Γιάννος Παπαντωνίου: Από τσάρος του Σημίτη στη φυλακή 

Η απόφαση για φυλάκιση του Γιάννου Παπαντωνίου είναι αναμφίβολα η είδηση της ημέρας (για την ακρίβεια της χθεσινής νύχτας). Ο άλλοτε “τσάρος της οικονομίας”, ήταν ένα από τα κεντρικά πρόσωπα των κυβερνήσεων Σημίτη, ο μακροβιότερος υπουργός Οικονομίας της Μεταπολίτευσης και ο άνθρωπος που υπέγραψε την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ. Ήταν όμως και ο υπουργός επί της θητείας του οποίου 1,5 εκ άνθρωποι έχασαν τις περιουσίες τους στο Χρηματιστήριο και τελικά οδηγείται στη φυλακή καταδικασθείς για ξέπλυμα μαύρου χρήματος εξαιτίας της λίστας Λαγκάρντ.

Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 27 Ιουλίου 1949  και κατάγεται από αστική οικογένεια. Ο ίδιος στο βιβλίο του Στάσεις και Αποστάσεις (εκδόσεις Παπαζήση) αναφέρεται με θαυμασμό στη μητέρα του Ευαγγελία Παπαντωνίου η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα γενικός διευθυντής στο Δημόσιο το 1964 με απόφαση της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου.

Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ουισκόνσιν και Ιστορία στη Σορβόννη, ενώ είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος Οικονομικών Επιστημών από το πανεπιστήμιο του Κέημπριτζ. 

Δραστηριοποιήθηκε πολιτικά στις τάξεις του ΚΚΕ Εσωτερικού μέχρι το 1980, οπότε και δέχτηκε τηλεφώνημα από τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος είχε ενθουσιαστεί από μία επιστημονική δημοσίευσή του για την ειδική σχέση της Ελλάδας με την τότε ΕΟΚ. Έτσι μπήκε στην πολιτική και στο ΠΑΣΟΚ.

Το 1981 εκλέχθηκε ευρωβουλευτής με το ΠΑΣΟΚ και από το 1989 μέχρι το 2004 εκλεγόταν βουλευτής Α΄ Αθηνών με το ΠΑΣΟΚ.

Στο βιβλίο του ο ίδιος αναφέρει πως μετά το θάνατο του Γεωργίου Γεννηματά το 1994, ο Ανδρέας Παπανδρέου τον κάλεσε και ζήτησε την άποψη του για την ελληνική οικονομία. “Εχει εξαιρετική σημασία η σταθεροποίηση της οικονομίας με μείωση των δημοσιονομικών ελλειμάτων και του πληθωρισμού για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των αγορών” του απάντησε ο Γιάννος Παπαντωνίου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου το άκουσε σκεπτικός και την επομένη του τηλεφώνησε και του ζήτησε να αναλάβει το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. 

Τότε δε φανταζόταν ότι θα έμενε στη θέση αυτή για οκτώ ολόκληρα χρόνια, αποκτώντας διευρυμένες αρμοδιότητες και διατρέχοντας τρεις κοινοβουλευτικές περιόδους: Ο Γιάννος Παπαντωνίου ιδίως επί κυβερνήσεων Σημίτη άξιζε πραγματικά το παρατσούκλι τσάρος. Για εκείνον η κορυφαία στιγμή του ήταν βέβαια η ένταξη στην ΟΝΕ. 

Στο βιβλίο του ο Γιάννος Παπαντωνίου κάνει λόγο για συγκινητική ατμόσφαιρα στο ECOFIN της 19ης και 20ης Ιουνίου του 2000 όταν έγινε δεκτή η Ελλάδα στο σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης. Ο ίδιος χαρακτήριζε εκείνη τη στιγμή την κορυφαία της Μεταπολίτευσης. 

Αναφέρεται στις ισχυρές αντιδράσεις στο συνδικαλιστικό και κομματικό πυρήνα του ΠΑΣΟΚ τις οποιες αποδίδει και σε ιδεολογικούς λόγους και σε αντιδράσεις λόγω “συντεχνιακών προνομίων που είχαν παρασχεθεί από κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ στη διάρκεια της πρώτης οκταετίας”. 

