Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα άγχους στην καθημερινή ζωή. Πώς να τα αντιμετωπίσεις

Από την Εύη Καραγεώργου*

Δεν είναι λίγες οι φορές που όλοι μας έχουμε νιώσει δυσφορία, έντονη ενόχληση ή σωματικό πόνο χωρίς να ξέρουμε πού οφείλεται. Εκφράσεις όπως «έχω έναν κόμπο στο στομάχι» ή «η καρδιά μου θα σπάσει» όταν έχουμε άγχος, αλλά και «νιώθω ένα βάρος στο κεφάλι μου» ή «δε μπορώ με τίποτα να κοιμηθώ» σε περιόδους θλίψης, είναι κάτι παραπάνω από συνηθισμένες. Αυτά είναι μερικά από τα καθημερινά παραδείγματα που δείχνουν την άμεση και άρρηκτη σχέση που έχει η ψυχική μας κατάσταση με το σώμα μας.

Τι είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και ποια τα πιο συνηθισμένα;

Ψυχοσωματικά ονομάζονται τα σωματικά συμπτώματα τα οποία, παρά το γεγονός ότι στον τρόπο εκδήλωσης τους μοιάζουν με τις αντιδράσεις που προκαλεί μια βιολογική ασθένεια, δεν οφείλονται σε κάποια παθολογική ή οργανική αιτία. Οι ψυχοσωματικές αυτές αντιδράσεις αποτελούν μια δίοδο έκφρασης των απωθημένων δυσάρεστων συναισθημάτων μας, που δε βρίσκουν άλλο τρόπο να εξωτερικευτούν.

Με μεγαλύτερη συχνότητα τα ψυχοσωματικά συμπτώματα επηρεάζουν το καρδιαγγειακό σύστημα με ταχυκαρδία ή τσιμπήματα στο στήθος, το αναπνευστικό σύστημα με δύσπνοια, ταχύπνοια ή ακόμη και δημιουργία άσθματος, τις διατροφικές συμπεριφορές με εκδήλωση ανορεξικών ή βουλιμικών συμπτωμάτων, καθώς και το ενδοκρινολογικό σύστημα, με την απότομη αυξομείωση των ορμονών στον οργανισμό. Σημαντική αρνητική επίδραση παρουσιάζεται στο πεπτικό σύστημα, όπου εκτείνεται από σφίξιμο στο στομάχι και καούρες έως το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου και σπαστικές κολίτιδες. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα «χτυπούν» και το δέρμα με την εμφάνιση εκζεμάτων, τριχόπτωσης, αλλά και λεύκης. Πολύ συχνά παρουσιάζονται διαταραχές του ύπνου και διαταραχές στη σεξουαλική λειτουργία.

Άγχος και σωματικά συμπτώματα

Αν παρατηρήσουμε πότε γίνονται πιο έντονα τα σωματικά συμπτώματα που μας προκαλούν δυσφορία, θα δούμε ότι αυτό συνήθως συμβαίνει σε περιόδους έντονου άγχους. Το άγχος είναι η αντίδραση του οργανισμού μας σε μια επικείμενη δυσάρεστη κατάσταση, είτε αυτή είναι αληθινή, είτε είναι υποθετική. Όταν νιώθουμε απειλή, το κεντρικό νευρικό σύστημα ενεργοποιείται, το σώμα εκκρίνει αδρεναλίνη και κορτιζόλη, ώστε να είναι σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσει τον «κίνδυνο». Η εγρήγορση για δράση επιτυγχάνεται με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, τους γρήγορους καρδιακούς παλμούς και την ένταση των μυών. Επομένως, το άγχος καταπονεί το σώμα μας, στέλνοντας άσκοπα σήματα κινδύνου και απορρυθμίζοντας τις βιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα δυσλειτουργίας.

