Η υγειονομική αντιμετώπιση της πανδημίας: Όλες οι αντιφάσεις του κυβερνητικού λόγου

Το κείμενο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #5 – Κυβερνητικός λόγος & ΜΜΕ: Φάσεις & αντιφάσεις» που δημοσιεύει σήμερα η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ στο www.enainstitute.org

Η περίοδος της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας, αν και χαρακτηρίζεται «μακρά» ως προς τη διάρκεια που απασχολεί τη δημόσια ζωή, εντούτοις, στο επίπεδο του λόγου, δεν υπήρξε το ίδιο «πυκνή» και «έντονη» ως προς τις δημόσιες παρεμβάσεις της πολιτικής ηγεσίας και της επιστημονικής κοινότητας.

Επιπλέον, πέραν της κεντρικής γραμμής της «ατομικής ευθύνης των πολιτών» που διαπερνά όλη την επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας από τον Μάρτιο 2020 μέχρι σήμερα, εμφανίζονται σημαντικές αντιφάσεις και ασυνέχειες στον κυβερνητικό λόγο.

Λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος θα χωρίσουμε τις περιόδους της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας σε τέσσερις και θα επικεντρωθούμε στις βασικές παραμέτρους που όρισε από το πρώτο κιόλας διάγγελμά του ο πρωθυπουργός ως τους πιο σημαντικούς για την υγειονομική αντιμετώπιση της πανδημίας -ατομική ευθύνη, υπεροχή των «ειδικών», ενίσχυση ΕΣΥ, εμβολιασμός για την επίτευξη της «ελευθερίας»- και θα αναλύσουμε την πορεία τους στο πεδίο του λόγου.

Πρώτη περίοδος ανάλυσης της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας: Μάρτιος 2020 – Αύγουστος 2020

Στις 11 Μαρτίου 2020, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε το πρώτο διάγγελμα για τον κορονοϊό. Κάνει έκκληση στους πολίτες για επίδειξη «ατομικής ευθύνης» νοούμενη ως «κοινωνικό καθήκον και μήνυμα συνειδητού αυτοπεριορισμού που αφορά κυρίως τους ηλικιωμένους και τις ευπαθείς ομάδες, αλλά και τους υπόλοιπους πολίτες όταν έχουν συμπτώματα».[1]

Κύριος στόχος των πρώτων περιοριστικών μέτρων σύμφωνα με τον ίδιο είναι η επιβράδυνση της μετάδοσης του ιού στην κοινότητα ώστε να προχωρήσει τάχιστα η θωράκιση και αναγκαία ενίσχυση του ΕΣΥ, αφού «τα δυσκολότερα είναι ακόμα μπροστά μας». Για πρώτη φορά γίνεται ήπια αναφορά στην πρωτοκαθεδρία των «ειδικών επιστημόνων» σε ό,τι αφορά τα μέτρα προστασίας που αποφασίζει η κυβέρνηση. Τελικά, η ευθύνη για την επιτυχία ή αποτυχία του εγχειρήματος ανήκει στον κάθε πολίτη ατομικά, αφού «κανένα μαζικό μέτρο δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ατομική ευθύνη».

Ακολουθούν τακτά πρωθυπουργικά διαγγέλματα τον Μάρτιο. Στις 17 Μαρτίου ανακοινώνονται νέα περιοριστικά μέτρα, αλλά περιγράφεται και η δομή και ο μηχανισμός αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης και της πληροφόρησης της κοινής γνώμης για την πορεία της με πρόσωπα-κλειδιά τον Νίκο Χαρδαλιά και τον Σωτήρη Τσιόδρα.

Στις 19 Μαρτίου, ο πρωθυπουργός εντείνει την πίεσή του προς τους πολίτες για αυτοπεριορισμό και για πρώτη φορά διαχωρίζει το κοινωνικό σύνολο στους υπεύθυνους που συμμορφώνονται με τους περιορισμούς και στους ανεύθυνους που θα τιμωρηθούν. Στις 22 Μαρτίου 2020, ο Κ. Μητσοτάκης μέσω νέου διαγγέλματος ανακοινώνει το πρώτο lockdown. Ο διαχωρισμός των πολιτών σε υπεύθυνους και ανεύθυνους με κριτήριο την ατομική ευθύνη σταθεροποιείται στην κυβερνητική ρητορική.

