Ελλάδα, η χώρα με τις παλαιότερες κτιριακές υποδομές στην Ευρώπη – Απροστάτευτοι μπροστά στον καύσωνα

Με τα κύματα καύσωνα να δείχνουν τα “δόντια” τους και να θέτουν ζωές σε κίνδυνο, ευρωπαϊκές και ελληνικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών προτρέπουν την κυβέρνηση να υποστηρίξει μεγάλης κλίμακας ανακαινίσεις σπιτιών για να σωθούν ζωές το καλοκαίρι.

Το ελληνικό γραφείο της Greenpeace και η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δημόσιας Υγείας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου αφού οι καύσωνες είχαν σοβαρές συνέπειες αυτό το καλοκαίρι. Με τον πλανήτη να γίνεται μάρτυρας στην υπερβολική ζέστη και τις αχαλίνωτες δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα πριν από λίγες εβδομάδες, και οι δύο οργανισμοί αναφέρουν πως η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να αναπτύξει μακροπρόθεσμες λύσεις για την προστασία των ανθρώπων από τις ακραίες καλοκαιρινές θερμοκρασίες στη χώρα.

Ενώ η διαχείριση των πυρκαγιών είναι ένα σημαντικό στοιχείο, η κυβέρνηση πρέπει επίσης να λάβει υπόψιν της τους κινδύνους υπερθέρμανσης στα κτίρια και τη θερμοπληξία που μπορεί να προκληθεί.

Μια πρόσφατη μελέτη για τους καύσωνες του 2022 έδειξε ότι σε όλη την Ευρώπη, 61.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η Ελλάδα είχε τη δεύτερη υψηλότερη αναλογία θανάτων με 280 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού – αμέσως μετά την Ιταλία. Οι ηλικιωμένοι και οι πιο ευάλωτοι υπέστησαν τις χειρότερες συνέπειες.

Το να διατηρεί κανείς το σπίτι του δροσερό είναι σημαντικό στοιχείο για τη δημόσια ασφάλεια. Η υπερθέρμανση του κτιρίου μπορεί να επηρεάσει την υγεία των ανθρώπων μέσω θερμοπληξίας, αφυδάτωσης και επιδείνωσης χρόνιων και αναπνευστικών ασθενειών.

Την περασμένη χρονιά, το 34% των Ελλήνων δήλωσαν ότι δεν αισθάνονται άνετα στο σπίτι τους το καλοκαίρι. Σε ένα πλαίσιο όπου η Ελλάδα μόλις γνώρισε τον μεγαλύτερο και πιο έντονο καύσωνα στην ιστορία της χώρας, οι ειδικοί στη δημόσια υγεία ανησυχούν για τις συνέπειες.

Ο Dr. Cale Lawlor, Senior Policy Manager στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δημόσιας Υγείας (European Public Health Alliance), δήλωσε: «Η υπερθέρμανση στα κτίρια δεν είναι απλώς ένα ζήτημα άνεσης. Θέτει ζωές σε κίνδυνο. Η Ελλάδα πρέπει να πάρει πολύ σοβαρά υπόψη τις ακραίες θερμοκρασίες».

Οι ηλικιωμένοι ή οι άνθρωποι με ιστορικό ιατρικών παθήσεων διατρέχουν φυσικά τον υψηλότερο κίνδυνο. Αλλά στην πραγματικότητα, το εισόδημα είναι ο παράγοντας που σχετίζεται περισσότερο με την καθημερινή θνησιμότητα κατά τη διάρκεια ακραίων φαινομένων όπως του καύσωνα, απλώς και μόνο επειδή οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος δεν έχουν την ίδια δυνατότητα να διατηρήσουν τα σπίτια τους δροσερά.

«Υπάρχει ξεκάθαρη ανάγκη να ανακαινιστούν τα ελληνικά σπίτια ώστε να είναι κατάλληλα για αυτό το σκοπό, ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες της χώρας».

Η Ελλάδα έχει τις παλαιότερες κτιριακές υποδομές σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ: πάνω από το 50% των κτιρίων και κατοικιών στερείται θερμομόνωσης. Αυτό οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας του εσωτερικού αέρα κατά τη διάρκεια καύσωνα και ακόμη και σε περιπτώσεις που εγκαθίστανται συστήματα ψύξης, η χαμηλή ενεργειακή απόδοση στα σπίτια τα καθιστά εξαιρετικά αναποτελεσματικά.

Εάν δεν εφαρμοστούν αποτελεσματικά μέτρα μετριασμού της θερμότητας, οι ειδικοί εκτιμούν ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος θα μπορούσε να δει 68.116 θανάτους κατά μέσο όρο έως το έτος 2030 και ακόμη και 120.610 θανάτους έως το 2050.

