού θα μπορούσαν να προσελκύουν χρήστες μή καπνιστές, ιδιαίτερα εφήβους και παιδιά , με αποτέλεσμα να αποκτήσουν καπνιστική συμπεριφορά. Επίσης, θα πρέπει να διερευνηθεί εάν η χρήση τους επηρεάζει αποτρεπτικά και αρνητικά τους καπνιστές συμβατικού τσιγάρου , που σκοπεύουν να διακόψουν το κάπνισμα και αν τελικά αν χρήση τους μπορεί να οδηγήσει στη «απενεχοποίηση» της συνήθειας του καπνίσματος ειδικά στις νέες ηλικίες.

• Συμμετέχετε ενεργά σε πολλές επιστημονικές και ιατρικές εταιρείες ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. Από την θέση αυτή αλλά και ως ειδικός στο θέμα του καπνίσματος, τι θα προτείνατε στην Πολιτεία σαν επόμενα βήματα για να μειώσουμε τη μάστιγα τσιγάρου τα επόμενα χρόνια;

Ήδη η Πολιτεία έχει κάνει πολλά βήματα προς αυτή κατεύθυνση. Αν θα έπρεπε όμως να συνοψίσω τις 2 βασικές προτεραιότητες στις οποίες θα πρέπει να επιταχύνουμε τις προσπάθειες μας θα πρότεινα τα εξής. Πρώτον: την ενίσχυση των ιατρείων διακοπής καπνίσματος, αλλά και της εκπαίδευσης των ιατρών στα πρωτόκολλα και τις τεχνικές που θα πρέπει να εφαρμόζουμε. Δεύτερον: την προστασία της νεολαίας από όλα τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης. Χρειαζόμαστε ενημερωτικές καμπάνιες, αυστηρότερη νομοθεσία όπως ήδη αναφέραμε αλλά και συχνούς ελέγχους στην αγορά ώστε να εξασφαλίσουμε την αυστηρή τήρηση του νόμου. Οι Επιστημονικές Εταιρείες και οι ειδικοί μπορούν να συνεργαστούν με το Υπουργείο Υγείας για ενισχυθεί η εκπαίδευση των γιατρών ώστε να παρέχουν πιο αποτελεσματικές υπηρεσίες στο κομμάτι της διακοπής του καπνίσματος στην καθημερινή επαφή τους με τους ασθενείς.