Ακολουθούν οι ομιλίες του στην ολομέλεια της Βουλής κατά την κύρωση της ΠΝΠ για τα υγειονομικά μέτρα στις 2 Απριλίου 2020, καθώς και το διάγγελμά του στις 13 Απριλίου 2020 ενόψει τότε και του εορτασμού του Πάσχα. Πλέον, πέραν της ατομικής ευθύνης ο λόγος του πρωθυπουργού επικεντρώνεται στην «αποτελεσματικότητα» των περιοριστικών μέτρων καθώς και των πολιτικών του για το ΕΣΥ, ενώ η «αποτελεσματικότητα» της κυβερνητικής πολιτικής συνολικά κρίνεται από τη σύγκριση με αριθμούς θανάτων σε άλλες χώρες και τη σύγκριση των διαθέσιμων κλινών ΜΕΘ πριν και μετά την πανδημία. Υπάρχει όμως και μία υπόσχεση που διατρέχει όλους τους λόγους του κατά το πρώτο διάστημα της πανδημίας: Η μεγάλη αναβάθμιση του ΕΣΥ.

Η υπεροχή των «ειδικών επιστημόνων» έναντι της πολιτικής ηγεσίας για τις τελικές αποφάσεις για τα περιοριστικά μέτρα εντείνεται στο επίπεδο του λόγου ενόψει του Πάσχα, ενώ για πρώτη φορά δίνεται ένα χρονικό ορόσημο σταδιακής επιστροφής στην κανονικότητα με τη φράση του πρωθυπουργού «ο Απρίλιος είναι ο πιο κρίσιμος μήνας». Στις 28 Απριλίου 2020 ανακοινώνεται η σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, ενώ στη συνέχεια και μέχρι το τέλος της πρώτης φάσης της πανδημίας η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός επικεντρώνονται στην επικοινωνιακή διαχείριση της «επιτυχίας» της ελληνικής περίπτωσης, με την έννοια του μικρού αριθμού απωλειών ανθρώπινων ζωών και της μη κατάρρευσης του ΕΣΥ.

Το διάστημα αυτό, ο πρωθυπουργός εστιάζει στην εμπιστοσύνη στην καθοδήγηση από τους «ειδικούς επιστήμονες», στην ευγνωμοσύνη του προς το προσωπικό του ΕΣΥ που έδωσε από την πρώτη γραμμή τη μάχη ενάντια στον COVID-19 και στο «νέο ΕΣΥ» που θα δημιουργηθεί.

Παρά τους διθυραμβικούς τόνους, μόλις την 1^η Ιουνίου 2020 γίνεται σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό για την υγειονομική κάλυψη των νησιών ενόψει της έναρξης της τουριστικής περιόδου και στις 29 Ιουνίου 2020 γίνεται κυβερνητική σύσκεψη για το «ασφαλές» άνοιγμα του τουρισμού. Όμως, ήδη στις 15 Ιουλίου 2020, σε ευρεία κυβερνητική σύσκεψη υπό τον κ. Μητσοτάκη για την εντατικοποίηση των ελέγχων για την τήρηση των μέτρων προστασίας, γίνεται αναφορά από τον ίδιο για «πιθανό 2^ο κύμα» της πανδημίας.

Στις 5 Αυγούστου 2020, ο πρωθυπουργός παραδέχεται μεγάλη αύξηση κρουσμάτων, την οποία αποδίδει στη μη συμμόρφωση των πολιτών με τα μέτρα προστασίας και ανάγει την «ατομική ευθύνη» πλέον στο «εθνικό μας εμβόλιο». Τέλος, στις 21 Αυγούστου 2020, σε κυβερνητική σύσκεψη για το «ασφαλές» άνοιγμα των σχολείων, αναφέρεται έστω και σε γενικές γραμμές στην κυβερνητική πολιτική για τον εμβολιασμό -το οποίο δεν ήταν ακόμα διαθέσιμο.

Δεύτερη περίοδος της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας Σεπτέμβριος 2020 – Ιανουάριος 2021

Στη δεύτερη περίοδο που σχηματικά ξεκινά από τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτέμβρη 2020, η κυβερνητική πολιτική εκφράζεται κυρίως μέσα από τις δηλώσεις των αρμόδιων για το κάθε θέμα υπουργών και του νέου εκπροσώπου της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, κ. Μαγιορκίνη -όπως φυσικά και του κ. Χαρδαλιά που συνεχίζει να έχει την ευθύνη της διαχείρισης της πανδημίας.