Η αναθεώρηση της EPBD σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι μια μοναδική ευκαιρία για την παροχή σταθερών, μακροπρόθεσμων σχεδίων κτιριακής αναβάθμισης που θα ωφελήσουν τους πολίτες και θα διασφαλίσουν ότι οι ηλικιωμένοι και οι ευάλωτοι πληθυσμοί μας προστατεύονται από τη ζέστη. Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να αγκαλιάσει αυτό το φιλόδοξο πλαίσιο αναβάθμισης κτιρίων και στη συνέχεια να διασφαλίσει την έγκαιρη εφαρμογή του για να υποστηρίξει την τόσο αναγκαία μετάβαση σε ανθεκτικά σπίτια».

Μεταξύ του πληθυσμού, υπάρχει η θέληση για αλλαγή, αλλά χρειάζεται υποστήριξη. Ενώ η πλειονότητα των Ελλήνων θα ήθελε να ανακαινίσει τα σπίτια τους, το 65% των ιδιοκτητών σπιτιών αναβάλλει τα σχέδια λόγω έλλειψης ουσιαστικής οικονομικής υποστήριξης από την κυβέρνηση. Η κυβέρνηση πρόσφατα μείωσε τη στήριξη της οικονομικής ανακαίνισης κατά τρία τέταρτα σε σύγκριση με τον προηγούμενο κύκλο.

Η Greenpeace, για παράδειγμα, έχει συμμετάσχει σε πολλά έργα ανακαίνισης που δείχνουν πώς πρέπει να είναι τα ελληνικά σπίτια και κτίρια. Μία παλιά προσφυγική εργατική κατοικία στον Ταύρο, θα ανακαινιστεί πλήρως από το ελληνικό γραφείο της Greenpeace σε συνεργασία το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου και τον τοπικό δήμο, δίνοντας τη δυνατότητα στους ενοίκους να απολαμβάνουν μια ασφαλή και επαρκή υποδομή.

Σύμφωνα με την Greenpeace, η κυβέρνηση θα πρέπει να ενισχύσει το πρόγραμμα οικονομικής στήριξης για να επιτρέψει στις οικογένειες να ανακαινίσουν τα σπίτια τους, ειδικά τις οικογένειες με χαμηλό εισόδημα. Επιπλέον, ζητά από την κυβέρνηση να αφήσει στην άκρη τις εγκαταστάσεις ορυκτού αερίου και να συμπεριλάβει αντλίες θερμότητας, να αναβαθμίσει τουλάχιστον 150.000 σπίτια ετησίως στα πρότυπα του Παθητικού Οίκου και να δημιουργήσει προγράμματα ενεργειακής ανακαίνισης που να περιλαμβάνουν φορολογικά κίνητρα.

οι καύσωνες πλέον δεν είναι μόνο συνηθέστεροι, αλλά διαρκούν περισσότερο και έχουν μεγαλύτερη ένταση

Η Μυρτώ Πισπίνη, Project Manager στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace δήλωσε σχετικά: “Οι καύσωνες δείχνουν ότι η αναβάθμιση των σπιτιών μας θα είναι σωτήρια για τους ηλικιωμένους και τους ευάλωτους πληθυσμούς μας. Όσοι ζουν σε καλής ποιότητας, ενεργειακά αποδοτικά κτίρια εξακολουθούν να είναι μόνο μία μειοψηφία του πληθυσμού”.

Παράλληλα, ερωτηθείσα σχετικά με το πώς θα είναι η χώρα μας σε 50 χρόνια αν συνεχιστούν αυτά τα φαινόμενα, η ίδια απαντά:

“Οι έρευνες είναι πολύ σαφείς όσον αφορά τους καύσωνες στην Ελλάδα. Από το 1950 μέχρι το 2020 η Ελλάδα είχε ένα μέσο όρο 0.7 καύσωνες ανά έτος, αλλά από το 1990 μέχρι το 2020 αυτή η τιμή έχει αυξηθεί σε 11 ανά έτος. Και μάλιστα οι καύσωνες πλέον δεν είναι μόνο συνηθέστεροι, αλλά διαρκούν περισσότερο και έχουν μεγαλύτερη ένταση.

Αν δεν πάρουμε άμεσα και αισθητά μέτρα για να μειώσουμε την επίδραση της κλιματικής αλλαγής, τα επόμενα 50 χρόνια στην Ελλάδα έχει προβλεφθεί ότι θα περιλαμβάνουν αυξημένες θερμοκρασίες από 3 μέχρι 4,5 βαθμούς Κελσίου παραπάνω κατά μέσο όρο. Θα έχουμε επίσης αύξηση στα επίπεδα των θαλασσών μας που θα βάλει σε κίνδυνο τις παραθαλάσσιες περιοχές, λιγότερες βροχές -που θα προκαλέσουν ξηρασία- και περισσότερες καταιγίδες και πυρκαγιές. Συνολικά, τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά από σήμερα, με τη φύση και τις ζωές μας να βρίσκονται σε κίνδυνο”.