Αναφέρει επίσης ότι: “Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά την καθοριστική συμμετοχή μου στην σημαντικότερη πολιτική που προωθούσε η κυβέρνηση, την ένταξη στην ΟΝΕ, δεν υπήρξα ποτέ μέλος του Εκτελεστικού γραφείου του ΠΑΣΟΚ. Εξάλλου ο ίδιος ο Κώστας Σημίτης δεν έκρινε ποτέ σκόπιμο να εισηγηθεί την εκλογή μου σ’ αυτό το όργανο, προφανώς για να μη διαταραχτούν ενδοκομματικές ισορροπίες… Είναι ενδεικτικό του μεγέθους των αντιδράσεων ότι ο Κώστας Σημίτης εξασφάλιζε την επανεκλογή του ως προέδρου στα συνέδρια του κόμματος έναντι του βασικού του αντιπάλου Άκη Τσοχατζόπουλου, με οριακή πλειοψηφία, ακόμα και σε περιόδους που η πολιτική κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ και οι επιτυχίες της κυβέρνησης ήταν αδιαμφισβήτητες.”

Ο Γιάννος Παπαντωνίου το 2000 χαμογελούσε για την ένταξη στο ευρώ, όμως ένα χρόνο νωρίτερα, το 1999, το λεγόμενο “σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου” ή “σκάνδαλο με τις μετοχές φούσκες” είχε σημαδεύσει την οικονομική ζωή και ανθρώπινες ζωές στη χώρα. Κάποιοι έκαναν λόγο για τη μεγαλύτερη αναδιανομή εισοδήματος στη μεταπολιτευτική ιστορία. Τελικώς οι 36 κατηγορούμενοι για την υπόθεση αθωώθηκαν περισσότερα από 18 χρόνια μετά, αλλά η κοινή γνώμη είχε πολιτικά καταδικάσει την κυβέρνηση Σημίτη για υπόθαλψη μίας ευφορίας που είχε χτιστεί πάνω σε φούσκες και επομένως ήταν μοιραίο να καταρρεύσει.

Στις ευρωεκλογές του 1999, λίγο πριν την κατάρρευση του Χρηματιστηρίου, αφίσα του ΠΑΣΟΚ έφερε το σλόγκαν: “Σήμερα ένα εκατομμύριο επενδυτές ξέρουν ότι οι μετοχές έχουν αξία”. Ο Κώστας Σημίτης στη ΔΕΘ αναφερόταν στον υψηλό τζίρο του Χρηματιστηρίου και στην εκτίμηση της κυβέρνησης για το τι θα απέδιδε. Οταν ξεκίνησε το κράχ, ο πρωθυπουργός δήλωνε πως η κατάσταση στη Σοφοκλέους θα ομαλοποιούνταν μέσα σε ένα με δύο 24ωρα. Και ο υπουργός Γιάννος Παπαντωνίου επέμενε: “Όσοι είναι στο Χρηματιστήριο θα βγουν κερδισμένοι”.

Ακόμη και εάν δεν ήταν σκάνδαλο, η πολιτική διαχείριση του θέματος κόστισε. Ο Κώστας Σημίτης κέρδισε άλλη μία φορά εκλογές το 2000, αλλά η τροχιά ήταν έτσι κι αλλιώς πια καθοδική. Ο Γιάννος Παπαντωνίου παρέμεινε στο θώκο του Οικονομίας μέχρι τον Οκτώβριο του 2001 και στη συνέχεια και μέχρι την εκλογική ήττα του 2004, ήταν υπουργός Εθνικής Άμυνας. Τελικά ήταν η θέση αυτή και όχι η “ηλεκτρική καρέκλα” του Οικονομίας που στάθηκε μοιραία: Η υπογραφή της σύμβασης εκσυγχρονισμού των 6 φρεγατών τύπου S του Πολεμικού Ναυτικού στην γαλλική εταιρεία THALES, το 2003, καθώς και  εκείνη που αφορούσε τα αντισταθμιστικά ωφελήματα, είναι που τελικά τον οδήγησαν στη φυλακή, όταν η λίστα Λαγκάρντ αποκάλυψε μίζες. 

Κατά τον ίδιο το Γιάννο Παπαντωνίου πάντως και σύμφωνα με όσα αναφέρει στο βιβλίο του, κομβικό σημείο για την κυβέρνηση Σημίτη ήταν η απόσυρση του νόμου Γιαννίτση για το ασφαλιστικό το 2001. “Ηταν η πρώτη σημαντική ήττα της κυβέρνησης. Σηματοδότησε αναστολή της μεταρρυθμιστικής ατζέντας και υποχώρηση στις δυνάμεις που αντιδρούσαν στις αλλαγές” σημειώνει στο βιβλίο του και υποστηρίζει μάλιστα πως “εάν το νομοσχέδιο Γιαννίτση ή έστω μία ηπιότερη μορφή του, είχε γίνει δεκτό το 2001, δεν θα προέκυπτε η ανάγκη βίαιης ανατροπής βασικών ασφαλιστικών δεδομένων και προσδοκιών το 2010 σε εφαρμογή του Μνημονίου.” Κατηγορεί ωστόσο τον Τάσο Γιαννίτση ότι είχε επεξεργαστεί το ασφαλιστικό νομοσχέδιο χωρίς συνεργασία με τα άλλα υπουργεία ή διαβούλευση με τους συνδικαλιστές. Αναφέρει μάλιστα πως ο ίδιος είπε στον Κώστα Σημίτη πως ήτα λάθος η απόσυρση του νομοσχεδίου. Και στη συνέχεια θεώρησε διπλό λάθος του Σημίτη το δαχτυλίδι στο Γιώργο Παπανδρέου.