Τα θέματα που απασχολούν αυτήν την περίοδο τον δημόσιο και συνεπώς και τον κυβερνητικό λόγο είναι κυρίως η επιδημιολογική επιτήρηση, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των διενεργούμενων τεστ, τα μέτρα προστασίας από τον κορονοϊό (μάσκες, αποστάσεις στα ΜΜΜ), το ασφαλές άνοιγμα των σχολείων, οι περιορισμοί μετακινήσεων, το ΕΣΥ και ο επικείμενος εμβολιασμός του πληθυσμού.

Αν και με την εμφάνιση του δεύτερου κύματος της πανδημίας υπάρχει κυβερνητική αυτοκριτική για «εφησυχασμό από όλους μας», το κριτήριο αποτελεσματικότητας παραμένει η σύγκριση των θανάτων ανά χώρα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Η μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων στην Αττική και η πίεση στο ΕΣΥ οδηγεί σε επιπλέον περιοριστικά μέτρα στα μέσα του Σεπτέμβρη.

Τα δεδομένα δεν βελτιώνονται και ο πρωθυπουργός προχωρεί σε νέο διάγγελμα στις 24 Σεπτέμβρη 2020, όπου θέτει ξεκάθαρα το δίλημμα «αυτοπροστασία ή καραντίνα», δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο την απόλυτη ευθύνη του κάθε πολίτη απέναντι στο ενδεχόμενο ενός νέου lockdown.

Στις 31 Οκτωβρίου 2020, μετά και τη μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων στη Θεσσαλονίκη λόγω και του εορτασμού του Αγίου Δημητρίου, ο πρωθυπουργός ανακοινώνει το δεύτερο lockdown, εξαιτίας «της αμέλειας κάποιων λίγων, που υπονομεύουν την προσπάθεια των πολλών». Η διαφοροποίηση του πρώτου με το δεύτερο lockdown είναι ότι το δεύτερο δεν αφορά όλη την επικράτεια αλλά τις περιοχές αυξημένου κινδύνου -για τις υπόλοιπες, τις περιοχές επιτήρησης, ισχύουν τα μέτρα πριν από τις 31 Οκτωβρίου.

Τέλος ο κ. Μητσοτάκης προσπαθεί να διατηρήσει τη συνέχεια του κυβερνητικού λόγου για την πρωτοκαθεδρία των «ειδικών», για αυτό και στο διάγγελμά του υπερασπίζεται τις εισηγήσεις της αρμόδιας Επιτροπής, χωρίς όμως ταυτόχρονα να δημοσιοποιεί τα πρακτικά των συνεδριάσεων, όπως έχει ζητήσει από τον Αύγουστο 2020 επίσημα η αντιπολίτευση.

Σημαντική στο επίπεδο του κυβερνητικού λόγου είναι η τοποθέτηση του πρωθυπουργού στην ολομέλεια της Βουλής στις 12 Νοεμβρίου 2020. Πλέον, ο διαχωρισμός της ατομικής ευθύνης μεταξύ υπεύθυνων και ανεύθυνων πολιτών γίνεται ακόμα πιο οξύς, αναφερόμενος στους νέους ως τους κατά βάση υπεύθυνους-ανεύθυνους για το δεύτερο κύμα της πανδημίας.

Συγκεκριμένα ειπώθηκε: «Ξέρουμε σήμερα ποιες ήταν οι εστίες διασποράς του ιού. Το ξέρουμε. Δεν το λέμε για να στοχοποιήσουμε κάποιον. Το λέμε για να εξηγήσουμε στην κοινωνία ότι αυτές οι συμπεριφορές δημιουργούν πρόβλημα δημόσιας υγείας σε όλους και θα ήθελα σας παρακαλώ πολύ, απ’ όλα τα κόμματα, αυτό να το ακούσω σήμερα. Η βασική αιτία διασποράς του ιού στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη ήταν η διασκέδαση νέων ανθρώπων».