Η κ. Πισπίνη, προκρίνει τα μέτρα ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας ώστε οι άνθρωποι να μην υποστούν τις χειρότερες συνέπειες των κυμάτων καύσωνα.

Όπως λέει:

“Εάν δεν εφαρμόσουμε αποδοτικά και αποτελεσματικά μέτρα για να μειώσουμε τις επιπτώσεις των καυσώνων, θα μπορούσαμε να δούμε πολλούς περισσότερους θανάτους κάθε καλοκαίρι.

Φυσικά, χρειαζόμαστε ένα πλήθος δράσεων τόσο βραχυπρόθεσμων όσο και μακροπρόθεσμων. Στο θέμα της υπερθέρμανσης των κτιρίων συγκεκριμένα, ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των ανθρώπων τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα, είναι η ενασχόληση με ένα έργο ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας, όπου θα αναβαθμιστούν τα ενεργειακά ανεπαρκή κτίρια στη χώρα.

Οι χώρες της ΕΕ διαπραγματεύονται επί του παρόντος μια νέα συμφωνία για τον καθορισμό ελάχιστων προτύπων ενεργειακής απόδοσης για τα κτίρια μέσω της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (EPBD), η οποία αποτελεί ευκαιρία για τη χώρα. Μια φιλόδοξη συμφωνία για το EPBD θα ωφελούσε τον ελληνικό πληθυσμό και θέλουμε να δούμε την Ελλάδα να είναι μία από τις φιλόδοξες χώρες σε αυτή τη διαπραγμάτευση. Ταυτόχρονα, χρειάζεται η κυβέρνηση να ενισχύσει τα προγράμματα οικονομικής στήριξης, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να αντέξουν οικονομικά την ανακαίνιση των σπιτιών τους”.

Σχετικά με τις λύσεις απέναντι στις αυξήσεις στους λογαριασμούς ενέργειας, τονίζει:

“Η λύση βρίσκεται στην ενεργειακή απόδοση του σπιτιού. Εάν τα σπίτια κυριολεκτικά «χάνουν» αέρα, ένα A/C δεν θα είναι αποτελεσματικό – για να μην αναφέρουμε τις εκπομπές άνθρακα που εκτοξεύονται και τον λογαριασμό ενέργειας κάθε τέλος του μήνα. Σε ένα πλαίσιο όπου το 83% των Ελλήνων δήλωσε ότι η άνοδος των τιμών της ενέργειας τους έχει επηρεάσει, δεν μπορούμε να βασιστούμε σε ένα πρόσθετο βραχυπρόθεσμο κόστος για να κρατήσουμε τα σπίτια μας δροσερά.

Πρέπει να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους για να το καταφέρουμε, βιώσιμα και φθηνά, πράγμα που σημαίνει αναβάθμιση της ενεργειακής απόδοσης μέσω καλύτερης μόνωσης. Εκεί χρειάζεται να δείξει την στήριξή της η κυβέρνηση”.

Τι πρέπει όμως να περιλαμβάνει μία μοντέρνα κατοικία ώστε να έχει ο κόσμος μια ευκαιρία ενάντια στα κύματα του καύσωνα;

“Καθώς οι Ευρωπαίοι περνούν τον περισσότερο χρόνο τους στο σπίτι τους, υπάρχει τεράστια ανάγκη να διασφαλίσουμε ότι τα κτίριά μας προστατεύουν τους ενοίκους από τις επιπτώσεις της θερμότητας, χωρίς να αυξάνεται το ενεργειακό κόστος.

Λύσεις βιώσιμης ψύξης υπάρχουν και είναι πολύπλευρες. Ξεκινάνε από την εξέταση του αστικού περιβάλλοντος που έχουν δομηθεί τα κτίρια, όπως οι επιφάνειες με χαμηλή ηλιακή απορρόφηση και η εξασφάλιση σκίασης και αερισμού, μέχρι τον σχεδιασμό και την ανακαίνιση κτιρίων με χαμηλές ενεργειακές απαιτήσεις. Εάν υπάρχει ανάγκη ψύξης του σπιτιού, είναι σημαντικό να βρεθούν βιώσιμες λύσεις για αυτό, όπως ηλεκτρικές αντλίες θερμότητας που λειτουργούν και ως σώματα θερμότητας τον χειμώνα”.