Στήβεν Πετράτος στο NEWS 24/7: Νέο φάρμακο-ελπίδα για ανακοπή της εξέλιξης στην Πολλαπλή Σκλήρυνση

Νέο φάρμακο, του οποίου οι κλινικές δοκιμές αναμένεται να ξεκινήσουν σύντομα στην Ελλάδα, φαίνεται ότι έχει την ιδιότητα να ανακόπτει την εξέλιξη των συμπτωμάτων στη Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣκΠ).

Μάλιστα, όταν χορηγήθηκε σε τρωκτικά με αναπηρία λόγω ΣκΠ, αυτά, ανέκτησαν τις κινητικές τους δυνατότητες, κάτι που σημαίνει ότι στα ζώα αναστράφηκε η αναπηρία.

Τις λεπτομέρειες εξηγεί σε συνέντευξή του στο NEWS 24/7 ο Στήβεν Πετράτος, ομογενής νευροεπιστήμονας, ο οποίος ως επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου Monash στην Αυστραλία εφηύρε την δραστική ουσία.

Πόσα χρόνια κάνετε έρευνα στο συγκεκριμένο μηχανισμό της επαναμυελίνωσης;

Η έρευνα για τον μηχανισμό της επαναμυελίνωσης έχει διαρκέσει 12 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων έχουμε εστιάσει σε διάφορες πτυχές της διαδικασίας και των παραμέτρων που την επηρεάζουν. Ξεκινήσαμε με τις πρώτες βασικές μελέτες για να κατανοήσουμε καλύτερα τη φυσιολογία και τη βιολογία της επαναμυελίνωσης και πώς αυτή μπορεί να ενισχυθεί ή να προκληθεί σε νευρικά κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβες. Μέσα από εργαστηριακές πειραματικές διαδικασίες, προσπαθούμε να αναπτύξουμε θεραπείες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αποκατάσταση νευρολογικών παθήσεων, όπως είναι η Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣκΠ). Έχουμε κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα αυτό, και η έρευνά μας συνεχίζεται, με στόχο την εφαρμογή αυτών των γνώσεων στις κλινικές δοκιμές.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να γίνει επαναμυελίνωση; Πόσο σημαντική είναι για τα νευρικά κύτταρα που σταματούν να επικοινωνούν μεταξύ τους στους ασθενείς με Σκλήρυνση κατά Πλάκας;

Η επαναμυελίνωση είναι εξαιρετικά σημαντική για την αποκατάσταση της επικοινωνίας μεταξύ των νευρικών κυττάρων, κάτι που είναι καθοριστικό για την αποκατάσταση της λειτουργίας των ασθενών με Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Χωρίς μυελίνη, τα νευρικά κύτταρα δεν μπορούν να επικοινωνούν σωστά, με αποτέλεσμα την εκδήλωση συμπτωμάτων όπως η απώλεια κινητικότητας, η θολή όραση και η μειωμένη γνωσιακή λειτουργία. Η αποκατάσταση της μυελίνης θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, ανακάμπτοντας σε κάποιο βαθμό τις λειτουργίες του νευρικού συστήματος που έχουν διαταραχθεί. Επιπλέον, από τις πειραματικές μελέτες διαπιστώθηκε νευροπροστασία με μηχανισμούς άλλους από εκείνον της επαναμυελίνωσης καθώς υπάρχει ούτως ή άλλως επιβάρυνση της φυσιολογικής λειτουργίας των νευρικών κυττάρων εξαιτίας της χρόνιας φλεγμονής στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Τι αναμένεται να αλλάξει στους ασθενείς με τη δική σας την έρευνα; Υπάρχουν ελπίδες για επιβράδυνση των συμπτωμάτων, ή για αναστροφή των συμπτωμάτων, όπου ακόμα και ασθενείς με κάποιες κινητικές αναπηρίες θα μπορέσουν, για παράδειγμα, να περπατήσουν και πάλι;

Ναι, υπάρχει ελπίδα για την επιβράδυνση των συμπτωμάτων. Η εξέλιξη μπορεί να είναι ήπια ή σοβαρή στη ΣκΠ στο πέρασμα του χρόνου καθώς οι άνθρωποι ζουν πολλά χρόνια με τη νόσο. Η έρευνά μας έδειξε ότι μπορούμε να προστατεύσουμε το νευρικό σύστημα από την επίδραση της φλεγμονής και να ενισχύσουμε την επαναμυελίνωση/νευροπροστασία. Παρόλο που έχουμε δει αποκατάσταση των κινητικών διαταραχών σε ποντίκια στο σύντομο χρονικό διάστημα που εξελίσσεται η νόσος στα πειραματικά μοντέλα και διαπιστώσαμε τους υποκείμενους μηχανισμούς που ερμηνεύουν αυτήν την αποκατάσταση, στους ανθρώπους απαιτείται πολύ πιο μακροπρόθεσμη παρακολούθηση κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών όπως επίσης και στη συνέχεια όταν το φάρμακο κυκλοφορήσει και είναι διαθέσιμο.