Επίσης, για πρώτη φορά, ο πρωθυπουργός όχι μόνο δεν αναφέρεται σε συγκρίσεις θανάτων ανά χώρα αλλά αντίθετα προτρέπει τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης να μην παρουσιάσει τέτοια στοιχεία, καθώς είπε: «Δεν θέλω να μιλάω με στατιστικές νεκρών. Δεν θέλω να το κάνω». Έτσι κατά το δεύτερο κύμα της πανδημίας εντοπίζεται μεν συνέχεια του κυβερνητικού λόγου στη σύγκριση της επιδημιολογικής κατάστασης της Ελλάδας με τις υπόλοιπες χώρες, αλλά όχι στον υπολογισμό του αριθμού των θανάτων για την αξιολόγηση της επιδημιολογικής κατάστασης της χώρας.

Στις 18 Νοεμβρίου 2020, ο υπουργός Υγείας, κ. Κικίλιας, παρουσίασε το εθνικό σχέδιο για την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού, ανακοινώνοντας ότι με την κεντρική προμήθεια εμβολίων από την ΕΕ, όλες οι χώρες θα έχουν μεταξύ άλλων κοινή χρονικά παράδοση των εμβολίων και ίδια αναλογία εμβολίων, ενώ θα δημιουργηθούν 1.018 κέντρα σε όλη τη χώρα, με δυνατότητα εμβολισμού 2.117.440 πολιτών τον μήνα.

Παρά τους πανηγυρικούς τόνους για την έναρξη της επιχείρησης «Ελευθερία» και τον πρωθυπουργικό λόγο για τον «επίλογο της περιπέτειας», ανακοινώνεται στις 5 Ιανουαρίου 2021 ότι οι εμβολιασμοί καθημερινά θα είναι 5.000 την ημέρα (περίπου 150.000 το μήνα), δηλαδή πολύ λιγότεροι από ό,τι είχε εξαγγελθεί.

Στις 15 Ιανουαρίου, ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στη Βουλή επαναφέρει τη «μακάβρια» στατιστική των θανάτων για να συγκρίνει την αποτελεσματικότητα του κυβερνητικού έργου στην Ελλάδα έναντι άλλων χωρών. Η βελτίωση της επιδημιολογικής εικόνας της Ελλάδας δίνει περιθώρια σύμφωνα με τον ίδιο για χαλάρωση των μέτρων, αλλά την ίδια στιγμή βάζει ξανά το δίλημμα της υπευθυνότητας-ανευθυνότητας, επιμένοντας στη στρατηγική της στοχοποίησης των πολιτών.

Στο ζήτημα του εμβολιασμού, υπερασπίζεται την πολιτική έγκρισης και προαγοράς εμβολίων της ΕΕ, ενώ λέει ξεκάθαρα όχι σε διμερείς συμφωνίες για αγορά εμβολίων, καθώς σύμφωνα με τον ίδιο αυτό απαγορεύεται από την ΕΕ -αν και αποκρύπτεται ότι η Γερμανία το έκανε. Τέλος, απορρίπτει ως ανεδαφική και αστεία την πρόταση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την ανάγκη άρσης των πατεντών.

Τρίτη περίοδος της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας: Φεβρουάριος 2021 – Οκτώβριος 2021

Την τρίτη περίοδο της υγειονομικής κρίσης την τοποθετούμε στον Φεβρουάριο 2021, καθώς αφενός ξεκινά με νέο lockdown, αφετέρου υπάρχει πια έντονη κριτική της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας από την κυβέρνηση λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως το άνοιγμα-κλείσιμο των σχολείων και των οικονομικών δραστηριοτήτων, οι περιορισμοί και οι χαλαρώσεις στις μετακινήσεις, οι εμφανείς παραβιάσεις από υψηλού συμβολισμού πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, των μέτρων προστασίας που η κυβέρνηση επέβαλε στους πολίτες (ποδηλατάδα Πάρνηθας, τραπέζι Ικαρίας), οι προνομιακοί εμβολιασμοί κυβερνητικών αξιωματούχων και κομματικών στελεχών εκτός εμβολιαστικής λίστας, αλλά και η γενικότερη καθυστέρηση στον εμβολιασμό του πληθυσμού με στόχο την ανοσία.

