Ψυχική ασθένεια και στίγμα: H ‘άλλη μάχη’ των οικογενειών

Στίγμα ουσ. (ουδ.) 1.Οτιδήποτε επιφέρει σε κάποιον ανυποληψία, ντροπή

                               2.Όνειδος, ρετσινιά

Στην αρχαία Ελλάδα το στίγμα, το ανεξίτηλο σημάδι του δέρματος, συνήθως από έγκαυμα, χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να σημαδεύονται οι σκλάβοι ώστε να είναι ευδιάκριτη η θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία. Την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στιγμάτιζαν με πυρακτωμένο σίδερο τους δούλους που επιχειρούσαν να δραπετεύσουν προκειμένου να ξεχωρίζουν για το ολέθριο αυτό σφάλμα τους, ενώ στον μεσαίωνα με τον ίδιο τρόπο και για τον ίδιο λόγο στιγμάτιζαν εγκληματίες ή όσους παρέκκλιναν από τα χρηστά ήθη της εποχής.

Στις μέρες μας, η έννοια του “στίγματος” έχει διαφοροποιηθεί. Πλέον χρησιμοποιείται για να καταδείξει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που εγείρονται σε βάρος ατόμων ή ομάδων που είτε πάσχουν από κάποιες ασθένειες είτε ακολουθούν έναν τρόπο ζωής που δεν συνάδει με την “κανονικότητα”.

Η ιστορία της ανθρωπότητας βρίθει περιστατικών στιγματισμού και διακρίσεων σε βάρος φορέων συγκεκριμένων ασθενειών. Η λέπρα και η σύφιλη κατά τους περασμένους αιώνες, το AIDS στο πιο πρόσφατο παρελθόν και, σχεδόν αδιάκοπα, οι ψυχικές ασθένειες χαρακτηρίζονται από μία ιδιαίτερα αρνητική φόρτιση, στιγματίζοντας τους φορείς τους, οι οποίοι εκτός από την ασθένειά τους είχαν να αντιμετωπίσουν και τις σε βάρος τους διακρίσεις από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

Παρά την επιστημονική πρόοδο και των εξορθολογισμό των αντιλήψεων, σε πολλές εκφάνσεις του κοινωνικού βίου οι ψυχικές ασθένειες, από τις αγχώδεις διαταραχές μέχρι τη σχιζοφρένεια, είναι έως και σήμερα, συνώνυμες με την “τρέλα” και επομένως άρρηκτα συνδεδεμένες με τον κοινωνικό στιγματισμό που αυτή επιφέρει.

“Στην αρχή απέφευγα να πω ότι παίρνω φάρμακα γιατί το θεωρούσα ρετσινιά.  Τα έπαιρνα αλλά δεν το έλεγα”, μας είπε η Ελευθερία, γιατρός στο επάγγελμα, που βρέθηκε αντιμέτωπη με την κατάθλιψη.

Αυτή η “ρετσινιά”, ο κοινωνικός στιγματισμός, αποτέλεσε και αποτελεί, ένα ακόμη “σύμπτωμα”, μία “δεύτερη νόσο” την οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν-παράλληλα με την ψυχική ασθένεια- οι άνθρωποι αυτοί και οι οικογένειές τους.

Και μόνο η διάγνωση μέλους της οικογένειας με ψυχική ασθένεια επιφέρει ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις σχέσεις μεταξύ των μελών της, αλλαγές οι οποίες καθίστανται δυσκολότερες υπό την δαμόκλειο σπάθη του στίγματος.

Μαζί με τη στήριξη του ασθενούς στην θεραπεία του, η οικογένεια έχει μπροστά της και το δύσκολο έργο της στήριξης του απέναντι στις διακρίσεις που αντιμετωπίζει εξαιτίας του στίγματος και οι οποίες αγγίζουν σχεδόν όλους τους τομείς της κοινωνικής του ζωής: την εύρεση κατοικίας, τις ευκαιρίες απασχόλησης, τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η Χριστίνα Κ., έμαθε για την ασθένεια του αδερφού της αρκετά χρόνια μετά την διάγνωση και αισθάνθηκε σαν να είχαν μοιραστεί μαζί της ένα οικογενειακό μυστικό που μέχρι τότε έμενε κρυφό από εκείνη: “Οι γονείς μου έκαναν ό,τι μπορούσαν προκειμένου να προφυλάξουν τον αδερφό μου και να μην βγει προς τα έξω ότι πάσχει από κατάθλιψη”, αναφέρει.

Ο κοινωνικός στιγματισμός συνεπάγεται το φορτίο της κοινωνικής απόρριψης και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, τα οποία επίσης βιώνουν, άμεσα ή έμμεσα, τις συνέπειες των προκαταλήψεων και των διακρίσεων. 

“Αν συζητήσω με κάποιον το γεγονός ότι είμαι περήφανη που ο αδερφός μου σταμάτησε την φαρμακευτική αγωγή μετά από πολλά χρονιά, ο συνομιλητής μου, συνήθως, θα σταθεί στα χρόνια που λάμβανε την αγωγή αυτή”, μας λέει η Χριστίνα.

Όπως έχουν καταδείξει έρευνες, ο φόβος και μόνο του στίγματος, μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη τόσο στην αναζήτηση θεραπείας, όσο και στην διάγνωση της ασθένειας, μία κατάσταση που πολλές φορές οδηγεί σε συνθήκες νοσηρότητας και παρατεταμένης κρίσης εντός του οικογενειακού πλαισίου.

Η Ελευθερία, αντιλαμβανόμενη τους κινδύνους που συνεπάγεται κάτι τέτοιο, προέτρεψε και μεσολάβησε μάλιστα ώστε ο γιος της να λάβει την κατάλληλη θεραπεία, όταν και εκείνος εμφάνισε τα πρώτα συμπτώματα της κατάθλιψης, κατά την φοιτητική του ζωή. “Στην αρχή δεν αντιδρούσε. Δεν ήθελε να απευθυνθεί σε κάποιον. Η ιδέα να ζητήσει βοήθεια τον τρόμαζε. Αναγκάστηκα να τον φέρω εγώ σε επαφή με ψυχίατρο, και αυτό τον έσωσε”. 

Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας δεν πρόκειται να εξαλειφθεί επειδή κάποιοι το αντιμετωπίζουν μεμονωμένα. Για την αντιμετώπισή του επιβάλλεται η ακύρωση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την σωστή και πλήρη ενημέρωση.

“Πάντα αντιμετώπιζα την ασθένεια του αδερφού μου, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο την πληροφορήθηκα: σαν κάτι που έπρεπε να παραμείνει μυστικό. Με το πέρασμα του χρόνου και έχοντας διαβάσει και ενημερωθεί σχετικά και ακούγοντας τις ιστορίες άλλων ανθρώπων, αισθάνομαι πιο χαλαρή απέναντι στο ζήτημα.” αναφέρει η Χριστίνα και συνεχίζει “Πλέον επιλέγω να το συζητάω με ανθρώπους που είτε έχουν σχετική εμπειρία δική τους ή κοντινού τους προσώπου, είτε έχουν διαβάσει σχετικά και είναι αρκετά ενημερωμένοι πάνω στο ζήτημα”.