Τι έχουν δείξει οι προκλινικές μελέτες που έχουν γίνει σε ποντίκια; Σε ποια επιστημονική επιθεώρηση έχουν δημοσιευτεί τα αποτελέσματα από τις μελέτες σας;

Οι προκλινικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ποντίκια έχουν δείξει σημαντική νευρολογική αποκατάσταση, με βελτίωση των συμπτωμάτων παράλυσης, καθώς και ενδείξεις επαναμυελίνωσης/νευροπροστασίας. Τα αποτελέσματα αυτά είναι ενθαρρυντικά και καταδεικνύουν την ικανότητα της θεραπείας να αναστρέψει τις βλάβες στο νευρικό σύστημα που προκαλούνται από την ανοσοδιαμεσολαβούμενη απομυελίνωση. Η επαναμυελίνωση φαίνεται να επηρεάζει θετικά την αποκατάσταση της νευρικής λειτουργίας, κάτι που είναι κρίσιμο για την ανάπτυξη νέων θεραπειών για ασθένειες όπως η ΣκΠ.

Τα αποτελέσματα των μελετών μας έχουν δημοσιευτεί στην επιθεώρηση EBiomedicine (Lancet Discovery Journal), όπου δημοσιεύονται σημαντικές και καινοτόμες έρευνες στο πεδίο της βιοϊατρικής. Παράλληλα, έχουμε υποβάλει αιτήσεις για παγκόσμια διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τις νέες μας ανακαλύψεις και τις καινοτόμες θεραπείες, ενώ υπάρχουν και νέα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που βρίσκονται σε διαδικασία επεξεργασίας. Αυτά τα έγγραφα δεν μπορούν να δημοσιευτούν άμεσα λόγω της ανάγκης προσωρινής προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας (IP).

Πόσο πιθανό είναι να υπάρξουν παρόμοια αποτελέσματα και σε ανθρώπους;

Η μετάβαση από τα πειραματικά μοντέλα σε ανθρώπους είναι εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία. Ωστόσο, η έρευνα προχωρά με θετικά αποτελέσματα, και ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε να αναπτύξουμε θεραπείες που θα σταματήσουν την πρόοδο της νόσου και θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση κάποιων λειτουργιών που οι ασθενείς με ΣκΠ ενδέχεται να έχουν χάσει ή να προλάβουμε την εξέλιξη της νόσου προς την κατεύθυνση της εμφάνισης ή επιδείνωσης αυτών των λειτουργιών. Αυτός είναι ο κύριος στόχος της κλινικής δοκιμής που διεξάγουμε, να ανακτήσουμε λειτουργίες που επηρεάζονται από την απομυελίνωση, νευροεκφύλιση και τη φλεγμονή, όπως η κινητικότητα και οι γνωσιακές ικανότητες. Παρά τη δυσκολία του εγχειρήματος, η δυνατότητα να επιβραδύνουμε ή και να ανακόψουμε την εξέλιξη της νόσου στη βάση των ευρημάτων μας από τη μακρόχρονη προκλινική έρευνα, είναι ελπιδοφόρα και παραμένει το κεντρικό σημείο της έρευνας μας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Πρόκειται για έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης της ΣκΠ ή για θεραπεία; Πώς δρα το φάρμακο, κάθε πότε και πώς χορηγείται;

Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση αντιμετώπισης της νόσου. Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα θεραπεία για τη ΣκΠ με την έννοια της εκκρίζωσης της νόσου. Στόχος μας, όπως και στόχος όλων των θεραπειών που υπάρχουν ήδη για τη νόσο είναι ο έλεγχος της εξελικτικής πορείας της. Η διαφορά με το συγκεκριμένο φάρμακο σε σχέση με όλα όσα κυκλοφορούν είναι ότι ο στόχος του είναι η προστασία των νευρικών κυττάρων ανεξάρτητα από τη συνυπάρχουσα φλεγμονή η οποία αποτελεί και στόχο των υπαρχόντων θεραπειών. Για το λόγο αυτό το φάρμακο θα χορηγηθεί ως επιπλέον θεραπεία, συμ,πληρωματική εκείνης την οποία μπορεί να λαμβάνει ο ασθενής.Το φάρμακο χορηγείται από το στόμα (χάπι), διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και σταματά την εκφύλιση και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων. Τεχνικά, λόγω της αύξησης του μεταβολισμού που επιφέρει στα ολιγοδενδροκύτταρα ενισχύει τη σύνθεση της μυελίνης.