Στις 9 Φεβρουαρίου 2021, μόλις 3 βδομάδες μετά την αισιόδοξη ομιλία του στη Βουλή, ο πρωθυπουργός, σε νέο διάγγελμά του προς τους πολίτες, αναγγέλλει το 3^ο lockdown στην Αττική. Στο διάγγελμα αυτό υπάρχει έντονη επίκληση της ενότητας συγκριτικά με τα προηγούμενα, συνοδευόμενη από την υπόσχεση ότι «είναι το τελευταίο μίλι προς την ελευθερία».

Στις 2 Απριλίου 2021, σε συζήτηση που διεξάγεται στη Βουλή -και ενώ έχουν μεσολαβήσει γεγονότα που δημιουργούν κοινωνική δυσαρέσκεια, κινητοποιήσεις και συγκρούσεις- ο πρωθυπουργός επανέρχεται στο αφήγημα της αναζωπύρωσης της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο, συγκρίνει εκ νέου θανάτους, αλλά και τη θέση της Ελλάδας στην εμβολιαστική διαδικασία. Η μη αισθητή βελτίωση της κατάστασης κατά τον κυβερνητικό λόγο οφείλεται στις διαδηλώσεις, στην κούραση των πολιτών που δεν εφαρμόζουν τόσο σωστά τα μέτρα προστασίας, καθώς και στη νέα βρετανική μετάλλαξη του ιού.

Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση προχωρά σε σχετική χαλάρωση στους περιορισμούς μετακινήσεων και σε μερικό άνοιγμα του λιανικού εμπορίου διότι αναγνωρίζει ότι «η αυτοκυριαρχία από τον φόβο του 2020 κινδυνεύει να μετατραπεί σε απειθαρχία και σε συνύπαρξη με το φόβο, το 2021». Τους επόμενους μήνες, η καλή επιδημιολογική κατάσταση της χώρας σταδιακά αποσυνδέεται από τον υψηλό αριθμό των κρουσμάτων, αφού «η πανδημία στη χώρα μας δείχνει να σταθεροποιείται, έστω και σε υψηλά επίπεδα κρουσμάτων».

Από τον μήνα Μάιο και μέχρι και το καλοκαίρι, με εξαίρεση κάποια τοπικά lockdown σε νησιά λόγω αύξησης των κρουσμάτων, οι περιορισμοί αίρονται. Κύριο πεδίο από εδώ και στο εξής στον δημόσιο και κυβερνητικό λόγο είναι η πορεία του εμβολιασμού του πληθυσμού. Το κριτήριο της αποτελεσματικότητας του εγχειρήματος σύμφωνα με τον κυβερνητικό λόγο συνεχίζει να είναι η ατομική ευθύνη, ενώ παράγοντες όπως η δυνατότητα επιλογής του εμβολίου από τους πολίτες, η καμπάνια ενημέρωσης των πολιτών και άλλα θεωρούνται δευτερευούσης σημασίας. Στις 28 Ιούνιου 2021 δημιουργούνται τα πρώτα «κίνητρα» εμβολιασμού των πολιτών, αρχής γενομένης με τη χορήγηση προπληρωμένης κάρτας αξίας 150 ευρώ σε όσους νέους και νέες ηλικίας 18-25 ετών κάνουν την πρώτη δόση του εμβολίου.

Τέλος, σε ό,τι αφορά την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού, μέχρι και τις 4 Ιουλίου, ο κυβερνητικός λόγος παρουσιάζει συνέχεια, με την έννοια ότι μετά τον υπουργό Υγείας (Νοέμβριος 2020) και ο πρωθυπουργός σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» αναφέρει: «Δεν μπορώ να καταστήσω τον εμβολιασμό υποχρεωτικό. Αλλά όλοι αναλαμβάνουν πια τις συνέπειές τους».

Σε νέο διάγγελμά του στις 12 Ιουλίου 2021 για την πορεία του εμβολιασμού, ο πρωθυπουργός έβαλε τον στόχο εμβολιασμού τουλάχιστον του 70% του ενήλικου πληθυσμού, ώστε να μην επικρατήσει η μετάλλαξη Δέλτα, έθεσε πολύ εμφατικά τον διαχωρισμό μεταξύ εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων τοποθετώντας τους στο παλαιό δίπολο υπεύθυνων και ανεύθυνων πολιτών και δίνοντας ελευθερίες στους πρώτους για κοινωνική ζωή, ενώ έσπασε τη συνέχεια του κυβερνητικού λόγου περί προαιρετικότητας του εμβολιασμού, ανακοινώνοντας την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού για τους υγειονομικούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και για τους εργαζόμενους σε μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων.