Ο οργανισμός μας είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να διαχειριστεί συγκεκριμένες ποσότητες άγχους, ενώ, όταν τα επίπεδα του άγχους μεγαλώνουν δραματικά, τα δυσάρεστα αποτελέσματα είναι αναπόφευκτα. Ο τρόπος, όμως, που το στρες επιδρά στο σώμα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, γι’ αυτό και οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις ποικίλλουν τόσο πολύ. Κάποιοι άνθρωποι υποφέρουν από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, άλλοι από ημικρανίες, άλλοι από κρίσεις πανικού ή άλλοι από αϋπνίες. Η ευαλωτότητα του ατόμου σε κάποιο σημείο του σώματος ή σε κάποια λειτουργία του οργανισμού, ως επίπτωση του άγχους, είναι πιθανό να οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες. Συνήθως, όμως, οι ψυχολογικές παράμετροι του άγχους επηρεάζουν καθοριστικά τις σωματικές εκδηλώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, εκτός από το άγχος που όλοι κατανοούμε και μπορούμε να εντοπίσουμε πότε μας κατακλύζει, υπάρχει και το εσωτερικευμένο άγχος, το οποίο αποτελεί και τη ρίζα των ψυχοσωματικών ασθενειών. Πολύ συχνά, λόγου χάρη, εξαιτίας των έντονων ρυθμών της καθημερινότητας μπορεί κάποιος να δηλώνει ότι δεν είναι αγχωμένος, αλλά την ίδια στιγμή να βιώνει μια δυνατή ημικρανία. Σε περιπτώσεις σαν αυτή, το σώμα «εκφράζει» αυτό που δε μπορεί να ειπωθεί με λόγια. Όταν κάποιος δυσκολεύεται να εξωτερικεύσει τα δυσάρεστα συναισθήματα του, όπως το άγχος, το φόβο ή τη θλίψη του, το σώμα βρίσκει μια «έξοδο κινδύνου» και τα συναισθήματα αυτά σωματοποιούνται. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις εντείνονται όχι μόνο λόγω απωθημένων συναισθημάτων και δύσκολων συνθηκών ζωής, αλλά και εξαιτίας επιθυμιών ή προσδοκιών που δεν εκπληρώθηκαν. Με τον τρόπο αυτό, όσα νιώθουμε και δεν εκφράζονται, «ξεσπούν» στο σώμα μας.

Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν δύσκολη καθημερινότητα, στρες, αναποδιές στη δουλειά ή απογοητεύσεις σε προσωπικές σχέσεις. Το σημαντικό δεν είναι να στοχεύουμε στην εξάλειψη του άγχους-αυτό θα ήταν παράλογο- αλλά στην έγκαιρη και επαρκή διαχείρισή του. Επομένως, αντί να «κουβαλάμε» το δυσβάσταχτο βάρος του συνεχούς και επώδυνου αυτού συναισθήματος, είναι προτιμότερο να το αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Όταν βιώνουμε έντονα ψυχοσωματικά συμπτώματα οφείλουμε κατ’ αρχάς να επισκεφθούμε έναν γιατρό και να κάνουμε τις απαραίτητες εξετάσεις, για να μειώσουμε την πιθανότητα βιολογικής υπόστασης των συμπτωμάτων αυτών. Αφού αποκλειστεί αυτή η εκδοχή, είναι σημαντικό να απευθυνθούμε σε κάποιον ψυχολόγο ή ψυχοθεραπευτή, ώστε να εντοπιστεί η ρίζα των αρνητικών συναισθημάτων και να καταπολεμήσουμε με τη βοήθεια του ειδικού τα δυσφορικά μας συμπτώματα.

Μέσα από τις συναντήσεις με τον ειδικό στοχεύουμε στο να:

Αναγνωρίσουμε με ποιον τρόπο επηρεάζει το άγχος τον οργανισμό μας

Εντοπίσουμε τις αιτίες των σωματικών ξεσπασμάτων που προκαλεί η ψυχική μας ένταση

Μειώσουμε τα δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα που προξενεί το στρες

Αντικαταστήσουμε δυσλειτουργικές συμπεριφορές με άλλες πιο βοηθητικές

Αποκτήσουμε τα απαραίτητα «εργαλεία» για την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους, βάσει των προσωπικών μας αναγκών

Συνοψίζοντας, ας μην ξεχνάμε ότι η ψυχή και το σώμα αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο, γι’ αυτό και όταν νοσεί το ένα επηρεάζεται άμεσα και το άλλο. Επομένως, η ικανοποιητική διαχείριση του άγχους στηρίζεται στην αναζήτηση της ισορροπίας στη σχέση ψυχής και σώματος.

Για τους παραπάνω λόγους, στο κέντρο ψυχολογικής υποστήριξης «Ίασμος» διοργανώνουμε μια ομάδα διαχείρισης άγχους, στην οποία θα έχουμε την ευκαιρία να ασχοληθούμε με τα αίτιά του, τον τρόπο εκδήλωσης του στον οργανισμό μας και τη διαδικασία αντιμετώπισής του.

Για περισσότερες πληροφορίες: Δίμηνη ομάδα Διαχείρισης Άγχους

*Η  Εύη Καραγεώργου είναι Ψυχολογος MSc – Γνωσιακή Ψυχοθεραπεύτρια

Απόφοιτος Τμήματος Ψυχολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Sussex (MSc in Clinical Psychology and Mental Health) και εξειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική προσέγγιση τόσο στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών, όσο και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Εμπειρία στην ατομική και ομαδική συμβουλευτική ενηλίκων. Συνεργάτιδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο: [email protected]