Σε πόσο καιρό αναμένεται να έχει εμφανή κλινικά αποτελέσματα στους ασθενείς; Το έχει λάβει κάποιος άνθρωπος μέχρι σήμερα;

Ελπίζουμε να δούμε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης σε ένα έτος μετά την χορήγηση του φαρμάκου των συμμετεχόντων στην κλινική δοκιμή. Εάν συμβεί αυτό, η μελέτη θα επεκταθεί ώστε να προκύψουν μακροπρόθεσμα δεδομένα για τη νευροπροστασία και την αποκατάσταση που μπορεί να προσφέρει. Ναι, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν λάβει αυτό το φάρμακο σε τρεις διαφορετικές κλινικές δοκιμές, μία σε μυοκαρδιοπάθεια, μία άλλη σε μεταβολική νόσο και υπερλιπιδαιμία και μία σε μια σπάνια γενετική παιδιατρική νόσο.

Πόσοι ασθενείς και από ποιες χώρες θα λάβουν μέρος στις κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ, τι θα αξιολογηθεί σε αυτό το πλαίσιο;

Στις κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ θα συμμετάσχουν συνολικά 600 ασθενείς, εκ των οποίων 200 από την Αυστραλία και 400 από την Ελλάδα. Οι δοκιμές αυτές θα αξιολογήσουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας σε πραγματικές συνθήκες, με σκοπό να αναλυθεί η ικανότητα του υποκείμενου θεραπευτικού μηχανισμού να επιβραδύνει την πρόοδο της νόσου και να αποκαταστήσει τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων. Θα εστιάσουμε στην ασφάλεια της δραστικής ουσίας, στην παρακολούθηση της επαναμυελίνωσης, καθώς και σε άλλες παραμέτρους όπως η κινητικότητα, η γνωσιακή λειτουργία και η ποιότητα ζωής των ασθενών. Παράλληλα, θα μελετηθούν και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που ενδέχεται να προκύψουν, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η θεραπεία είναι ασφαλής και βιώσιμη για τους ασθενείς.

Ποιες ανεπιθύμητες αντιδράσεις ενδέχεται να έχει;

Στην τρέχουσα δόση που θα χρησιμοποιηθεί στις κλινικές δοκιμές, δεν έχουν αναφερθεί μέχρι στιγμής σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Ωστόσο, με την κλινική δοκιμή υψηλότερης δόσης (3 φορές μεγαλύτερη από την επί του παρόντος προβλεπόμενη δόση), ορισμένοι συμμετέχοντες παρουσίασαν γαστρεντερικές διαταραχές και κόπωση.

Τι τύπου σκλήρυνση κατά πλάκας θα εξετάσετε, (υποτροπιάζουσα διαλείπουσα, RRMS), (πρωτοπαθή προϊούσα PPMS), (δευτερογενής προϊούσα, SPMS);

Όλες οι περιπτώσεις εκείνες  οι οποίες υπάρχουν εμφανίζουν στοιχεία προοδευτικότητας της νόσου ανεξάρτητα από τη μορφή που αναφέρετε

Με ποιο ερευνητικό ίδρυμα και ποιον καθηγητή θα συνεργαστείτε στην Ελλάδα για τις κλινικές μελέτες;

Στην Ελλάδα, για τις κλινικές μελέτες, συνεργαζόμαστε με το ΑΧΕΠΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου επικεφαλής του ερευνητικού κέντρου είναι ο καθηγητής Νίκος Γρηγοριάδης. Ο καθηγητής Γρηγοριάδης έχει σημαντική εμπειρία στον τομέα της νευρολογίας και ειδικότερα στη ΣκΠ, και η καθοδήγησή του είναι καθοριστική για την επιτυχία της μελέτης. Παράλληλα, δρομολογείται η λειτουργία του Εθνικού Δικτύου για την Πολλαπλή Σκλήρυνση με την ένταξη σε αυτό 14 κέντρων σε όλη την Ελλάδα. Αυτό το εκτεταμένο δίκτυο αναμένεται μεταξύ άλλων, να επιτρέψει τη συλλογή περισσότερων δεδομένων, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη ισχύ και αξία στα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών. Το δίκτυο των κέντρων θα συμβάλει στην αποτελεσματική παρακολούθηση των ασθενών και στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των ερευνητικών ομάδων.