Στη συνέχεια, στο επίπεδο του λόγου, η κυβερνητική παρέμβαση είναι αραιή και όταν γίνεται επικεντρώνεται στο ζήτημα των ανεμβολίαστων, όχι μόνο ως πηγή μετάδοσης του ιού, αλλά και ως απόδειξη της διακινδύνευσης της ζωής τους. Τελικά, έως τις 18 Οκτώβρη 2021, είχε εμβολιαστεί μόλις το 72% των ενηλίκων, έναντι του 80% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ το ποσοστό αυτό πέφτει ακόμη πιο πολύ αν προσθέσει κανείς τον ανήλικο πληθυσμό που μπορεί αλλά δεν έχει εμβολιαστεί.

Τέταρτη περίοδος της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας: Νοέμβριος 2021 – σήμερα

Η τέταρτη περίοδος είναι σε εξέλιξη. Το κυβερνητικό αφήγημα συνεχίζει να είναι η ρήση του πρωθυπουργού στη Βουλή: «το ελληνικό κράτος επιτέλεσε στο ακέραιο το καθήκον του δίνοντας γρήγορη πρόσβαση σε όλους τους πολίτες σε όποιο εμβόλιο αυτοί επιθυμούσαν να κάνουν.

Το έπραξε με έναν τρόπο κατά τεκμήριο υποδειγματικό», μην αναλαμβάνοντας καμία ευθύνη ούτε για την επιδημιολογική επιδείνωση της κατάστασης, ούτε για τη μη επίτευξη των μειούμενων στόχων που η ίδια η κυβέρνηση έθετε για την «επιχείρηση Ελευθερία» από τον Νοέμβρη 2020. Για την τελευταία αποτυχία, ευθύνες πέραν των ανεμβολίαστων-ανεύθυνων πολιτών σύμφωνα με την κυβερνητική αφήγηση έχει και η αντιπολίτευση που «θολώνει» το μήνυμα.

Συμπερασματικά

Ο κυβερνητικός λόγος μπορεί να ειπωθεί ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας εμφανίζει συνέχεια, ως προς το στοιχείο που τίθεται ως το βασικό κριτήριο αποτελεσματικότητας στην αντιμετώπιση του ιού, δηλαδή της ατομικής ευθύνης. Μάλιστα, η ένταση του επιχειρήματος όσο περνάει ο καιρός αυξάνεται, με απόδοση ψόγου σε επιμέρους ομάδες του πληθυσμού για τις εξάρσεις της πανδημίας και συμβολική ανάδειξη των δίπολων ανεύθυνος-υπεύθυνος αρχικά και ανεμβολίαστος-εμβολιασμένος στη συνέχεια.

Η συνέχεια αυτή στην κυβερνητική ρητορική από την άλλη αρχίζει να αμφισβητείται στην κοινωνία από τα μέσα της δεύτερης περιόδου της πανδημίας -κυρίως λόγω των συνεχών εναλλαγών στα περιοριστικά μέτρα και τα lockdown χωρίς επαρκή αιτιολόγηση, αλλά και λόγω της αποτυχίας επίτευξης των στόχων που η κυβέρνηση έθεσε για την εμβολιαστική επιχείρηση «Ελευθερία».

Ως προς την υπεροχή των «ειδικών επιστημόνων», ο κυβερνητικός λόγος μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί συνεχής καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, αν και μπορούν να διαφανούν διαφοροποιήσεις των τεσσάρων περιόδων ως προς την «επικοινωνία» της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για τη Δημόσια Υγεία με τους πολίτες μέσα από ενημερώσεις που τους παρείχαν, αλλά και ως προς την ένταση της πρωτοκαθεδρίας τους στις τελικές κυβερνητικές αποφάσεις.