“Η προεπιλογή συγκεκριμένου προσώπου για την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήταν διπλό λάθος. Η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου 2009-2012 αποδείχτηκε κατώτερη των περιστάσεων και κατέρρευσε απαξιωμένη αφού οδήγησε τη χώρα στο Μνημόνιο, ενώ η προεπιλογή μετέτρεψε και πάλη το ΠΑΣΟΚ σε αρχηγικό κόμμα, διαγράφοντας τους αγώνες του ίδιου του Κώστα Σημίτη”, υποστηρίζει στο βιβλίο του. 

Μάλιστα ο Γιάννος Παπαντωνίου δίνει… αντιμνημονιακό τόνο στα γραπτά του χαρακτηρίζοντας το μνημόνιο που υπέγραψε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου “υποταγή της χώρας σε καθεστώς επιτροπείας” και σχολιάζοντας: “ Δεν έγινε αποτελεσματική διαπραγμάτευση λόγω αδυναμίας της ελληνικής πλευράς. Δεν υπήρχαν ούτε ιδέες ούτε προγράμματα ούτε στελέχη με διαπραγματευτική εμπειρία ώστε να διαμορφώσουν πειστικές θέσεις, κατανοητές και να ενσωματωθούν στην συμφωνία. Η Ελλάδα υπέγραψε ουσιαστικά το κείμενο που ετοίμασαν οι δανειστές. Η φιλία μου με τον Ν.Σ. Καν, τότε γενικό διευθυντή του ΔΝΤ μου επέτρεπε να παρακολουθώ τις εξελίξεις και να σχηματίζω έστω από μακριά, ρεαλιστική εικόνα”.

Δε θα αργούσε όμως η ώρα που η εικόνα θα γινόταν δύσκολη και για τον ίδιο προσωπικά. 

Τον Οκτώβριο του 2012 όταν δημοσιεύθηκε η λεγόμενη λίστα Λαγκάρντ, εντοπίστηκε λογαριασμός ύψους 1,3 εκατομμυρίων ευρώ στην ελβετική τράπεζα HSBC στο όνομα της συζύγου του Γιάννου Παπαντωνίου, Σταυρούλας Κουράκου. Ο Γιάννος Παπαντωνίου καταδικάστηκε πρωτόδικα για το πλημμέλημα της «ψευδούς υποβολής πόθεν έσχες» σε χρηματικό πρόστιμο 100 χιλιάδων ευρώ και εξαγοράσιμη ποινή φυλάκισης 4 ετών, με το κόστος της εξαγοράς να είναι 10 ευρώ η μέρα (σύνολο 14.600 ευρώ).

Το Νοέμβριο του 2015, σε δεύτερο βαθμό (Εφετείο), το πρόστιμο μειώθηκε από 100 σε 20 χιλιάδες ευρώ, ενώ η εξαγορά της ποινής παρέμεινε 14.600 ευρώ (10 ευρώ για κάθε μέρα). Ο Γιάννος Παπαντωνίου προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ επέμενε πάντα ι πως το ποσό έχει δηλωθεί και εισαχθεί στην Ελλάδα με απόλυτη διαφάνεια με βάση τις διατάξεις του νόμου Αλογοσκούφη. Μετά τη χθεσινή απόφαση του δικαστηρίου άφησε αιχμές για πολιτικά κίνητρα, παραπέμποντας στον Παύλο Πολάκη και τη δήλωση του στην πρόσφατη ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ πως “κάποιος πρέπει να μπει φυλακή για να κερδίσουμε τις εκλογές.” Κάποιο παλιοί του σύντροφοι όμως ίσως ψιθύρισαν “sic transit gloria mundi”. Έτσι παρέρχεται η δόξα του κόσμου. Σε κάθε περίπτωση η Δικαιοσύνη μίλησε και ο πέλεκυς της ήταν βαρύς.