Σε περίπτωση που οι κλινικές δοκιμές είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα;

Σε περίπτωση που οι κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές, το επόμενο βήμα είναι η προώθηση σε κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙΙ. Συζητάμε ήδη την ενσωμάτωση αυτής της φάσης στην τρέχουσα δοκιμή OCTOPUS/PLATYPUS στην Αυστραλία, η οποία είναι μια προσαρμοστική δοκιμή πολλαπλών σκελών και πολλαπλών σταδίων (MAMS). Αυτή η δοκιμή θα συγκρίνει το τρέχον φάρμακο με άλλους επαναπροσδιορισμένους νευροπροστατευτικούς παράγοντες, όπως η μετφορμίνη και το α-λιποϊκό οξύ, με στόχο να προσδιορίσει την καλύτερη δυνατή στρατηγική για την αποκατάσταση και προστασία των νευρικών κυττάρων. Η φάση ΙΙΙ είναι κρίσιμη, καθώς περιλαμβάνει μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων και σκοπό να εδραιώσει τη θεραπεία ως αξιόπιστη και ασφαλή λύση για τους ασθενείς, εφόσον τα αποτελέσματα της φάσης ΙΙ είναι θετικά. Παράλληλα, σε αυτή τη φάση θα παρακολουθηθούν περαιτέρω οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και η δυνατότητα της θεραπείας να εφαρμοστεί ευρύτερα στον πληθυσμό.

Πρόσφατα, ειδικοί του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο (UCSF ) και της Contineum Therapeutics, ανέπτυξαν ένα φάρμακο (PIPE-307) που ωθεί τον οργανισμό να αντικαταστήσει τη χαμένη μυελίνη. Θα μπορούσαν να συνδυαστούν τέτοιου είδους θεραπευτικές προσεγγίσεις για καλύτερα αποτελέσματα;

Αυτό είναι όντως δυνατό, αν και πρέπει να γνωρίζουμε σαφώς αν το PIPE-307 μπορεί να είναι αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση της εξέλιξης της ΣκΠ, όπως θα γίνει και για το φάρμακό μας, το Dioprotectome. Υπάρχουν πολλές μορφές πρόδρομων ολιγοδενδροκυττάρων που μπορεί να είναι προμυελινωτικά ή άλλες ως σχετιζόμενες με τη νόσο και μη ευνοϊκές για την επαναμυελίνωση.

Πόσο σημαντικό για εσάς είναι να γίνουν οι κλινικές δοκιμές στην Ελλάδα, τι θα χρειαστεί, πώς θα καλυφθεί το οικονομικό κόστος;

Είναι εξαιρετικά σημαντικό για εμάς να διεξάγονται οι κλινικές δοκιμές στην Ελλάδα, καθώς η χώρα μας έχει ένα ιδιαίτερα πολύτιμο γενετικό υπόβαθρο και έναν πληθυσμό που έχει διαφορετικούς παράγοντες κινδύνου. Αυτό μας επιτρέπει να συγκεντρώσουμε ζωτικής σημασίας στατιστικά δεδομένα που είναι αναγκαία για την κατανόηση των διαφορών μεταξύ των υποομάδων του πληθυσμού και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας σε διαφορετικές συνθήκες. Όσον αφορά το οικονομικό κόστος, αυτό θα καλυφθεί μέσω συνεργασιών με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς χρηματοδότησης, καθώς και μέσω υποστηρικτικών οργανισμών και ερευνητικών επιδοτήσεων που θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα του προγράμματος στην Ελλάδα. Επιπλέον, η συνεργασία με εξειδικευμένα κέντρα και ερευνητικά ιδρύματα στη χώρα θα συμβάλει στην αποτελεσματική διαχείριση των πόρων και στη συνεχιζόμενη ανάπτυξη του δικτύου ερευνητικών δομών για την υποστήριξη των κλινικών μελετών.

Χρειάζεστε και τη βοήθεια του υπουργείου Υγείας;

Ναι, και μάλιστα είναι πολύ σημαντική, καθώς επικυρώνει τη δέσμευση της Ελληνικής Κυβέρνησης να υποστηρίξει την ακαδημαϊκή διασταύρωση μεταξύ Ελλάδας και Αυστραλίας σε καινοτόμες νευρολογικές δοκιμές, που θα είναι παγκόσμιας κλάσης. Αυτό αποτελεί καλό οιωνό για το μελλοντικό ενδιαφέρον και τις επενδύσεις στον τομέα των κλινικών δοκιμών και της καινοτομίας για την Ελλάδα, τοποθετώντας τη χώρα μας στον χάρτη για τη διεξαγωγή παγκοσμίως καλύτερου σχεδιασμού δοκιμών με άριστη επιλογή της ομάδας ασθενών.