Ενώ, λοιπόν, κατά την πρώτη και λίγο λιγότερο τη δεύτερη περίοδο η Επιτροπή συνεδρίαζε καθημερινά και έκανε εισηγήσεις για συγκεκριμένα μέτρα και φαίνεται ότι τα μέτρα αυτά υιοθετούνταν από την κυβέρνηση, κατά την τρίτη περίοδο, όταν και το εμβολιαστικό πρόγραμμα τίθεται σε προτεραιότητα, η Επιτροπή «ειδικών» δεν φαίνεται να συνεδριάζει τόσο συχνά ή τουλάχιστον δεν ανακοινώνονται μέτρα που εισηγείται η Επιτροπή. Αυτή φαίνεται να αντικαθίσταται σταδιακά από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών και εκπρόσωπός της αναλαμβάνει, μαζί με τον υπουργό Υγείας, την ενημέρωση των πολιτών για την πορεία του εμβολιασμού.

Κατά την τέταρτη φάση της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας δε, έρχεται μία μεμονωμένη αλλά ισχυρή διαφοροποίηση υπουργού, του υπουργού Οικονομίας και Ανάπτυξης στην πρωτοκαθεδρία των «ειδικών» στην υγειονομική αντιμετώπιση της πανδημίας και μια κλιμακούμενη μετατόπιση στην πολιτική στάθμιση των αποφάσεων (ΕΦΣΥΝ, 2021).

Ως προς την ενίσχυση του ΕΣΥ, εντοπίζεται σημαντική αντίθεση του κυβερνητικού λόγου μεταξύ της πρώτης και δεύτερης περιόδου αντιμετώπισης του COVID-19 και της τρίτης-τέταρτης.

Κατά τις δύο πρώτες περιόδους, το ΕΣΥ δεν εμφανίζεται απλά ως η μόνη σανίδα σωτηρίας στον κυβερνητικό λόγο -γι’ αυτό και τα πρώτα lockdown γίνονται για να μην καταρρεύσει το δημόσιο σύστημα υγείας- αλλά καταγράφεται καταιγισμός πληροφοριών για την ενίσχυσή του με προσωπικό και μονάδες ΜΕΘ. Οι γιατροί και το προσωπικό των νοσοκομείων αποκαλούνται «ήρωες» και σε κάθε δημόσια τοποθέτησή του ο πρωθυπουργός τους ευχαριστεί. Ο ιδιωτικός τομέας υγείας αυτήν την περίοδο έχει ρόλο υποστήριξης και θεραπείας των ανθρώπων που δεν νοσούν.

Αντίθετα, κατά τις επόμενες δύο περιόδους της πανδημίας, η αναγκαιότητα περαιτέρω ενίσχυσης του ΕΣΥ σταδιακά μειώνεται στον κυβερνητικό λόγο, ενώ ο ίδιος ο πρωθυπουργός στο τέλος της τρίτης περιόδου για πρώτη φορά αναφέρεται στις παθογένειες του ΕΣΥ, αποκρύπτοντας όμως τις παθογένειες του ιδιωτικού τομέα όπως φάνηκαν την περίοδο της πανδημίας. Κυρίως από το καλοκαίρι του 2021 και έπειτα, εμφανίζεται μια σκληρή κριτική και από την κυβέρνηση και από τα ΜΜΕ για όσους υγειονομικούς δεν εμβολιάζονται, με αποκορύφωμα την κυβερνητική επιχειρηματολογία για την απόφαση αναστολής εργασίας για τους ανεμβολίαστους υγειονομικούς, τα κενά των οποίων ουδέποτε αναπληρώθηκαν, προκαλώντας ένα νέο σημαντικό ζήτημα, του οποίου όμως η ανάλυση εκφεύγει του σκοπού του κειμένου αυτού.

Τέλος, ως προς τον εμβολιασμό, ο κυβερνητικός λόγος υποβαθμίζει την αποτυχία μεταξύ στόχων που έθετε η κυβέρνηση και αποτελεσμάτων εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, ενώ προτάσσει με αυξανόμενη ένταση κατά τη διάρκεια της τρίτης και τέταρτης περιόδου την ατομική ευθύνη ως τον μόνο παράγοντα επιτυχίας της «επιχείρησης Ελευθερία» και τελικά του συνολικού εγχειρήματος της υγειονομικής αντιμετώπισης της πανδημίας.

[1] ‘Oλα τα αποσπάσματα από δηλώσεις του πρωθυπουργού είναι διαθέσιμα στο https://primeminister.gr/.

* Η Ηρώ Ζαβογιάννη, είναι Πολιτική Επιστήμονας, Μ.Sc

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις